Árið 2020 er búið sem betur fer, flestir gera miklar væntingar til 2021

Síðasta ár var fjallað of mikið um COVID-19 hér í þessum pistlum, greinar sem ég var ekki sáttur við að skrifa, en taldi mig knúinn til að taka þátt í umræðunni. Með góðri hjálp frá ýmsum aðilum sem aumkuðust yfir minni fáfræði, hjálpuðu mér við efnisval, miðluðu til mín sérþekkingu úr sínum viskubrunni og bentu mér á efnisval í þessa pistla. Fyrir vikið tel ég mig hafa komist nokkuð skammlaust frá þessum pistlaskrifum 2020.

2021 gefur von um batnandi hag og ferðafrelsi

Fyrstu Íslendingarnir hafa nú verið bólusóttir fyrir kórónuveirunni og vonir standa til þess að búið verði að bólusetja flesta Íslendinga á vormánuðum (maður kemst þá vonandi í sauðburð). Fljótlega var byrjað að bólusetja fyrsta hópinn, sem voru m.a. elstu íbúar landsins á öldrunarstofnunum. Eins og eðlilegt er þá deyr gamalt fólk (að meðaltali 18 manns vikulega), en eitthvað af þessu fólki hafði stuttu áður fengið sína fyrri sprautu við COVID-19 og fóru einhverjir miðlar að flytja fregnir af þessum andlátum á þann veg og hátt að í umsögninni og fréttum mátti lesa á milli lína að andlátin mætti rekja til bólusetninganna. Frekar neikvæður fréttaflutningur sem virtist í fyrstu litast af „æsifréttamennsku“.

Von um betra framhald má ekki tala um eða skrifa niður með órökstuddum neikvæðum greinum.

Guðrún Bergmann skrifaði grein á frekar neikvætt framsettan hátt í andstöðu við bóluefnið og þær aðgerðir sem verið er að gera. Hún talaði niður til þríeykisins, Kára Stefánssonar og þeirra sem unnið hafa þrekvirki í þessari baráttu við þessa veiru. Vildi líkja hugmyndum Þórólfs og Kára um að flýta bólusetningu á öllum landsmönnum við tilraunastarfsemi nasista í seinni heimsstyrjöldinni og leiðir að getgátum að þetta séu bara hagsmunatengsl Kára við m.a. Bill Gates. Eftir lestur greinar Guðrúnar fanst mér, ólærðum manninum, eitthvað undarlegt við lesturinn, eins og að lesa grein eftir manneskju sem lifir og hrærist í neikvæðni og sé að skrifa sig áfram á öfund út í þá sem eru jákvæðir (spurning hvort hún sé ekki ánægð með að það fari of mikill tími í að þróa og hanna bóluefnið við Covid-19 hjá Pfizer í stað þess að halda sig bara við sína frægustu framleiðslu á Viagra).

Kári sagður hafað flissað yfir grein Guðrúnar og leiðrétti margt í greininni

Ég efa ekki að Kári sé ekki gallalaus, en hann hefur fyrir mér unnið þrekvirki í þessum faraldri og komið að sóttvörnum með þekkingu og fórnfýsi í gegnum sitt fyrirtæki með aðstoð við greiningu sýna og sýnatöku. Í grein á vefmiðlinum man.is má lesa að Kári hafi flissað að grein Guðrúnar, hún væri full af rangfærslum og að Bill Gates hafi og komi Kára fyrir sjónir sem „pirrandi nörd“.

Aðspurður um tengsl á milli dauðsfalla fólks á öldrunar- og hjúkrunarheimilum eftir bólu­setningar sagði Kári að það séu nánast engar líkur á tengingu þarna á milli. Sé vitnað orðrétt til umræddrar greinar á www.man.is sagði Kári um þessi dauðsföll: „... þau hafi ekkert að gera með bóluefnið. Það verji fólk gegn COVID-19 en engum öðrum sjúkdómum“.

Leitaði ég því til frænku minnar, Ingunnar Björnsdóttur, um frekari skýringar, eins og í blaðinu 2. apríl 2020. Ingunn starfar sem dósent í lyfjafræði við Óslóarháskóla og hún svaraði mínum spurningum á eftirfarandi hátt:

1. Hvað er í þessum bóluefnum sem verið er að gefa og hvað gerir það fyrir okkur?
Svar: „Urmull er til af fræði­greinum, upplýsingum frá lyfja­stofnunum margra landa og fylgiseðlum sem gera þessu skil í smáatriðum. Ég ætla að reyna að svara á aðeins annan hátt: Pfizer bóluefnið og Moderna bóluefnið splæsa bút af RNA (sem lítur út svipað og hálfur hringstigi) inn í DNA (sem lítur út eins og hringstigi) og þessi splæsti bútur veldur því að veiran missir aðgang sinn og getur því ekki lengur valdið skaða. Svipað og ef svæði er styrkt sem gaddakylfa gæti annars brotið. Þessi splæsingarbóluefni hafa verið prófuð á tugþúsundum og sýnt sig að hafa litlar aukaverkanir. Öll lyf og bóluefni hafa einhverjar aukaverkanir og flest lyf eru fyrir markaðssetningu prófuð á mun færri, kannski þrjú til fimm þúsund manns. Grein Guðrúnar Bergmann sem nefnd er hér að ofan virðist ansi lituð af margs konar misskilningi, sem ég ætla ekki að gera nánari skil hér. Ég fjalla heldur ekki um AstraZeneca bóluefnið eða önnur bóluefni sem vænta má að komi á markað á Íslandi fljótlega.“

2. Er hugsanlegt að bóluefnið hafi átt þátt í að flýta andlátum þessara einstaklinga sem voru bólusettir?
Svar: „Bóluefnin hafa ekki verið prófuð á öldruðu, langveiku og fjölveiku fólki fyrir markaðssetningu. Það er yfirleitt ekki gert þegar lyf eru prófuð. Þess vegna hefur verið sett upp svokölluð lyfjagát, fjórða fasa lyfjarannsóknir, sem alltaf fara fram eftir markaðssetningu. Í hverri viku deyja einhverjir aldraðir, langveikir og fjölveikir. Dauðsföllin nú eru ekki fleiri en á venjulegum vikum þar sem ekkert hefur verið bólusett, en af því að þau gerast stuttu eftir bólusetningu er sjálfsagt og rétt að kanna þau nánar. Þótt ekkert annað en tímasetningin gefi í raun tilefni til þess.“

3. Þú sem lyfjafræðingur, er það þitt mat að hugmynd Kára og Þórólfs að tilraunabólusetja alla þjóðina sé jákvætt skref?
Svar: „Já. Eftir sem áður verður enginn neyddur í bólusetningu, en ef af þessu yrði fengjust mikilvægar upplýsingar um hjarðónæmi. Næsta víst er að nægur fjöldi Íslendinga vilji bólusetningu til að þær upplýsingar sem vonast er eftir fengjust. Þetta myndi að vísu þýða að Ísland færðist framar í biðröðinni eftir bóluefninu, en ávinningurinn vísindalega er ótvíræður, og því verjandi að gengið yrði lítillega á hlut einhverra þeirra sem bíða í ofvæni. Þar sem enginn er neyddur í bólusetningu þá er ekki gengið á rétt þeirra sem ekki vilja bólusetningu,“ segir Ingunnn Björnsdóttir.

Ingunn Björnsdóttir, dósent í lyfjafræði við Óslóarháskóla.