Orkuskipti við kornþurrkunina í Vallanesi næstkomandi haust

Höfundur: smh

Einn atkvæðamesti framleiðandi á lífrænt vottaðri matvöru á Íslandi er Móðir Jörð í Vallanesi á Fljótsdalshéraði, sem fagnar um þessar mundir að 25 ár eru frá því að framleiðsla þeirra og land fékk lífræna vottun.

Hjónin Eymundur Magnússon og Eygló Björk Ólafsdóttir standa saman að búrekstrinum í Vallanesi og starfsemi Móður Jarðar. Eymundur hóf búskap þar árið 1979, fyrst í kúabúskap en síðar grænmetis- og kornrækt. Móðir Jörð sem vörumerki verður til í kringum árið 1990 og fyrstu vörurnar verða til. Eygló kemur svo að Vallanesi árið 2009 en hún er viðskiptafræðingur að mennt. Með sinn áhuga á matargerð og reynslu af markaðsmálum hefur umfang vörulínunnar stækkað og ásýnd Móður Jarðar tekið töluverðum breytingum með tilkomu hennar, en þau hjónin hafa bæði brennandi áhuga á nýsköpun. Eygló hefur verið virk í starfi Slow Food-hreyfingarinnar á Íslandi og er formaður VOR, félags framleiðenda í lífrænum landbúnaði.

Móðir Jörð virðist í stöðugri sókn, stöðugt er unnið að vöruþróun og ferðaþjónusta er þar vaxandi. Þau ætla sér að nýta afurðir úr eigin skógrækt til knýja kornþurrkun sína í framtíðinni og hafa nýlega opnað nýjan vef, www.modirjord.is.

Móðir Jörð hóf framleiðslu á súrkáli árið 2012 og byggir línuna á grænmeti úr eigin ræktun.

Fyrsta vottunin í nafni Soil Association

Að sögn Eymundar knúðu nokkrir frumkvöðlar í lífrænni framleiðslu á sínum tíma á um að lagður var grunnur að vottunarkerfi á Íslandi .„Upphaflega var vottunin frá Soil Association í Bretlandi. Vottunarstofan Tún var stofnuð 1994, en fyrsta vottunarskírteinið fyrir Vallanes var gefið út árið 1995 í nafni Soil Association. Íslensk löggjöf tók síðan gildi árið 1997. Móðir Jörð verður hins vegar til sem vörumerki um 1990 og þótti mjög sérstakt á þeim tíma að bændur væru með sitt eigið vörumerki. Vörur frá Móður Jörð hafa nú verið í dreifingu í verslunum á Íslandi í rúm 30 ár og er vörumerkið sýnilegt í öllum helstu matvöruverslunum,“ segir Eymundur.

Fullunnar vörur frá 2004

Í dag er Móðir Jörð líklega einkum þekkt af vörunum, en framan af var kornrækt og kartöfluræktun megin uppistaðan í starfsemi Móður Jarðar. Eymundur segir að sú þróun að búa til fullunnar vörur hafi orðið til árið 2004, til að koma grundvelli undir heilsársstarfsemi. Þá hafi hann þróað fyrst tilbúin grænmetisbuff sem njóta að hans sögn mikilla vinsælda. „Buffin innihalda allt að 98 prósent hráefni úr eigin ræktun. Hnetusteik er ný vara frá okkur í sömu línu og hefur fengið mjög góðar viðtökur,“ segir hann. Nýtt skeið í vöruþróun hófst þegar Eygló kom til liðs við Móður Jörð um 2009 í kjölfar hrunsins. Þá var lag að kynna íslenskar vörur til leiks og hafist var handa við að þróa fleiri vörur úr grænmeti, m.a. sultað grænmeti s.s. Rauðrófugló, auk þess sem stór lína af súrkáli byrjaði að fæðast. Móðir Jörð varð fyrst framleiðenda til að kynna Íslendingum ferskt súrkál og annað sýrt grænmeti og telur vörulínan nú 10 uppskriftir. Við höfum auk þess lagt áherslu á að þróa vörur og lausnir úr byggi, bæði sem almenna neysluvöru og einnig sem matarminjagripi.

„Markmiðið er að rækta grunnhráefnið sjálf og nýta sem mest það land sem við höfum til umráða og fullvinna hvað það hráefni sem okkur þykir vera skynsamlegt að rækta eða nýta. Þegar við búum ekki sjálf yfir því hráefni, sem vissulega kemur fyrir, þá leitumst við eftir að kaupa það frá öðrum íslenskum framleiðendum með lífræna vottun. Við sjáum vel fyrir okkur að geta keypt lífrænt vottað korn og grænmeti af öðrum ræktendum á Íslandi en við erum enn sem komið er þau einu á landinu með vottaða ræktun á korni til manneldis.“

Asparhúsið hýsir grænkeraveitingastað

Eygló segir að viss tímamót hafi orðið í búrekstrinum í Vallanesi árrið 2017, þegar þau opnuðu verslun og veitingastað sem þau nefna Asparhúsið. „Það er byggt úr ösp, heimafengnu timbri, en þeim var plantað í Vallanesi 1986. Þar bjóðum við upp á grænmetisrétti úr íslensku hráefni, hollan mat úr því ferskasta hverju sinni og í takt við árstíðirnar. Við notum mikið bygg og þetta hús gegnir því miklu hlutverki að kenna fólki að nota bygg sem er frábært og hollt heilkorn en það má töfra girnilega rétti úr því með einföldum hætti. Hér getur fólk líka keypt ferskt grænmeti en við setjum líka upp markaði af og til yfir sumartímann,“ segir Eygló.

Nýjar húðvörur í þróun

Með vaxandi umfangi í Vallanesi og aukinni framleiðslu hefur þrengt að starfsaðstöðunni jafnt og þétt. Því hefur verið ráðist í að gera upp gamla fjósið á bænum, að sögn Eyglóar, til að auka vinnslurýmið og bæta geymsluskilyrði fyrir ferskt grænmeti. Þetta gerir að verkum að hráefnið nýtist betur og við getum átt hráefni í framleiðsluvörur okkar lengur fram á vetur. Auk þess fáum við betri aðstöðu fyrir vinnslu á olíu og jurtum sem bera munu með sér nýjungar á vormánuðum. Við höfum ræktað repju til olíugerðar í nokkur ár og nýtur hún vaxandi vinsælda og margir matreiðslumenn hafa tekið ástfóstri við hana. Við hyggjumst vinna meira úr repjunni og erum t.a.m. að kynna tvær húðolíur til leiks á næstu vikum en olían hefur mikla kosti, bæði í snyrtivörur auk þess að vera góð alhliða matarolía. Nuddolía var reyndar fyrsta framleiðsluvara Móður Jarðar á níunda áratugnum og Lífolía er þeirra þekktust,“ segir Eygló.

Vaxandi ferðaþjónusta

„Aðsóknin í Asparhúsið hefur verið vaxandi á þeim fjórum árum sem nú eru liðin frá opnun þess en Íslendingar hafa verið okkar stærsti kúnnahópur, við erum að fá í kringum átta þúsund gesti á ári. Við höfum einnig verið vel kynnt í Frakklandi og Þýskalandi þar sem býlið hefur ratað inn í mikilvægar ferðahandbækur. Á framleiðslustað er eðlilegt að bjóða upp á ýmsar sérvörur og allt það ferskasta auk vara sem ekki eru komnar í almenna dreifingu. Nú færum við þetta framboð á vefinn en við sjáum að við getum þjónað heimamarkaði betur með aðgengi að sérvörum og jafnvel í fersku grænmeti þar sem hefð er komin fyrir því að bjóða kassa með ferskustu uppskerunni á hverjum tíma sumar og haust,“ segir Eygló og vísar þar til þess að nýlega var tekinn nýr vefur Móður Jarðar í gagnið.

„En vissulega er markmiðið að stækka markaðssvæðið og til að auðvelda útflutning verður vefurinn jafnframt á ensku. Margir erlendir ferðamenn sem hafa heimsótt Asparhúsið hafa pantað vörur þegar heim er komið. Eftirspurnin er því greinilega til staðar.“

Stefna árlega á 100 tonna kornrækt

Kornræktin í Vallanesi er nokkuð umfangsmikil og er eingöngu til manneldis. Eymundur segir að þau rækti aðallega bygg og af og til hveiti. „Við höfum komið okkur upp línu af byggi í mörgum útgáfum; Bankabygg, byggmjöl, byggflögur og Perlubygg – lína sem að einhverju eða öllu leyti er að finna í flestum matvöruverslunum. Móðir Jörð hefur haft stöðugt framboð í verslunum í rúma þrjá áratugi en Hagkaup tók Bankabygg inn fyrst verslana árið 1987 og síðan þá hefur eftirspurn vaxið jafnt og þétt. Við tökum stefnuna á að rækta 100 tonn á hverju ári, stundum fer það yfir en stundum næst það ekki, Ísland er harðbýlt land.

Framleiðendamarkaður hefur verið að myndast á undanförnum árum og til dæmis fer Bankabyggið okkar í Bulsur og Bopp hjá Havarí og í brauðin hjá ýmsum handverksbökurum og ýmsa tilbúna rétti. Byggið er auk þess að finna í mörgum vörum Móður Jarðar sem er til að mynda eina vörumerkið sem býður hrökkbrauð sem bakað er úr íslensku korni. Nú eru um 20 vörutegundir í vörulínu Móður Jarðar sem innihalda byggið okkar. COVID-19 hefur auðvitað haft áhrif hjá okkur eins og hjá öllum öðrum þar sem sala til stóreldhúsa hefur verið í uppnámi og neyslan að einhverju leyti færst inn á heimilin.“

Kolefnishlutlaus kornþurrkun

Þau Eymundur og Eygló ætla að halda áfram á sömu braut, það sé mikilvægt að rækta lífrænt og halda uppi gæða vöruúrvali. „Lífræn ræktun gefur hollari afurðir auk þess að vera góð ráðstöfun á landi.Við notum einungis lífrænan áburð og almennt er talið að losun gróðurhúsalofttegunda sé 40 prósent minni í lífrænni ræktun miðað við hefðbundinn landbúnað auk þess að jarðvegurinn bindur meira kolefni,“ segir Eygló.

„Við erum einnig upptekin af því hvernig nýta megi skóginn hjá okkur en við höfum plantað 230 hektara skógi, meðal annars skjólbeltum úr ösp, sem umlykja akrana og breyta miklu um skilyrðin til ræktunar og er mikill kolefnisforði bundinn í honum. Við erum meðvituð um hin huglægu áhrif skógarins og vinnum stöðugt í að auka útivistargildið, t.d. með gerð göngustíga sem lagðir eru viðarkurli, og það býður upp á möguleika til að njóta hans betur. Í ár tökum við það skref að allt korn í Vallanesi verður þurrkað með viðarkurli og viðarperlum en við hlutum styrk frá Framleiðnisjóði í það verkefni. Þegar við erum farin að nýta skóginn til orkuöflunar lokast hringurinn enn betur – og gott að hugsa til þess að við getum orðið sjálfbærari með orku í framtíðinni,“ segir Eymundur.