Forsagan í Bandaríkjunum

Höfundur: Höskuldur Sæmundsson og Stefán Pálsson.

Nýverið var áfengislöggjöf á Íslandi breytt í fyrsta skipti í rúm 30 ár svo einhverju máli skipti.

Var lögleidd sala bjórs frá framleiðslustað eða beint frá býli eins og það er stundum nefnt, þar sem smærri framleiðendum var veitt heimild til sölu áfengis beint til neytenda með vissum takmörkunum. Kom þessi breyting í kjölfar þrýstings frá smáframleiðendum en fjöldi þeirra og fjölbreytni hefur aukist gríðarlega hér á landi síðustu 15 árin eða svo. Þessi þróun, sem á Íslandi hófst með Kalda verksmiðjunni árið 2006, á sér mun dýpri sögu sem rekja má merkilegt nokk til Bandaríkjanna. Þegar flestir hugsa um bjórmenningu og Bandaríkin, a.m.k. í sögulegu samhengi, hugsa þeir um ljósa, óspennandi lagera meðan sagan geymir ýmislegt annað sem vert er að veita athygli.

Það er ætlunin hér og í næstu tölublöðum Bændablaðsins að rekja sögu handverksbrugghúsanna á Íslandi en við byrjum á forsögunni.

Bjórinn samofin þroskasögu mannkyns

Saga bjórsins er löng og ítarleg en segja má að hún sé samofin þroskasögu mannkyns frá örófi alda.

Fyrstu heimildir um gerjað korn má rekja árþúsundir aftur í tímann, til Mið-Austurlanda, og hafa sumir meira að segja gengið svo langt að upphaf fastrar búsetu og þar með landbúnaðar eins og við þekkjum hann í dag, þar sem fólk hafi tekið sér fasta búsetu í stað safnaralífs og veiðimennsku í því skyni að rækta sér korn til matar – og ekki síður drykkjar.

Ekki er fráleitt að hugsa sér að bjórinn hafi uppgötvast fljótlega eftir að fyrsta korngeymslan fylltist af vatni og fékk svo að liggja í friði í smástund.
Hér er ágætt að staldra við og nefna að mjöður er talinn eldri en bjór, en mjöður og bjór eru ekki sami drykkurinn. Munurinn felst í því að mjöður gerjast úr hunangi en bjórinn úr korni. Skiptar skoðanir eru á því hvor drykkurinn sé eldri en segja má að uppgötvanir danskra fornleifafræðinga á brauði sem bakað var a.m.k. 4.000 árum fyrir upphaf þekktrar kornræktar hafi veitt bjórmönnum nokkurn byr í seglin varðandi þessa umræðu.

Áfengisbannið ódauðlega

Í öllu falli er bjórinn jafngamall siðmenningunni og þróaðist bjórgerðin samhliða henni. Klaustur miðalda voru mikilvægar bjórgerðarmiðstöðvar og urðu verulegar framfarir á sviði stórfelldrar bjórframleiðslu í tengslum við verslunarfélög á borð við Hansakaupmenn, sem teygðu anga sína m.a. til Íslands. Bjórgerð varð nútímastóriðnaður á seinni hluta nítjándu aldar og í upphafi þeirrar tuttugustu í tengslum við tæknibreytingar sem auðvelduðu stórfellda bruggun og átöppun á lagerbjór. Þetta leiddi til mikillar samþjöppunar á markaði og einsleitni bjórs, ekki hvað síst í Bandaríkjunum. Þar í landi skipti líka máli áfengissölubann sem lék smærri brugghúsin grátt.

Áfengisbannsins í Bandaríkjunum er helst minnst í rómantísku ljósi leynibúlla (Speakeasy) og gert ódauðlegt í þjóðsögum um stórglæponinn Al Capone. Bannið sjálft var í gildi frá árinu 1920 til ársins 1933, sem var einmitt sama ár og áfengisbanni var aflétt á Íslandi, að öllu leyti nema því að bjór var áfram bannaður.

Í Bandaríkjunum var bjórframleiðslan hins vegar fremur einsleit, enda einungis stærstu bjórframleiðendurnir sem lifðu bannið af og þeir urðu síðan að leita allra leiða til að gera bruggið hagkvæmara, enda samkeppnin hörð og stríðsreksturinn sem var að brjótast út í Evrópu setti enn frekar strik í reikninginn.

Hér er ágætt að staldra við og útskýra að bandarísk bjórmenning á öldum áður var líkt og bjórmenningin í öðrum löndum fjölbreytt og skemmtileg. Enskir landnemar höfðu komið með ölhefðir með sér og í sögulegu samhengi var bjórflóran þar nokkuð dökk.

Pabst Blue Ribbon er ljós lagerbjór sem enn er drukkinn víða.

Aukning þýskra innflytjenda upp úr miðri 19. öld þýddi hins vegar að lagerbjórinn varð sívinsælli og eru nöfn innflytjenda þessa tíma, á borð við Joseph Schlitz, Frederick Miller, Adolphus Busch og Frederick Pabst enn vel þekkt innan bjórheimsins.

Sem fyrr sagði varð bjórlandslagið bandaríska einsleitara í kjölfar áfengisbannsins og ekki bætti úr skák að á árum seinni heimsstyrjaldarinnar hófu bruggmeistarar fyrir alvöru að notast við hrísgrjón eða maískorn í bjórana. Hrísgrjón koma með auðgerjanlega sterkju og létta áferð bjórs, koma með bragðlítið alkóhól og framkalla það sem sumir kalla ameríska bjórbragðið, sem flestir Evrópubúar lýsa í dag sem fremur vatnskenndu. Þannig má segja að ameríski lagerinn sé afleiðing heimsstyrjaldar.

Upphaf handverksmenningar

Það var hins vegar eitt brugghús sem neitaði að fara þessar leiðir og hélt áfram að starfa eftir eldri hefðum. Anchor brewing hét það en árið 1965 var maður að nafni Fritz Maytag III sem bjargaði því frá gjaldþroti og tók upp á sína arma. Er þetta sá atburður sem af flestum er talinn marka upphaf handverksmenningarinnar í bjórnum.

Fritz Maytag III sem bjargaði Anchor brewing frá gjaldþroti árið 1965 og tók upp á sína arma.

Vissulega voru heimabruggarar víða starfandi um Bandaríkin en það var nálægt því ómögulegt að komast í gegnum reglugerðarverkið og brjótast í gegnum einokunarstöðu stærri aðilanna þar til óvæntasta hetja bjórheimsins, Jimmy Carter, þá forseti, steig fram árið 1979 og lögleiddi heimabrugg, einfaldaði reglugerðir og opnaði fyrir þann möguleika að hægt var með auðveldari hætti að opna bruggbari. Enda í kjölfarið á 9. áratugnum spruttu þeir upp eins og gorkúlur víðs vegar og kraftbjórabyltingin hófst fyrir fulla alvöru.

Þessi hreyfing átti eftir að leiða til byltingar víðar um heim. Fæstir Íslendingar tengja Bandaríkin við bjórbyltingar, en staðreyndin er eigi síður sú að þarna hófst hún. Áhrifin teygðu sig víða, meira að segja allt til Íslands, sumarið 2006.

En það er saga fyrir næsta Bændablað.

Skylt efni: handverksbrugghús | bjór