Geymsla heyfengs í turnum
Heyturnar eru ekki nýjung fyrir Íslendinga en segja má að blómatíð þeirra hafi verið um miðja 20. öldina, en á fyrri hluta níunda áratugarins voru einnig settir upp þó nokkuð margir slíkir. Aðeins örfáir eru í notkun í dag.
Til eru nokkrar útgáfur af turnum en þær sem á þeim tíma urðu ofan á voru tvær útfærslur, annars vegar með botnlosun og hins vegar topplosun. Báðar gerðir treystu á heyblásara til að blása heyinu efst inn í þá. Báðar aðferðirnar höfðu sína kosti og galla, topplosun var hægvirk og vegna breytileika í heyfeng þá fór það fyrst út sem fór síðast inn, sem hentaði sjaldan. Botnlosun virkaði vel meðan ekki myndaðist stífla í kerfinu.
Mikil þróun hefur orðið í losunarbúnaði erlendis og t.d. í Kanada þar sem mikið er um turna eru nýjustu turnarnir þannig útbúnir að blásið er út um lúgur á hlið sem gefur aukin afköst við losun og mikið meira öryggi (sjá mynd 1). Í Kanada eru turnarnir hafðir með lúgum alla leið neðan frá jörð og upp úr til að losa heyið úr þeim. Þessi göt eru með 1,2 m millibili og þarf bóndinn að fara upp í turninn þegar yfirborð heysins lækkar og færa losunartúðuna neðar. Þessi hönnun gerir turnana öruggari því hættan á að það myndist súrefnisskortur neðst í turninum er nánast engin en það var eitt af vandamálunum við eldri turna. Annað sem þessi hönnun gerir er að ekki þarf öfluga blásara til að blása heyinu upp við losun, afkastagetan ákvarðast af gjafabúnaði þar sem slíkur losunarbúnaður getur losað allt að 400 kg/mínútu (mynd 2).
Plastnotkun við þessa aðferð er nánast engin. Stofnkostnaðurinn er hins vegar mikill og nauðsynlegt er að horfa á svona fjárfestingu til langs tíma. Aðalókosturinn við turnana er að ekki er þjappað í þá og takmarkast fyllingarhraðinn af stærð turnanna, þ.e.a.s. að við hirðingu í turnana þarf að gefa heyinu tíma til að síga milli áfyllinga. Því þarf að samstilla slátt við fyllingarhraða. Hins vegar þarf minni mannskap við fyllingu heyturna en við heyverkun í stæðu og flatgryfju.
Með aukinni tæknivæðingu búa, þá eru turnar í raun eina geymsluaðferðin fyrir heyfeng sem býður upp á alsjálfvirkar gjafir. Mjólkurframleiðendur eru flestir komnir með eða stefna á að taka upp mjaltatækni sem léttir þeim vinnuna og kjarnfóðurbás er gjafatækni sem er alsjálfvirk, en það er einmitt turn sem geymir kjarnfóðrið og skammtar inn í fjós eftir þörfum.
Með turnum og gjafabúnaði við þá er þannig er hægt að fjölga gjafatímum og stýra gjöfum mun betur. Bæta má við steinefnum og kjarnfóðri sem leiðir til mikils vinnusparnaðar og vinnuléttis. Þegar þessi grein er skrifuð er stórhríð fyrir utan gluggann og eru sjálfsagt margir sem þurfa jafnvel að moka upp rúllur í stórhríð og taka af þeim plastið spenntir fyrir því að geta frekar gefið í gegnum app í símanum í staðinn, e.t.v. gera aðeins betur við gripina fyrst veðrið er svona vont með þumalfingri. Ekki er nóg með að vinnan verði þægilegri, einnig er hægt að reikna með einhverri nytaukningu ef gjafir eru tíðari og nákvæmari og umferð um mjaltaþjónafjós ætti að batna.
Við verkun í turna reynist tap næringarefna lítið, sérstaklega ef hægt er að taka úr þeim hið minnsta 6cmádagogþaðmásetjaheyiðí turn við 45—55% þurrefni sem er svipað þurrkstig og á heyi sem er í hefðbundnum rúllum hérlendis í dag. Bygging turna er frábrugðin hefðbundnum byggingum að því leyti að stuðst er við skriðmót sjá mynd 3. Byggingarhraði stýrist að miklu leyti af tækjabúnaði og reynslu þeirra sem að verkinu koma. Ætla má að með réttum búnaði og mannskap að afköst við byggingu séu um 5 metrar á dag miðað við tíu tíma vinnudag hjá þremur mönnum. Hægt væri að styðjast við sömu teikningu alls staðar á landinu fyrir utan að á svæðum með aukinni jarðvirkni þarf öflugri sökkla.
Turnarnir eru byggðir ofan á öflugum sökkli, neðst í þá er sett möl sem drenar í burtu umframvökva frá heyinu, ofan á mölina eru settir nokkrir cm af hálmi til þess að bóndinn viti þegar búið er úr turninum áður en losunarbúnaðurinn nær til malarinnar í botninum. Veggirnir eru 15 cm þykkir og báraðir að utan til að misfellur sjáist síður. Helstu þættir sem taka þarf tillit til í upphafi: Stærð turna þ.e. breidd og hæð taki mið af gjafahraða, og fjöldi turna, en þegar verið var að reikna kostnað við heyöflun í turna þá ákváðu höfundar líkansins í fyrrnefndri skýrslu að reikna með 3 turnum á búinu. Ástæða þess er sú að horft var til þess að til væri fóður allt sumarið í einum turni þar til hægt væri að byrja gjafir úr þeim næsta ca. tveimur mánuðum eftir fyllingu. Bændum sem eru áhugasamir um byggingu turna eða vilja fræðast meira er bent á að hafa samband við RML.
Efnið í þessari grein er unnið upp úr skýrslu RML: Plast í íslenskum landbúnaði – leiðir og kostnaður við að draga úr notkun heyrúlluplasts.
