Fuglaflensa breiðist út í Evrópu og Asíu og hefur smitað fólk í Kína

Um miðjan nóvember barst Alþjóðadýraheilbrigðis­stofn­uninni (OIE), fjölmargar tilkynningar um alvarleg tilfelli fuglaflensu í Evrópu og Asíu. Þykir það til marks um að fuglaflensuvírusinn sé nú farinn að breiðast hratt út að nýju. Ótti er við að afleiðingin kunni að verða slátrun á milljónum alifugla sem yrði áfall fyrir alifuglaræktina sem og kjötmarkaði víða um lönd.

Útbreiðsla fuglaflensu hefur sett alifuglaiðnaðinn í viðbragðsstöðu eftir að fyrri faraldrar leiddu til þess að tugmilljónum fugla var slátrað. Dæmi um slíkt er hjá frændum okkar Dönum og nú er fuglaflensan einnig farin að herja á norsk alifuglabú. Í Noregi kom upp smit af H5N1 fuglaflensustofni í 7.000 fugla búi á Rogaland-svæðinu suður af Stafangri.

Smit af H5N6 stofni hefur borist í fólk í Kína

Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin segir að það hafi vakið athygli faraldsfræðinga að undanförnu að H5N6 afbrigði fuglaflensuvírussins geti borist í menn. Í Kína hefur greinst sýking í mönnum í 21 tilfelli af H5N6 vírusunum það sem af er ári. Það eru fleiri tilfelli en allt árið 2020. Er talið að í öllum tilvikum hafi fólk smitast við snertingu við fugla. Í það minnsta 10 þessara tilfella var vírusinn erfðafræðilega mjög skyldur H5N8 vírusnum sem breiddist á milli alifuglabúa í Evrópu á síðastliðnum vetri. Sérfræðingar telja því líklegt að afbrigðið H5N6 sem hefur orsakað smit í mönnum í Kína sé nýtt afbrigði af H5N8 vírusnum, að því er fram kemur í frétt New York Post.

Á árunum 2013 til 2017 smitaði annað afbrigði fuglaflensu sem nefnt var H7N9 meira en 1.500 manns í Kína. Fólkið hafði lent í náinni snertingu við sýkt hænsni. Með þá reynslu í farteskinu kom það yfirvöldum ekki á óvart að sjá einstaka tilfelli af ýmsum fuglaflensustofnum berast í menn. Er því fylgst náið með því hvort einhver merki séu um að smit berist á milli manna.

Verður H10N3 að næsta alheimsharmleik?

Í umfjöllun á vefsíðu pharmalive.com þann 8. júní síðastliðinn velta menn fyrir sér hvort fuglaflensuafbrigðið H10N3 sem fannst í 41 árs gömlum manni í Jiangsu héraði í Kína í maí geti orðið að næsta heimsfaraldri sem mannkynið þurfi að glíma við. Maðurinn er talinn hafa fengið vírusinn í sig 23. apríl, en hann var lagður inn á sjúkrahús þann 28. apríl. Það var þó ekki fyrr en mánuði seinna að greint var að maðurinn væri smitaður af fuglaflensuvírus H10N3. Það var svo í byrjun júní sem kínverska heilbrigðiseftirlitið tilkynnti að maðurinn væri tilbúinn til útskrifast af sjúkrahúsi, að því er sagði í umfjöllun The Wall Street Journal. Ekki fengust upplýsingar um hvernig maðurinn smitaðist af H10N3 vírusnum en almenningi var þó ráðlagt að forðast snertingu við sjúka alifugla.

Útbreiðsla fuglaflensu vekur auknar áhyggjur víða um heim. Mynd / FAO

Þessi ráðgjöf var byggð á fyrri uppkomu annarra stofna fuglaflensu – einkum asísku afbrigðin H7N9 og H5N1. Smit vegna þeirra afbrigða áttu sér stað eftir nána snertingu við sýkta alifugla, samkvæmt upplýsingum Sóttvarnamiðstöðvar Bandaríkjanna (Centers for Disease Control & Prevention - CDC).

Enn sem komið er eru engar vísbendingar um að H10N3-stofninn smitist á milli manna og kínversk stjórnvöld segja að smitrakning hafi ekki leitt í ljós önnur tilvik.

Hafa menn borið þessi viðbrögð saman við viðbrögð yfirvalda í Kína þegar þau uppgötvuðu að Covid-19 vírusinn væri að verða að faraldri í Wuhan. Bent er á að sagan sýni að kínversk yfirvöld hafi tilhneigingu til að tala niður mögulega útbreiðslu faraldra.

Bráðsmitandi fuglaflensa tilkynnt í átta Evrópuríkjum í haust

Átta Evrópuríki hafa tilkynnt um bráðsmitandi fuglaflensutilfelli (HPAI) í alifuglum síðan um miðjan október síðastliðinn. Þar eru fyrstu vísbendingar um að veturinn 2021-2022 verði annar erfiði veturinn í alifuglaræktinni í álfunni.

Í heild tilkynnt um smit í 19 Evrópulöndum í alifuglum það sem af er ári

Þann 7. nóvember höfðu alls 1.219 tilfelli HPAI smits í alifuglum verið tilkynnt í 19 Evrópuríkjum það sem af er þessu ári. Þetta er samkvæmt nýjustu uppfærslu dýrasjúkdómaupplýsingakerfis framkvæmdastjórnar Evrópu­sambandsins. Hafði þá tilfellum fjölgað um 27 frá 23. október og komu þau upp í Danmörku, Þýskalandi, Ítalíu, Hollandi og í Póllandi og flest af veirustofni H5N1. Til samanburðar voru alls 442 tilfelli af HPAI veiru í alifuglum skráðar í gegnum kerfi ESB allt árið 2020. Á því ári komu upp smit í 16 ríkjum og varð Ungverjaland þá verst úti með 273 tilfelli.

Smittilfelli í villtum fuglum í Evrópu hafa meira en tvöfaldast á milli ára

Í byrjun nóvember var búið að tilkynna um smit í 1.790 villtum fuglum í 29 Evrópulöndum það sem af er ári. Hafði smittilfellum þá fjölgað um 57 frá því 23. október. Til samanburðar var samtals tilkynnt um 756 fuglaflensusmit í villtum fuglum í 13 Evrópuríkjum allt árið 2020. Því til viðbótar hefur verið tilkynnt um smit í villtum fuglum á Rostov-svæðinu í Rússlandi.

Kort FAO af útbreiðslu hinna ýmsu afbrigða fuglaflensuveirunnar.

Smit á búum með tugum þúsunda kalkúna, varphænsna og kjúklinga á Ítalíu

Samkvæmt gögnum OIE þá kom smit upp í fimm kalkúnaeldisbúum í Verona- og Veneto-héruðum á Ítalíu sem hvert um sig var með 15-40 þúsund fugla. Þá kom upp smit á búi með 184 þúsund varphænum og öðru með 85.000 kjúklinga í eldi. Smittilfelli undanfarna þrjá mánuði varða alifuglabú með samtals 646.000 fugla.
Þá hefur einnig verið tilkynnt um fuglaflensusmit í Wales í Bretlandi og í Skotlandi. Þá eru yfirvöld í Frakklandi í viðbragðsstöðu.

Í Danmörku kom upp smit á búi með 27.600 kalkúnum í Slagelse á Sjálandi í haust. Innan nokkurra daga frá því smitið uppgötvaðist hafði fuglahópur í bakgarði í minna en eins kílómetra fjarlægð einnig smitast. Er þetta dálítið sérstakt í ljósi þess að Danir lýstu því yfir í júlí í sumar að þeir væru lausir við öll fuglaflensusmit í dönsku alifuglaeldi eftir að smit kom upp í landinu fyrravetur.

Fuglaflensusmit berst í alifugla í Noregi

Í Noregi kom upp smit af H5N1 fuglaflensustofni í 7.000 fugla búi á Rogaland-svæðinu sem nær frá Haugasundi í norðri og niður undir Flekkufjörð í suðri. Í nóvember og í desember 2020 fundust farfuglar á sama svæði sem smitaðir voru af fuglaflensuvírus H5N8. Afbrigðið H5N1 er afbrigði af H5N8. Þó smitið sem nú hefur fundist í Noregi sé talið hafa veikari smiteiginleika en H5N8, þá taka menn þessum tíðindum af fullri alvöru.

Hættusvæði lýst yfir í Jæren í suðvesturhluta Noregs

Smitandi fuglaflensa hefur greinst í alifuglabúi í sveitarfélaginu Klepp í Rogalandi, eða nánar tiltekið á Jæren-svæðinu suður af Stafangri. Smithætta fyrir menn er talin mjög lítil, en norska matvælaeftirlitið hefur lýst hættusvæði í kringum alifuglabú þar sem sannað þykir að sýking hafi komið upp. Því til viðbótar hefur verið tekið upp útgöngubann frá þessu svæði og bannað er að flytja þaðan egg og kjöt að því er fram kemur á vefsíðu Landbrug 24.

Matvælaeftirlit Noregs hefur komið á fót hættusvæði í þriggja km radíus í kringum búið þar sem smit hefur greinst.

Þá er varúðarsvæði í 10 km radíus út frá búinu. Auk þess er áhersla lögð á sérstakar reglur fyrir eigendur eldisfugla og annarra fugla eins og páfagauka. Um þá fugla gildir eftirfarandi:

Allir alifuglar og aðrir fuglar sem eru í haldi verða að vera einangraðir í sínum rýmum. Ef það er ekki mögulegt eða er óafsakanlegt vegna velferðar dýra skal geyma fuglana þar sem þeir komast ekki í snertingu við aðra alifugla eða búfénað eða villta fugla.

Þetta þýðir líka að ekki má vera með hænur eða aðra alifugla í opnu rými í lokuðum netgirðingum utanhúss sem villtir fuglar geta sest á.

Á alifuglabúum verður einnig að skrá allar hreyfingar fólks inn og út úr alifuglabúum, ef þörf verður á smitrakningu.
Þá verður að búa til smitgildrur og ganga úr skugga um að sótthreinsiefni séu notuð við alla innganga og útganga.

Ganga verður úr skugga um að fólk sem kemur í eða yfirgefur búið hafi uppi nauðsynlegar smitvarnir til að forðast útbreiðslu fuglaflensu.

Meðhöndla skal alla dauða alifugla og aðra fugla sem eru í haldi í samræmi við ráðleggingar norska matvælaeftirlitsins.

Þá segir í leiðbeiningum stjórnvalda að hafa eigi tafarlaust samband við Matvælaeftirlit Noregs ef einkenni fuglaflensu koma upp. Einkenni fuglaflensu geta verið:

• Fuglar sem deyja skyndilega
• Fuglar verpa færri eggjum en venjulega.
• Fuglar éta og drekka minna en venjulega.
• Almenn breyting er á hegðun í hjörðinni.

Á áhættusvæðinu gilda strangar bannreglur:

• Bannað er að flytja af svæðinu alifugla, aðra fugla í haldi, útungunaregg, egg til neyslu eða alifuglaskrokka. Bannið gildir ekki um egg sem keypt eru í verslun eða þess háttar.
• Bannaður er flutningur alifuglakjöts eða á vörum sem innihalda slíkt kjöt frá sláturhúsum, úr kælum eða frystum, nema kjötið eða vörurnar séu:
  • Framleitt úr alifuglum sem eru upprunnar utan áhættusvæðisins og geymdir og fluttir aðskildir frá kjöti af alifuglum upprunnin á svæðinu.
  • Framleitt að minnsta kosti 21 degi áður en líklegt er að smit hafi borist í búfé á áhættusvæði og geymt og flutt aðskilið frá alifuglakjöti sem framleitt er eftir þann tíma.
  • Meðhöndlað þannig að veirur drepist og séu geymdar og fluttar aðskildar frá kjöti sem getur innihaldið veirur.

Reglur Matvælaeftirlits Noregs eru mjög ítarlegar. Þar er þó tekið fram að bannið nái ekki til húsdýra af spendýraflokki sem eru eingöngu haldin í íbúðarhúsum og komast ekki í snertingu við alifugla.
Eða aðra fugla í haldi og hafa ekki aðgang að svæðum þar sem þeir eru haldnir. Þá segir að:

• Bannað sé að flytja eða dreifa úrgangi eða áburði frá búfé hjá alifuglum eða öðrum fuglum í haldi.
• Bannað sé að skipuleggja markaði, sýningar, keppnir eða aðrar samkomur þar sem alifuglar eða aðrir fuglar eru hafðir í haldi.
• Setja eigi út fuglagildur.

Bann við flutningum á vörum frá sýktum búum gildir þó ekki um flutninga sem þurfa að fara í gegnum hættusvæði án þessa að stoppa. Hægt er að sækja um undanþágu frá bönnunum til matvælaeftirlitsins á staðnum.

Þá gilda einnig sérstakar og ítarlegar reglur um varúðarsvæði sem lýst hefur verið í kringum skilgreint hættusvæði.

Þar er m.a skylt að ganga úr skugga um að fólk sem kemur að, eða yfirgefur bú, sé með nauðsynlegar smitvarnir til að forðast útbreiðslu fuglaflensu.

Dánartíðni vegna fuglaflensusmits hjá mönnum sögð vera yfir 50%

Miðstöð sjúkdómavarna í Banda­ríkjunum hefur einnig brugðist við aukinni útbreiðslu fuglaflensunnar og hefur varað fólk við að snerta smitaða fugla. H5N6 afbrigði fuglaflensuvírussins geti þegar borist í menn í Kína. Er fuglaflensa sem smitast í menn sögð sérlega hættuleg þar sem dánartíðni smitaðra er sögð vera yfir 50%.

Til samanburðar er dánartíðni vegna Covid-19 samkvæmt tölum Johns Hopkins háskóla „einungis“ um 0,2% á Íslandi þar sem hún er lægst ásamt Burundi og Laos og upp í 19,4% í Yemen þar sem dánartíðin er langt yfir því sem þekkist annars staðar. Þá hefur dánartíðin vegna Covid-19 verið um 0,4% í Noregi, 0,6% í Danmörku, 0,7% í Finnlandi, 1,3% í Svíþjóð, 1,6% í Bandaríkjunum, 1,6% í Bretlandi og 1,9% í Þýskalandi.

Alþjóða heilbrigðismálastofnunin (World Health Organization - WHO) hefur af þessu miklar áhyggjur og kallar eftir frekari rannsóknum. Enn sem komið er hefur þó ekki verið upplýst um nein tilfelli þar sem fuglaflensuafbrigðið H5N6 hafi borist á milli manna.

Berst með farfuglum

Faraldur af þessu tagi kemur yfirleitt upp á haustin og berst þá gjarnan með farfuglum á milli landa. Belgíska ríkisstjórnin lýsti yfir hættustigi vegna fuglaflensu og fyrirskipaði að alifuglum yrði haldið innandyra frá og með mánudeginum 15. nóvember eftir að mjög sjúkdómsvaldandi afbrigði fuglaflensu greindist í villigæs nálægt Antwerpen. Þetta kom í kjölfar svipaðrar uppákomu í nágrannaríkinu Frakklandi fyrr í mánuðinum og í Hollandi í október.

Útbreiðsla fuglaflensu hefur oft leitt til viðskiptatakmarkana, bæði innanlands þar sem hún hefur komið upp og í milliríkjaviðskiptum.

60 ára kona í lífshættu

Síðasta tilvikið sem greint var frá í Kína tengdist 60 ára konu sem var komin í lífshættu þegar hún var lögð inn á sjúkrahús í Hunan-héraði 13. október.

„Fjölgun smittilfella í fólki í Kína á þessu ári er áhyggjuefni. Þetta er vírus sem veldur hárri dánartíðni,“ sagði Thijs Kuiken, prófessor í samanburðarmeinafræði við Erasmus University Medical Center í Rotterdam, í samtali við Reuters.

Fuglaflensa er samt ekki talin geta borist á milli manna við neyslu á alifuglaafurðum. Er þá væntanlega reiknað með að afurðirnar séu vel eldaðar.

Suður-Kórea greindi frá faraldri á bæ með um 770.000 alifugla í Chungcheongbuk-do, samkvæmt upplýsingum OIE 15. nóvember. Er þar vitnað í skýrslu frá suður-kóreskum yfirvöldum. Var öllum fuglunum slátrað.

Þá var í fyrsta sinn á þessu hausti tilkynnti um smit í Japan. Var það í alifuglabúi í norðausturhluta landsins og var það staðfest af landbúnaðarráðuneyti Japans.

Var það veiruafbrigðið H5N8.