Kornbændur tala fyrir tryggingakerfi

Íslensk stjórnvöld hafa lýst yfir vilja til að efla kornrækt verulega með allt að tveggja milljarða innspýtingu í atvinnugreinina á næstu fjórum árum.

Markmiðið er að auka fæðuöryggi og sjálfbærni ásamt því að efla fjölbreytileika íslensks landbúnaðar. Með því að rækta hér korn sem innlendur markaður þarfnast má draga verulega úr umhverfismengun sem hlýst af innflutningi korns. Hérlendis er þekking, tækni, land og mannauður til staðar til kornræktunar en fjölmargar áskoranir mæta kornbændum hérlendis þar sem veður kemur sífellt á óvart. Kornbændur hafa hins vegar talað fyrir því að stuðningskerfi landbúnaðarins þurfi að breytast til að gera það hvetjandi að rækta korn á Íslandi. Bændur norðan og sunnan heiða voru teknir tali og forvitnast um fyrirhugaða kornuppskeru.

Uppskeran ásættanleg

Björgvin Þór Harðarson, bóndi í Laxárdal í Skeiða- og Gnúpverjahreppi, telur að kornuppskera verði ásættanleg en sáð var í um 300 hektara. „Hér var hafist handa við að setja niður korn 7. maí og kláraðist það um 3. júní, ekki var hægt að sá alla daga vegna veðurs. Hingað til hefur meðaluppskera verið um 3,2–3,5 tonn/ha en ég reikna með um 3 tonn/ha í ár, sem er aðeins undir meðallagi og ástæðan er blautur og kaldur maímánuður.“

Björgvin ræktar aðallega bygg en einnig hveiti og nepju. „Byggið lítur ágætlega út, blómgun er liðin og kornið búið að fylla sig þó nokkuð. Þrátt fyrir leiðinlegt vor þá hefur kornið tekið vel við sér í sólinni í júlí og ágúst og lítur nú ágætlega út.“ Hins vegar drapst hveitið sem sett var niður í fyrra að miklu leyti í kuldatíðinni í mars. „Þegar það var ljóst að það tæki ekki við sér í vor þá ákváðum við að ísá byggi í hveitið og fáum þá blandaða uppskeru af byggi og hveiti. Það hentar vel til fóðrunar svína. Við höfum ekki gert þetta áður en þekkist víða erlendis.“Hvað varðar nepjuna sem sett var niður segir Björgvin það enn spurningarmerki hvort hún nái að þroska fræ en telur góðar líkur á því.

Tvíþætt tryggingakerfi

Aðspurður um skoðun sína á tryggingakerfi fyrir kornbændur segir Björgvin að slíkt kerfi vanti hérlendis og mætti helst vera tvíþætt. „Í mínum huga mætti slíkt tryggingakerfi vera tvíþætt. Annars vegar að hægt væri að tryggja sig fyrir skakkaföllum sem erfitt er að hafa stjórn á, ófyrirséðum áföllum, en það gæti þó orðið dýrt að tryggja sig 100%. Þetta væri í raun trygging sem gæti komið í veg fyrir að menn færu í þrot ef illa gengi. Hins vegar að útbúa kerfi sem gerir bændum kleift að byggja upp sinn rekstur til að hámarka ræktunarmöguleika almennt. Það er ýmislegt hægt að gera, t.d. að útbúa skjólbelti við kornakra og úða kornið með efnum til að takast á við frostið.“

Björgvin segir að hérlendis sé ágæt aðstaða til þess að rækta korn. „Við höfum land og vatn til ræktunar á korni en takmarkandi þáttur hérlendis er hitastigið. Við þurfum því að auka þekkingu okkar og búa okkur til aðstöðu sem mun auka ræktunaröryggi okkar og nýta til þess þau tól og tæki sem til eru,“ segir Björgvin að lokum.

Næturfrost í ágúst

Í byrjun ágúst urðu kornbændur norðan heiða fyrir því áfalli að næturfrost varð á nokkrum stöðum í Skagafirði. Ef hitastig fer undir frostmark er hætta á að kornþroski stöðvist og þar með eyðileggist uppskeran að stórum hluta. Bessi Freyr Vésteinsson, bóndi í Hofsstaðaseli í Skagafirði, sagði að eftir skoðun ráðunautar RML að talið væri að kornið hefði ekki frosið til skaða. Kornakrarnir eru staðsettir í Vallhólma, stutt frá Varmahlíð, á láglendi. Bessi, sem hefur ræktað korn í um 20 ár með hléum, segir það hafa ýmsa kosti og galla að rækta korn á láglendi. Kostirnir eru að láglendi er hentugra til ræktunar heldur en hlíðarnar. Það sé auðræktanlegra og aðgengilegra land, steinalaust og flatt. Gallarnir eru hins vegar að láglendið er útsettara fyrir frosti.

Kornið enn grænt

Bessi segir að kornið hafi verið sett niður um mánaðamótin apríl/ maí en klaki og bleyta í jörðu hafi tafið fyrir niðursetningu en þó hafi náðst að setja kornið niður að stærstum hluta fyrir rigningarnar í maí. „Þroski kornsins er seinna á ferðinni en venjulega, kornið er enn grænt núna seinnihlutann í ágúst, en ætti að vera að byrja að þroskast og gulna. Fyllingin er misjöfn. Við þurfum hlýjar og góðar næstu vikur til að ná betri þroska en veðurfarið hefur ekki verið okkur hliðhollt hingað til. Útlitið er því ekki bjart, þó svo að kornið hafi ekki frosið til skaða, þá er ekki mikill þroski né fylling.“

Bessi, sem er með umfangsmikla nautgriparækt, getur samt sem áður nýtt hluta af korninu sem viðhaldsfóður. „Ég mun slá og rúlla hluta af korninu, það sem styst er komið í þroska, og nýta það sem viðhaldsfóður fyrir holdakýr. Það er það eina sem hægt er að gera í stöðunni, það verður mjög létt og lélegt fóður, meira trénisfóður, en hægt er að blanda því saman við annað fóður. Ég mun reyna að bíða með að þreskja skárri hlutann af korninu og freista þess að það nái þroska og fyllingu. Þetta verður tvísýnt, því nú er einungis tæpur mánuður í þreskingu.“

Skapa þarf betri umgjörð fyrir greinina

Kornrækt á Íslandi er ekki áhættulaus, frekar en í öðrum löndum en hér er allra veðra von, og hafa kornbændur talað fyrir því að koma á fót tryggingakerfi.

„Stjórnvöld hafa lýst yfir vilja að auka og efla kornrækt á Íslandi. Það væri því rökrétt samhliða aukningu í kornrækt að koma á fót einhvers konar tryggingakerfi fyrir kornbændur, hvort sem menn kaupi tryggingar sjálfir eða settur verði á fót samtryggingarsjóður. Ef auka á kornrækt á Íslandi, þar sem skilyrðin eru tæp veðurfarslega séð, þá er það ekki mjög hvetjandi fyrir bændur að auka enn meir kornrækt ef við stöndum svo einir uppi með tjónið þegar illa fer.“

Enn frekari rannsóknir

Bessi telur það mikilvægt að stjórnvöld standi einnig að frekari rannsóknum og kynbótum á korni, að það verði þróuð yrki sem standist enn betur íslenskt veðurfar. „Það hefur náðst góður árangur í kornkynbótum undanfarin ár og það er mikilvægt að halda því áfram svo við stöðnum ekki.

Það er einnig nauðsynlegt að skapa betri rekstrarskilyrði og umgjörð fyrir greinina, það myndi tryggja kornrækt hérlendis til framtíðar,“ segir Bessi að lokum.