Flugvélar, orgel og handverk

Á Forsæti og Sandbakka í Flóahreppi búa bræðurnir Ólafur og Albert Sigurjónssynir. Þeir eru báðir húsasmíðameistarar og hafa unnið náið saman alla tíð. Þá eru þeir forfallnir flugáhugamenn og eru með flugvöll rétt utan við túngarðinn hjá sér.

Að auki við smíðarnar og flugið er Ólafur mikill handverksmaður og setti á fót safnið Tré og list ásamt eiginkonu sinni, Bergþóru Guðbergsdóttur, árið 2007. Þar er fjöldi gripa eftir hann, Siggu á Grund og fleiri. Merkasti munurinn á safninu er þó pípuorgel, sem er líklega það stærsta sem er í einkaeigu hérlendis. Ólafur er fæddur árið 1945 í Forsæti og hefur búið þar síðan. Albert er fjórum árum yngri og býr á Sandbakka, sem er hundrað metrum frá fyrrnefnda bænum.

Organisti í kirkjum fyrir tvítugt

„Ég er búinn að vera sjálfstætt starfandi síðan 1968,“ segir Ólafur, sem hefur lengst af haft smíðar sem aðalstarf. Hann hefur líka haft atvinnu af orgelleik og kórstjórn.

Ólafur lærði fyrst á orgel hjá Sigurjóni föður sínum í kringum tíu ára aldurinn, en sá var sjálflærður og kunni að lesa nótur. Árið 1959 byrjaði Ólafur að sækja tíma á Selfossi og fyrir tvítugt var hann farinn að spila á orgel við athafnir í Villingaholtskirkju. Síðar þegar hann var orðinn sjálfstæður byggingameistari og búinn að stofna fjölskyldu fór hann að læra markvisst með því að sækja tónlistarnámskeið hjá söngmálastjóra og tónskóla Þjóðkirkjunnar.

Um og eftir 1970 fór að mæða mikið á Ólafi á sumrin þegar aðrir organistar í héraðinu voru í orlofi. Hann spilaði nánast hverja einustu helgi við jarðarfarir því Ólafur var sá eini sem gat hlaupið í skarðið fyrirvaralaust. „Mér telst til að ég hafi spilað í flestöllum kirkjum Árnessýslu einhvern tímann og stórum hluta Rangárvallasýslu.“ Þá spilaði hann oft í Vestmannaeyjum í forföllum organistans þar.

Safn í gömlu fjósi

Árið 1990 tók Ólafur að sér söngstjórn Karlakórs Selfoss og gegndi hann því hlutverki í áratug. Hann segir að það hafi verið stórkostlegur tími og ógleymanlegt að starfa með þeim. Þegar handverkið var farið að leita á huga Ólafs steig hann til hliðar sem kórstjóri árið 2000, enda átti hann ekki mínútu aflögu til að smíða eitthvað að gamni sínu. Hann hefur sinnt tréhandverkinu af krafti síðan þá og liggur eftir hann fjöldinn allur af gripum, flestir renndir úr tré. Ólafur notar gjarnan mismunandi viðartegundir til að ná fram mynstri og áferð og beitir sérstakri nákvæmni.

Árið 2007 fékk Bergþóra, eiginkona Ólafs, þá hugmynd að opna safn með handverki í gamla fjósinu á bænum, en á þeim tíma var það nýtt sem geymsla. Nú reka þau saman safnið Tré og list, þar sem eru sýndir munir eftir Ólaf, Siggu á Grund og fleiri. Þá eru hjónin búin að setja upp á einum stað í safninu trésmíðaverkstæði föður Ólafs sem áður var í kjallara gamla íbúðarhússins. Á safnið koma aðallega hópar og veitir Ólafur gestum leiðsögn um safnið sem feli nánast undantekningarlaust í sér að hann spili á orgelið, sem eins og áður segir er sennilega stærsta pípuorgel landsins sem er í einkaeigu. Það er sextán radda og var smíðað í Kaupmannahöfn árið 1953 fyrir Landakirkju í Vestmannaeyjum. Eftir eldgosið voru þrír sérfræðingar sem dæmdu það of illa leikið að ekki svaraði kostnaði að koma því í fullkomið stand.

Orgelið sótt á vörubíl

Árið 1977 ákvað organistinn í Vestmannaeyjum að kynna sér verksmiðju úti á Ítalíu sem framleiddi orgel á hagstæðu verði. Þá var Ólafur organisti í Hveragerði og fór hann með í þá ferð, þar sem Hveragerðiskirkju vantaði líka orgel. Á leiðinni út kviknaði sú hugmynd hjá Ólafi að kaupa gamla orgelið sem sóknarnefndin í Vestmannaeyjum tók vel í og lofaði hann að taka það niður í tæka tíð áður en nýtt kæmi.

Þegar kom að því að sækja gamla orgelið í Landakirkju fór Ólafur ásamt bræðrum sínum og frænda til Vestmannaeyja. Ólafur segir þá ferð hafa verið algert gerræði og bjartsýni, enda lögðu þeir af stað í vondu veðri á opnum vörubíl í lok nóvember, með afar skamman tíma til stefnu.

„Við komum til Eyja á sunnudagskvöldi og unnum sleitulítið í einn og hálfan sólarhring,“ en þeir þurftu að taka Herjólf snemma á miðvikudags- morgni til baka. „Þetta er gríðarlegt fyrirtæki. Það er tvö og hálft tonn á þyngd og pípurnar eru á annað þúsund, stórar og smáar.“ Þetta tókst og á leiðinni heim var komið logn og heiðríkja. Aðspurður hvort ekki hafi verið erfitt að taka orgelið í sundur á þann hátt að hægt væri að setja það saman aftur, segir Ólafur að mikil hjálp hafi verið í yngsta bróður sínum, Katli, sem var að mennta sig í orgelsmíði á þessum tíma. Þá voru bræðurnir búnir að vera uppteknir af allri mekaník frá barnsaldri og hafði Ólafur oft gert við harmóníum orgel og skildi því hvernig hljóðfærið virkaði.

Hækkaði þakið á bílskúrnum

Fyrst setti Ólafur orgelið upp í bílskúrnum heima hjá sér og þurfti að hækka þakið upp um einn og hálfan metra svo það kæmist fyrir. Það var í bílskúrnum í áratugi, en fyrir nokkrum árum var orgelinu komið fyrir í viðbyggingu við húsnæðið sem hýsir safnið Tré og list.

„Fyrir mig var þvílíkur happdrættisvinningur að fá þetta og geta æft mig hérna heima,“ segir Ólafur. Hann þurfti ekki að gera mikið til að fá orgelið í gott stand og telur Ólafur erfitt fyrir sig að meta hvort það hafi sannarlega verið ónýtt, þó bæði fulltrúar frá orgelverksmiðjunni í Kaupmannahöfn og Viðlagasjóði hafi verið sammála um að Landakirkja þyrfti nýtt orgel.

Flugáhugi frá barnsaldri

Bræðurnir Ólafur og Albert eru báðir einkaflugmenn og hóf sá fyrrnefndi sitt flugnám á fyrsta flugnámskeiðinu sem var á Selfossi á áttunda áratugnum. Þegar hann útskrifaðist árið 1974 var hann að nálgast þrítugt en löngunin til að fljúga hafði blundað í honum frá því hann var strákur. „Ég var með augun alltaf upp í loft þegar ég heyrði í flugvél,“ segir Ólafur. Þá smíðaði hann jafnframt flugvélar úr við sem piltur og má sjá eina slíka á safninu. Albert varð fullnuma einkaflugmaður árið 1980.

Eins og áður segir er flugvöllur á einu túninu við bæinn. „Þetta er sérræktuð sjö hundruð og fimmtíu metra löng túnslétta,“ segir Ólafur og var flugvöllurinn upphaflega fullgildur hjá flugmálayfirvöldum. Eftir að reglur voru hertar ákváðu þeir að endurnýja ekki þá skráningu, en flugmönnum er áfram heimilt að lenda þar á eigin ábyrgð. Það teljist að sumu leyti sem utanvallarlending.

„Við vorum svo framarlega í þessu að við settum ljós á völlinn,“ segir Ólafur, en þeir fengu ljósabúnað úr Keflavík sem stóð til að henda. „Við flugum oft næturflug, meira að segja til Reykjavíkur í svartamyrkri.“ Ólafur segir tiltölulega einfalt að útbúa flugvöll, en í þeirra tilfelli fengu þeir jarðýtu til að jafna völlinn, tættu svo moldina og sáðu fíngerðu grasfræi sem bændur nota.

Heimasmíðuð flugvél

Þá eiga bræðurnir flugskýli þar sem eru tvær flugvélar núna, önnur fjögurra sæta Piper Cherokee og hin heimasmíðuð eftir Albert. Sú fyrrnefnda er framleidd í Bandaríkjunum árið 1976, en bræðurnir keyptu hana árið 1980 og byggðu flugskýlið á sama tíma. Heimasmíðaða flugvélin er tveggja sæta og gerð eftir teikningum frá Claude Piel, frönskum flugvélahönnuði. Albert hóf smíðina árið 2009 og var henni flogið fyrst í desember 2019.

„Ég var ekki að þessu til að fá flugvél til að fljúga,“ segir Albert. „Það er allt annað sem liggur á bak við. Það er lífsfylling að smíða þetta en auðvitað er bónus að geta flogið þessu. Manni líður aldrei betur en þegar maður er að dunda í þessu.“

Þetta er önnur flugvélin sem Albert smíðar, en hin er létt tvíþekja sem hann seldi eftir að hafa lagt lokahönd á þá nýrri. Honum finnst ólíklegt að það hafi verið verulegur peningasparnaður í að smíða sjálfur í staðinn fyrir að kaupa tilbúið úr verksmiðju. Nauðsynlegt er að vera í félaginu Flugsmíð, halda dagbók og taka myndir af öllum hlutum ferilsins þegar smíðuð er flugvél. Þá sendir félagið svokallaða eftirlitssmiði til að taka út hvern hluta verksins. Sé þessum skrefum ekki fylgt segir Albert að ekki hefði verið hægt að skrá flugvélina.

Til að smíða svona flugvél sé nauðsynlegt að vera mjög fjölhæfur. Það þýði ekki að vera góður í tré en geta ekki séð járn. Albert segist oft hafa leitað ásjár Google og Youtube við smíðina, en á vefnum sé hægt að finna leiðbeiningar um flest.