Hníslasótt í lömbum

Hníslasótt er algengur sjúkdómur í lömbum. Hníslar eru einfruma sníkjudýr, sem fjölga sér í frumum þarma og sprengja þær.  Lömbin smitast oftast þegar þau eru sett út á þrönga heimahaga þar sem hníslar (þolhjúpir/oocyster,) hafa lifað veturinn af. Lömbin geta einnig smitast í saurmenguðum fjárhúsum, þar sem egg hníslanna/þolhjúpir geta lifað mánuðum eða jafnvel árum saman.

 

Tveimur til þremur vikum eftir að lömbin fá í sig smit fá þau svarta blóðuga skitu, hætta jafnvel að éta og hægir oft verulega á vexti (mynd 2).  Þá hefur slímhúð þarmanna orðið fyrir skaða og upptaka næringarefna minnkað. Einnig verður greiðari leið sýkingavaldandi baktería í þarmana svo jafnvel þarf að meðhöndla veik lömb með vökva og sýklalyfi. Fá lömb deyja úr hníslasótt, en mörg þeirra verða fyrir vaxtarskerðingu, mismikilli þó.

 

Hvað er til ráða?

 

Það lyf sem nú er aðallega notað til meðhöndlunar á hníslasótt er toltrazuril. Lyfið drepur öll form hnísla inni í frumum þarmslímhúðarinnar, en ekki þau sem eru þar fyrir utan. Lambið myndar því mótefni gegn hníslum, ef lyfið er gefið á réttum tíma.

 

Ef lyfið er gefið of snemma næst lítil sem engin mótefnasvörun, en sé það gefið of seint er smitið orðið það mikið að þarmarnir hafa orðið fyrir varanlegum skaða.  Toltrazuril  (4 ml/kg) er aðeins gefin einu sinni, en meðhöndla ætti öll lömb.

 

Mikilvægt er að afla sér vitneskju um tímapunkt hugsanlegs smits á hverjum bæ svo hægt sé að  meðhöndla lömb á réttum tíma til að ná sem bestum árangri og koma í veg fyrir vaxtarskerðingu (mynd 3).

 

Í Noregi verða lömbin oftast fyrir smiti um leið og þau eru sett út.

 

Nýlegar rannsóknir hafa sýnt að meðhöndlun daginn sem lömbin fara út dregur úr sýkingu og í kjölfarið skilja þau út minna af þolhjúpum/oocystum á túnið þannig að smitmagn í haganum minnkar.  Sé smit í fjárhúsum er nauðsynlegt ásamt meðhöndlun lambanna að þrífa og sótthreinsa fjárhúsin með phenólefnum. Grundvallaratriði er þó að öll lömb fái nóg af broddi fyrstu daga lífs síns sem styrkir mótstöðu þeirra gegn sjúkdómum.

 

Hníslasótt hér á landi

 

Eldri rannsóknir á lömbum í Fjárborgum og Fossárdal sýna að hníslasótt er algeng hér á landi og í þeim greindust allt að 10 mismunandi hníslategundir.

Á síðasta ári (2015) var gerð ný rannsókn á hníslasótt í lömbum á Vesturlandi. Þar kom í ljós að 2.–4.vikna lömb sem voru á afmörkuðu þröngu heimatúni við fjárhús voru að skilja út mikið af þolhjúpum/oocystum í tengslum við skitu (hníslasótt að vori). Einnig kom í ljós aukið smitmagn í lömbum 1–2 mánuðum eftir að þau komu heim af afrétti þar sem þau voru sett á sömu heimatúnin aftur (hníslasótt að hausti).

Í fyrri rannsókn frá Austurlandi er einungis um að ræða hníslasótt að hausti en ekki að vori. Þar voru lömbin yngri (2.–4. vikna) þegar þau voru flutt á afrétt og voru því ekki höfð eins lengi í þröngum heimahaga á vorin eins og á haustin. Þar af leiðandi höfðu þau ekki náð að sýkjast og skilja út þolhjúpa/oocystur fyrr en þau komu aftur heim á þröngt beitiland um haust.

 

Rannsóknin á Vesturlandi

 

Í Noregi hafa rannsóknir sýnt fram á að meðhöndlun lamba með toltrazuril leiðir af sér að lömbin fá síður skitu og eru þyngri við slátrun.

 

Vorið 2015 var í fyrsta sinn hér á landi gerð rannsókn á meðhöndlun með toltrazuril. Sú rannsókn var gerð hjá 3 áhugabændum í Stykkishólmi (B1, B2, B3), á tilraunabúinu á Hesti (2 hópar: B4M, B4R) og í Norðtungu 3 (B5).

 

Að rannsókninni stóðu dýra­læknarnir Edda Þórarinsdóttir, Hjalti Viðarsson, Sonja Hrund Steinarsdóttir, Hörður Sigurðsson, Icepharma, Norges Veterinærinstitut, Köbenhavns Universitet (KU) og Bayer Animal Health.  Alls voru 244 lömb í rannsókninni (B1: 25 lömb, B2: 32 lömb, B3: 19 lömb, B4: 109 lömb og B5: 59 lömb.  

 

Tilgangur rannsóknarinnar var að sýna fram á hvenær lömbin smituðust og finna þar með árangursríkustu tímasetninguna til að meðhöndla fyrirbyggjandi með toltrazuril. Það var gert með því að vigta lömbin og fylgjast þannig með vexti þeirra og einnig að taka úr þeim saursýni og fylgjast með smitmagninu (fjölda þolhjúpa/oocysta).

 

Lömbin voru vigtuð og saursýni tekin alls 4 sinnum, en í fyrstu heimsókninni (B1, B2, B3: 21. maí, B4M: 22. maí og B4R, B5: 29. maí) var einnig um meðhöndlanir að ræða.

 

Rétt áður en lömbunum var sleppt á afrétt var önnur heimsóknin, sú þriðja um það bil 3 vikum eftir að þau komu heim af afrétti og sú fjórða rétt fyrir slátrun eða eftir slátrun og voru þá einungis um að ræða líflömbin.  

 

Tveir aðilar kusu að gefa öllum lömbum inn hníslasóttarlyf og var það gert með mismunandi hætti þar sem lömbin hjá B5 voru meðhöndluð aðeins þriggja til fimm daga gömul en hjá B2 seinna, eða 3 dögum fyrir fyrstu sýnatöku. Hjá 3 aðilum var hins vegar hægt að vera með samanburðarrannsókn þar sem annar tvílembingurinn var meðhöndlaður en hinn ekki.

 

Á mynd 5 er súlurit með upplýsingum um smitmagn (meðaltal þolhjúpa/oocysta) í saursýnum úr öllum sýnatökunum í tilrauninni.  Hjá B1, B3, B4M og B4R var gerð  samanburðarrannsókn, en þar voru lömbin að skilja út mikið smitmagn við fyrstu sýnatöku. Það telst mjög mikið þegar meðaltalið er yfir 10.000 (B3 og B4M). Það gefur okkur til kynna að smitið var þegir orðið það mikið að það hafði haft skaðleg áhrif á þarmslímhimnu í lömbunum. Lömbin sem fengu toltrazuril við fyrstu sýnatöku hefðu þurft að fá það fyrr, því þau urðu einnig fyrir vaxtarskerðingu vegna smitsins. Árangur meðhöndlunar var þannig takmarkaður því lömbin voru meðhöndluð of seint. 

 

Hjá B2 og B5 var smitmagn mjög lítið í upphafi tilraunar en þau höfðu öll verið meðhöndluð með toltrazuril. Lömbin hjá B2 voru meðhöndluð 3 dögum fyrir fyrstu sýnatöku. Það var þó ekki hægt að sýna fram á marktækan mun í vaxtaraukningu lambanna hjá B2 og er skýringin sú sama og í samanburðarrannsókninni, það hefði þurft að hefja meðhöndlunina fyrr.

 

Hjá B5 voru lömbin meðhöndluð aðeins þriggja til fimm daga gömul þegar þau voru fyrst sett út á heimatún. Smitmagnið var því mjög lítð við fyrstu sýnatöku en hækkaði verulega í þeirri næstu, sem þýðir að á því tímabili fengu lömbin hníslasótt. Lömbin voru því meðhöndluð of snemma, eða áður en þau fengu í sig hníslasóttarsmit og  þá varð mótefnasvörun og vörn gegn hníslasótt lítil sem engin.

 

Í rannsókninni var aðallega um að ræða hníslasótt að vori og smituðust lömbin fljótlega eftir burð hjá flestum (B1, B2, B3, B4M og B4R) sem bendir til þess að lömbin hafi smitast á húsi.

 

Hjá B5 smituðust lömbin seinna, eða fyrst eftir að þeim var sleppt út á heimatún. Skýringin á því gæti verið gott hreinlæti í fjárhúsinu hjá B5. Þar sem lömb smitast á húsi er mælt með fyrirbyggjandi meðhöndlun með toltrazuril 10–12 dögum eftir burð. Hjá B5 væri árangursríkara að meðhöndla seinna eða um 2 vikum eftir að lömbin fara út á heimatún.  

 

Rannsóknin sýnir hve mikilvægt er að fá vitneskju um  hvenær hníslasóttarsýkingin á sér stað. Það getur þó verið aðeins breytilegt á milli ára og getur til dæmis veðurfar haft áhrif á það hvenær lömbum er sleppt út á heimatún og á afrétti, sem hefur aftur áhrif á smitálagið í fjárhúsi og á heimatúni.

 

Verkefnið var samvinnuverkefni eftirtalinna aðila:

 

Stutt samantekt:

• Meðhöndlun með toltrazuril minnkar smitdreifingu og kemur jafnframt ekki í veg fyrir mótefnasvörun lamba.
• Ef tímasetning smits er óþekkt er mælt með sýnatöku.
• Lömbin fá skitu u.þ.b. 2–3 vikum eftir að þau smitast.
• Á bæjum þar sem lömb hafa smitast snemma (á húsi eða fyrstu daga á heimatúni) skal meðhöndla lömbin með toltrazuril (4ml/10 kg) þegar þau eru 10–12 daga gömul.
• Á bæjum þar sem lömb hafa smitast snemma skal þrífa og sótt­hreinsa fjárhúsið fyrir sauðburð (Bayocide).
• Á bæjum þar sem lömb hafa smitast seinna (á heimatúni) skal meðhöndla þau með toltrazuril (4ml/10 kg) 12–14 dögum áður en þau fá skitu, en það er byggt á reynslu fyrri ára.

 

Hildur Edda Þórarinsdóttir dýralæknir

Hjalti Viðarsson dýralæknir

Sonja Hrund Steinarsdóttir dýralæknir

Hörður Sigurðsson dýralæknir, Icepharma.

Norges Veterinærinstitut, Köbenhavns Universitet (KU) og Bayer Animal Health.