Vegagerðin metur Þ-H leiðina ódýrasta, hagkvæmasta og öruggasta

Vegagerðin telur að öruggasti, hagkvæmasti og fljótlegasti kosturinn í veggerð í Gufudalssveit sé það sem nefnt hefur verið Þ-H leið. Hún  liggur út vestanverðan Þorskafjörð, út á Hallsteinsnes og um kjarrlendi hinna margfrægu Teigsskóga, yfir grynningar í mynni Djúpafjarðar og Gufufjarðar og yfir á Melanes. Þetta kom m.a. fram á opnum fjölmennum kynningarfundi sem haldinn var á Reykhólum 9. janúar síðastliðinn. 

Skógarþekja Teigsskógar, sem deilurnar snúast mest um, er samanlagt 667 hektarar sem samanstendur að mestu af birkikjarri eins og algengt er víða á Vestfjörðum. Leið Þ-H mun samkvæmt útreikningum Vegagerðarinnar geta raskað samtals um 2,8% af þessu gróðurlendi, eða á um 19 hekturum.

Málið í höndum hreppsnefndar

Afstaða hreppsnefndar Reykhólahrepps sem taka átti í gær eftir að Bændablaðið fór í prentun mun væntanlega ráða úrslitum hvort yfir höfuð verður ráðist í vegabætur í austanverðri Barðastrandarsýslu á næstu árum eða ekki. Ef hreppsnefnd ákveður að afskrifa tillögur Vegagerðarinnar um Teigsskógaleiðina er ljóst að þá er stál í stál og ekkert verður af framkvæmdum. Pólitískt kjörnir fulltrúar hafa ekki haft kjark til að höggva á þennan hnút til þessa og ekkert í stöðunni sem bendir til að það muni breytast. Því gæti þetta mál hæglega tafist í áratugi til viðbótar. Ef hreppsnefnd fellst hins vegar á tillögu Vegagerðar gæti útboð framkvæmda farið fram vorið 2020 og verkið þá klárað haustið 2023. 

Afstaða hreppsnefndar breyttist eftir kosningar

Fram kom í kynningu Vegagerðar-innar að Reykhólahreppur hafi samþykkt á fundi sínum í mars 2018 að auglýsa breytingu á aðalskipulagi sem miðaði við tillögu Vegagerðarinnar um Þ-H leið. Skipulagsstofnun samþykkti svo í apríl 2018 að auglýsa mætti aðalskipulagsbreytingu. Eftir sveitarstjórnarkosningar 26. maí söðlaði hreppsnefnd um og fékk norska fyrirtækið Multiconsult til að gera úttekt á valkostum og sérstaklega með leið um Reykhóla í huga og þverun Þorskafjarðar með hábrú og vegi úr Reykjanesi yfir í Melanes. Þessa leið hefur Vegagerðin nefnt A3 en Multiconsult kallar R-leið. Þá óskaði hreppsnefnd eftir því 17. júlí 2018 að Vegagerðin tæki tillögu Multiconsult um R-leið til samanburðar við aðra kosti. 

Óbreyttur vegur um Berufjörð hættulegur

Eftir að Multiconsult lagði fram sína skýrslu, sem fól í sér að R-leiðin væri besti kosturinn, benti Vegagerðin á að í þeirra tillögu væri ekkert tillit tekið til þess að byggja þyrfti upp veginn frá Reykhólum inn Berufjörð með tengingu inn á Vestfjarðaveg, þjóðveg 60. Þessi kafli geti ekki að óbreyttu borið uppi stóraukna umferð, auk þess sem hann sé beinlínis hættulegur.

Þ-H leiðin fullfjármögnuð en ekki A3 leiðin

Leið Þ-H er fullfjármögnuð samkvæmt tillögu að samgöngu-áætlun en leið A3 [R] ekki. Óvíst er um fjármögnun jarðganga undir Hjallaháls og líklegt að jarðgöng á Austurlandi [Seyðisfjarðargöng] verði næst í röðinni. Ekki er heldur víst að Hjallaháls verði efstur í forgangi um jarðgöng á Vestfjörðum og líklegra að göng sem leysi hættulegan Súðavíkurveg af hólmi yrðu þar framar í goggunarröðinni. 

Samkvæmt mati Háskólans á Akureyri er kostnaður þjóðfélagsins af seinkun framkvæmda mikill. Þannig kosti  3 ára bið 420 milljónir kr. – 10 ára bið 1.740 milljónir kr. og 15 ára bið 3.070 milljónir króna.

Hreppsnefnd ósammála Vegagerðinni

Hreppsnefnd Reykhólasveitar hefur síðan eftir kosningar síðastliðið vor ekki verið sammála Vegagerðinni um Þ-H leiðina og óskaði eftir „valkostagreiningu“ frá Lilju Karlsdóttur í haust sem kynnt var 18. desember 2018. Þar er R leiðin metin hagstæðust. Vegagerðin segir hins vegar að umhverfisáhrif af A3/R leiðum hafi ekki verið metin og því ekki hægt að álykta að vegur um Reykhóla sé hagstæðasta leiðin. 

R leiðin verst út frá öryggissjónarmiðum

Þann 4. janúar kom fram umferðaöryggismat fyrir leiðir Þ-H, D2 [jarðgöng undir Hjallaháls], A3 og R leið. Þar kom fram að öryggi  Þ-H og A3 leiðar sé svipað en meira en í jarðgangaleið undir Hjallaháls enda sé vegur yfir Ódrjúgsháls þá áfram inni í myndinni. Leið R komi þar verst út með óbreyttum vegi frá Reykhólum til austurs.

Mest stytting og ódýrast að fara um leið Þ-H

Núverandi vegur frá Skálanesi í utanverðum Þorskafirði í Borgarnes er 184 km. 

Ef farin yrði Þ-H leið, sem kostar að mati Vegagerðarinnar um 7,3 milljarða, er vegalengdin 163 km og styttist um 21 km. Auk þess er þessi leið samkvæmt umferðaöryggismati talin best eða jafn góð og leið A3 með uppbyggðum nýjum vegi frá Reykhólum í báðar áttir. 

Ef farin yrði leið D2 með jarðgöngum, sem talin er kosta 13,3 milljarða, þá er vegalengdin 165 km og styttist vegurinn um 19 km. 

Ef farin yrði A3 leið, sem kostar 11,2 milljarða [þar af brúin ein og sér 5.970 milljónir samkv. mati Vegagerðarinnar], yrði  vegalengdin 169 km og styttist um 15 km.

Reikningur Multiconsult vegna endurskoðunar framkvæmda nemur rúmum 5,6 milljónum króna

Úttektir að beiðni hreppsnefndar á kostum í vegalagningu um Gufudalssveit hafa þegar kostað margar milljónir króna fyrir utan þá valkostagreiningu sem hreppurinn óskaði eftir. Átök hafa harðnað um þetta mál og mikillar óþreyju og óánægju er farið að gæta hjá mörgum sveitarstjórnum á Vestfjörðum í garð hreppsnefndar á Reykhólum.  

Bændablaðið sendi vegna þessa fyrirspurn til Reykhólahrepps og Tryggva Harðarsonar sveitarstjóra í desember. Tryggvi svaraði þeirri fyrirspurn fljótt og vel. 

Tryggvi Harðarson.

1. Spurt var hver væri heildar-kostnaður við úttekt verkfræðistofunnar Multiconsult varðandi samanburð á Teigsskógarleið ÞH og Reykhólaleið. Í svari sveitarstjóra segir:

„Heildarkostnaður Multiconsult stendur í dag í 5.603.466 íslenskum krónum.“

2. Í svari við spurningu um skiptingu kostnaðar af úttekt Multiconsult misskildi sveitarstjóri greinilega spurninguna og segir:

„Honum hefur ekki verið skipt milli verkþátta.“

Því kemur ekkert fram um hvernig kostnaði verður á endanum skipt á milli þeirra sem fara fram á endurmatið, þ.e. hreppsnefndar og annarra sem á bak við þessa endurmatskröfu hafa staðið. 

3. Spurt var hvort Reykhólahreppur hafi fengið styrk vegna matsgerðar Multiconsult og ef svo er frá hverjum? Í svari sveitarstjórans segir:

„Sveitarfélagið á von á styrk frá Sigurði Gísla og Jóni Pálmasonum fyrir þeirri upphæð. Sennilega rétt um 2.200.000 íslenskra króna.“ 

4. Þá var spurt hver bæri kostnað-inn vegna svokallaðrar „valkostagreiningar“ og þar var svarið:

„Sveitarfélagið ber kostnaðinn en mun sækja til Skipulagsstofnunar um þátttöku í þeim kostnaði vegna undirbúnings endurskoðunar Aðalskipulags.“

5. Næst var bent á að nokkrir landeigendur hafi lýst yfir andstöðu við R-leið Multiconsult og því spurt hvort Reykhólahreppur muni beita sér fyrir eignarnámi á þeim jörðum ef sú leið verður fyrir valinu. Því svarar sveitarstjóri þannig:

„Sveitarfélagið mun ekki standa fyrir eignarnámi.“

Ekki er annað að sjá en að þetta svar feli í sér algjöra óvissu um framvindu málsins ef R-leið Multiconsult, sem Vegagerðin hefur nefnt A3 leið, verður fyrir valinu. Fyrir liggja yfirlýsingar bænda sem eiga jarðir sem fara þyrfti í gegnum um að þeir muni kæra slíkar framkvæmdir. Til að komast framhjá endalausum kærumálum er engin önnur leið fær en að beita eignarnámi. Svar sveitarstjórans getur því líka falið í sér að þessi leið verði aldrei farin, nema þá að einhverjir aðrir en handhafar skipulagsvaldsins geti farið fram á að slíkt eignarnám verði framkvæmt.  

6. Að lokum var spurt að ef Vegagerðin metur það svo að áfram verði miðað við vegagerð um Teigsskóg um svokallaða Þ-H leið og væntanlega með útboði í vor, mun hreppsnefnd þá beita sér gegn þeirri framkvæmd og ef svo er á hvaða forsendum? Svar Tryggva Harðarsonar sveitarstjóra við þeirri spurningu var einfalt: 

„Ég á ekki von á að Vegagerðin beiti sér gegn þeirri leið sem sveitarfélagið leggur til.“

Síðasta svarið segir ekkert um framvinduna þar sem Vegagerðin hefur eftir endurskoðun gefið það út að hún haldi sig við Teigsskógarleiðina, m.a af öryggissjónarmiðum. Í lögum um Vegagerðina ber henni einmitt að að taka ákvarðanir á forsendum öryggis og kostnaðar. Ætli sveitarstjórn eftir sem áður að halda fast við rök Multiconsult er ljóst að þar er stál í stál milli Reykhólahrepps og þeirrar stofnunar ríkisins sem fer með framkvæmd vegamála í landinu. 

Skipulagsvald í höndum sveitarfélaga

Skipulagsvaldið er ótvírætt í höndum stjórnar Reykhólahrepps sem lét þrátt fyrir samþykkt um annað í mars 2018 endurskoða framkvæmdaáform Vegagerðarinnar um Þ-H leið með vegagerð um Teigsskóg. Þess má reyndar geta að í júní 2008 birtist frétt í Svæðisútvarpi Vestfjarða um að hreppsnefnd Reykhólahrepps hafi veitt Vegagerðinni framkvæmdaleyfi fyrir nýbyggingu vegar í Gufudalssveit, en um var að ræða leið B sem svo var nefnd, sem liggur meðal annars í gegnum Teigsskóg.

Kallað eftir áliti Multiconsult

Hreppsnefnd fékk, að því er virðist að áeggjan Sigurðar Gísla og Jóns Pálmasona, sem gjarnan hafa verið kenndir við Hagkaup, norska verkfræði- og ráðgjafarfyrirtækið Multiconsult til að skila endurmati á mati Vegagerðarinnar á vordögum 2018. Niðurstaða Multiconsult var, eins og fram hefur komið, að ódýrara væri að leggja veg um Reykhóla um svonefnda R-leið og þaðan þvert yfir Þorskafjörð úr Reykjanesi. Inni í því mati var ekki reiknað með að fara þyrfti í endurgerð vegarins um Reykhóla með tengingu inn á þjóðveg 60 sem Vegagerðin taldi nauðsynlegt. Hreppsnefnd fór í framhaldinu fram á að Vegagerðin endurskoðaði málið með tilliti til R-leiðar Multiconsult.   

Vegagerðin ósammála Multicunsult

Í endurmati Vegagerðarinnar sem lagt var fram í október 2018 á fyrirliggjandi kostum og með samanburði við ráðleggingar Multiconsult komst hún að sömu niðurstöðu og áður um að hagkvæmast væri að leggja veginn um Teigsskóg. Kemur fram að leið R, sem Vegagerðin kallar A3, raskar verndarsvæðum eins og hinar leiðirnar tvær. Þ-H fer lengstan veg um svæði á náttúruminjaskrá en D2 fer stystan kafla um slíkt svæði. Leið R, eða A3, raskar hins vegar einnig hverfisverndarsvæði á Reykhólavegi og friðlýstu æðarvarpi. Í skýrslunni kemur fram að ekki sé mögulegt að meta áhrif leiðar R á umhverfisþætti nema að undangengnum rannsóknum. Þá sé ekki ljóst hvort að ráðast þurfi í nýtt umhverfismat fyrir leið A3. 

Vegur um Reykhóla sögð fela í sér tafir og sé dýrari lausn

Vegagerðin telur að ekki sé hægt að nýta Reykhólaveg fyrir Vestfjarðaveg, eins og tillaga Multiconsult gerir ráð fyrir, nema með endurbótum. Meginástæða þess er umferðaröryggi. Vegagerðin telur kostnaðinn við leið A3 því vera 11,2 milljarða. Multiconsult taldi kostnaðinn á hinn bóginn vera litlu meiri en við Þ-H leiðina, sem Vegagerðin áætlar að sé 7,3 milljarðar. Vegagerðin telur að ef ráðist verði í leið R eða A3 þá verði í fyrsta lagi hægt að ljúka framkvæmdum árið 2024. Ef leið Þ-H verður fyrir valinu sé hins vegar hægt að ljúka framkvæmdum árið 2023.

Hreppsnefnd lét gera sérstaka valkostagreiningu

Hreppsnefnd lét þar ekki staðar numið og lét fara fram sérstaka valkostagreiningu sem Skipulagsstofnun mælti með í kjölfar úttektar Vegagerðarinnar. 

Þá hélt sveitarstjórn íbúafund þann 20. desember þar sem Lilja Guðríður Karlsdóttir, samgöngu-verkfræðingur hjá Viaplan og höfundur valkostagreiningarinnar, kynnti skýrslu um málið.

Valkostagreining út frá mjög þröngum hagsmunum

Það einkennir þessa skýrslu að þar er höfuðáhersla lögð á mjög þrönga hagsmuni, m.a. þar sem skólaakstur til og frá Reykhólum vegur mjög þungt í niðurstöðunni. Þar er einnig metið að það sé verulega neikvætt fyrir almenningssamgöngur til og frá Reykhólum og ferðaþjónustu á Reykjanesi ef farið yrði í vegagerð um Teigsskóg. Einnig eru tilnefnd áhrif á bráða- og heilbrigðisþjónustu sem og tengsl Reykhóla við Flatey sem er ekki í neinu vegasambandi, en samt lagt upp í töflugreiningu að hafi talsverð neikvæð áhrif komi til vegagerðar um Teigsskóg.  

Sveitarstjóri gagnrýnir róg og dylgjur

Sagði Tryggvi Harðarson sveitarstjóri í upphafi þess fundar að sér þætti afar miður að einstaka aðilar hafi verið með róg og dylgjur um að hinir ýmsu ráðgjafar hafi verið keyptir til að komast að fyrirfram ákveðinni niðurstöðu. 

„Einstaklingar, fyrirtæki og stofnanir eru jafnvel sökuð um að láta stjórnast af illgirni og/eða annarlegum hvötum í vinnu sinni. Ég vísa slíkum dylgjum algjörlega á bug og megi þeir sem hafa slíkan málflutningi í frammi hafa skömm og smán fyrir. Slíkur málflutningur er einungis til þess fallinn að skapa úlfúð og illindi manna á millum.“

Sagði Tryggvi það vera hlutverk sveitarstjórnar að vega og meta öll rök og sjónarmið í þessu máli. Til þess að auðvelda þeim verkefnið var fenginn samgönguverkfræðingur til að gera valkostagreiningu á mismunandi leiðum samkvæmt leiðbeiningum frá Skipulagsstofnun. 

Hagsmunir Reykhóla í aðalhlutverki

Í valkostagreiningu Viaplan er töluverð áhersla lögð á með myndrænum hætti að Reykhólar séu útgangspunktur í útreikningi vegalengda. Þannig fæst út að vegalengdin til Patreksfjarðar og Ísafjarðar frá Reykhólum styttist mest við að leggja svokallaða R-leið. Hagsmunir íbúa á Reykhólum felast samt trúlega miklu fremur í vegalengdinni til Reykjavíkur sem breytist ekkert. 

Einnig er mikið lagt upp úr vegalengdum varðandi akstur skólabíls til og frá Reykhólum. Báðir þessir lengdarútreikningar skipta heildarhagsmuni Vestfirðinga litlu máli þegar horft er til aksturs milli endastöðva þéttbýliskjarna í Reykjavík annars vegar og hins vegar Patreksfirði, Tálknafirði, Bíldudal, Þingeyri, Flateyri, Suðureyri, Ísafirði, Bolungarvík og Súðavík.

Óvíst hvort leið R þurfi að fara í umhverfismat?

Þá vekur athygli í skýrslu Viaplan að talið er óvíst hvort leið R þurfi að fara í umhverfismat, en að leið A3 sem að stærstum hluta er um sama svæði þyrfti að fara í umhverfismat. Varðandi A3 er væntanlega verið að vísa til vegagerðar um Berufjörð sem Multiconsult telur ekki þörf á í sinni tillögu um leið R. Samt er ljóst að bæði leið R og leið A3 færu yfir friðlýst æðarvarp, fjörur, heilan fjörð og landsvæði sem lítt er búið að meta. Ef þarna þyrfti ekki að gera tímafrekt umhverfismat er það væntanlega þvert á yfirlýsingar og vinnubrögð Skipulagsstofnunar, Umhverfisstofnunar og t.d. Landverndar í Teigsskógsmálinu og mörgum öðrum málum er tengjast vegagerð á Íslandi. 

Í niðurstöðum Viaplan er sagt að R-leiðin sem Multiconsult lagði til sé vænlegust, þrátt fyrir að í skýrslunni komi berlega fram að stofnkostnaður vegagerðar um Teigsskóg yrði lægri. 

Þá er í niðurlagi skýrslunnar kastað upp bolta með margvíslegum spurningum til Vegagerðarinnar sem gefur væntanlega tilefni til áframhaldandi úttekta á ýmsum þáttum. Það gæti án efa þýtt tilheyrandi tafir á úrlausn í þessum málum. 

Sveitarstjórnarmenn fyrir umhverfis- og samgöngunefnd Alþingis

Fulltrúar sveitarfélaga á Vestfjörðum, Tálknafjarðarhrepps, Vesturbyggðar og Reykhólahrepps sem og Vegagerðarinnar komu fyrir umhverfis- og samgöngunefnd Alþingis þann 3. janúar sl. vegna vegar um Teigsskóg. Sveitarfélög á sunnanverðum Vestfjörðum vilja að ríkið komi að málinu þar sem vegurinn varðar fleiri íbúa en í Reykhólahreppi. 

„Það erum við sem þurfum að nota þennan veg til að komast til Reykjavíkur, til að sækja alla nauðsynlega þjónustu. Við þurfum að koma frá okkur afurðum, ferskum á markað. Og við þurfum bara veg strax. Við getum ekki beðið, ástandið á veginum er þannig í dag að við getum ekki unað við óbreytt ástand,“ sagði Iða Marsibil Jónsdóttir, oddviti Vesturbyggðar, í samtali við RÚV um þennan fund.