Hækkun sýrustigs ræktunarjarðvegs

Höfundur: Guðrún Hulda Pálsdóttir

Lögð hefur verið út tilraun á Hvanneyri með það að markmiði að hækka sýrustig ræktunarjarðvegs. Með því að ná sýrustigi sem er hentugt nytjajurtum má bæta uppskeru og nýtingu áburðarefna. Aðföng úr staðbundnu hráefni gætu orðið mikils virði fyrir landbúnað hér á landi. Að auki er unnið að því að fá ný viðmið í notkun á skeljasandi og innfluttum kalkgjöfum í jarðrækt.

Starfsmenn Jarðræktarmiðstöðvar Landbúnaðarháskóla Íslands í samstarfi við Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins hafa í nokkur ár rannsakað áhrif mismunandi bergefna á sýrustig mýrarjarðvegs í pottatilraun og niðurstöður gáfu til kynna að leggja þyrfti út stóra tilraun í ræktunarskika.

Jarðræktartilraun í Bíafra

„Það er spilda hér á Hvanneyri sem gengur undir heitinu Bíafra þar sem langtímatilraunir Jarðræktarmiðstöðvarinnar eru staðsettar, því má vona að tilraunin fái að standa yfir lengri tíma og að svörum um langtímaáhrifum kölkunar geti verið svarað,“ segir Gunnhildur Gísladóttir, nemi í búsvísindum hjá LbhÍ og starfsmaður Jarðræktarmiðstöðvarinnar.

Í tilrauninni er verið að bera saman skeljasand, svartan sand úr námu, fjörusand með ögn af skeljabroti, áburðarkalk, dólómít- kalk, blöndum af svörtum sandi og áburðarkalki, svörtum sandi og dólómít-kalki og skeljasandi og áburðarkalki. Allt er prófað í þremur skömmtum, eða því sem samsvarar 5, 10 og 15 tonnum á hektara, nema áburðarkalkið sem var borið á í 300, 600 og 1.000 kg á hektara og dólómít-kalkið sem var borið á í 3, 5 og 10 tonnum á hektara.

„Tilraunin er því mjög stór, eða samtals 99 tilraunareitir, hver reitur er 10 fermetrar. Allar meðferðir eru lagðar út í þremur endurtekningum,“ segir Gunnhildur. Skammtastærðir voru ákvarðaðar út frá þekktum viðmiðunum ásamt því að reynt var að horfa til þess að fá prófanir á hagkvæmum blöndum með tilliti til kostnaðar á aðföngum.

„Niðurstöður pottatilraunarinnar bentu til þess að önnur bergefni en hefðbundinn skeljasandur geta hækkað sýrustig ræktunarjarðvegs,“ segir Snorri Þorsteinsson, jarðræktarráðunautur hjá RML, sem tekur þátt í verkefninu, sem ber heitið „Hækkun sýrustigs ræktunarjarðvegs með innlendum bergefnum“.

Pottatilraunin var styrkt af Framleiðnisjóði landbúnaðarins. Framhaldsverkefnið sem nú er sett upp á Hvanneyrarbúinu hlaut styrk frá atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu sem þróunarverkefni í nautgriparækt. Einnig fékkst styrkur úr Nýsköpunarsjóði námsmanna fyrir vinnu Gunnhildar.

Efnin sem notuð voru í tilrauninni. Eftst til vinstri er svartur sandur úr námi, svo fjörusandur, skeljasandur, dólómít-kalk, áburðarkalk og áburður. Fyrir neðan er sáðið; bygg og vallafoxgras og rauðsmári.

Af hverju þarf að hækka sýrustig?

Með því að hækka sýrustig erum við í raun að gera jarðveginn minna súran. Sýrustigskvarðinn (pH) sem unnið er með nær frá 0-14 á pH skala. Þar er 7 hlutlaust og undir því er súrt meðan yfir sjö er basískt.

„Þær nytjajurtir sem eru mest ræktaðar hér á landi dafna milli pH 5,5-7,0. Grös hafa til dæmis meiri möguleika til þess að dafna í neðri jaðri þessara viðmiða heldur en til að mynda belgjurtir. Til þess að ná sem bestum árangri viljum við því ekki liggja í lægstu mörkum og erum við því oft að horfa til þess að sýrustig sé um 6 á pH skala. Áburðarnýting flestra næringarefna batnar við það að hækka sýrustig.

Því getur hækkun leitt til hagkvæmari áburðarkaupa ásamt því að gera búrekstur umhverfisvænni. Sérstaklega ef hægt er að vinna með heimafengin aðföng við hækkun sýrustigs,“ segir Snorri.
Búbót í fleiri bergefnum

Hingað til hefur skeljasandur, sem dælt er upp af hafsbotni eða mokað úr skeljasandsfjörum, mest verið notaður, en kalkið í skeljasandinum vinnur að því að hækka sýrustig hans.

„Það eru fleiri katjónir en kalk sem geta hækkað sýrustig og því er kannski ekki nauðsynlegt að nota aðeins sand með háu kalkmagni.
Þekkt er að veðrun ýmissa bergefna getur verkað á móti sýrumyndun í jarðvegi. Var það ein af ástæðum þess að farið var af stað í þessar rannsóknir.

Oft er verið að horfa á að bera á 5–10 tonn á hektara af skeljasandi við endurræktun.

Fer magnið eftir jarðvegsgerð og sýrustigsástandi en það er kostnaðarsamt að flytja mikið magn af efni um landið. Það væri mikil búbót ef hægt væri að finna viðmið fyrir fleiri bergefni sem gætu nýst til þess að hækka sýrustig en hefðbundnar lausnir,“ segir Snorri.

Fyrstu niðurstöður að vænta í sumar

Fyrstu niðurstaðna tilraunarinnar í spildu Hvanneyrarbúsins er að vænta í sumar.

„Við tókum jarðvegssýni úr hverjum reit og frumniðurstöður sýndu að sýrustigið var um pH 5,2-5,5. Við munum svo mæla sýrustigið aftur í haust og sjá hvort það hefur orðið breyting. Við sáðum vallafoxgrasi og rauðsmára í alla reiti en einnig byggi. Við stefnum svo að uppskeru mæla alla reiti með reitasláttuvél Jarðræktarmiðstöðvarinnar.

Bygg og rauðsmári eru góðar vísiplantöntur í þessa tilraun vegna þess hve illa þær þrífast í súrum jarðvegi og byggið getur orðið fyrir ál-eitrun þar sem blöðin gulna og plantan vex illa. Það getur því komið áhugaverður samanburður strax í ár en vissulega munu áhrif kölkunar koma fram á lengri tíma,“ segir Hrannar Smári Hilmarsson tilraunastjóri.

Vonir standa til að áfram verði hægt að mæla uppskerutilraunina á næsta ári og fylgjast með sýrustigsbreytingum jarðvegsins ásamt því að efnagreina uppskeru úr hverjum reit.

„Það veltur allt á því að fjármagn fáist í rannsóknirnar,“ segir Hrannar.