„Forvarnir – lykill að bættri lýðheilsu“

Samband sunnlenskra kvenna  (SSK) var stofnað 30. september árið 1928 og eru því 90 ár liðin frá stofnun þess í lok þessa mánaðar. Með stofnun kvenfélaga mynduðu íslenskar konur net kvenna til að stuðla að fræðslu og til að berjast gegn fátækt og vosbúð. 

 

Elinborg Sigurðardóttir er formaður SSK, en hún segir að á þeim tíma sem sambandið var stofnað hafi verið mikil fátækt í landinu og víða hjálpar þörf. 

 

„Konur 40 ára og eldri höfðu  fengið kosningarétt árið 1915 og rödd þeirra var farin að heyrast þótt fyrsta konan væri ekki kjörin á þing fyrr en árið 1922. Víða um land höfðu verið stofnuð kvenfélög, það elsta, Kvf. Rípurhrepps í Skagafirði, var stofnað árið 1869. Elsta kvenfélagið hér á Suðurlandi er Kvf. á Eyrarbakka, stofnað árið 1888. Með stofnun kvenfélaganna mynduðu íslenskar konur net kvenna. Þær vildu efla fræðslu til kvenna og barna og leituðu leiða gegn fátækt og vosbúð. Þær beittu sér fyrir að koma upp matjurtagörðum og rækta þar fleiri afurðir til manneldis.“

 

Þáttur Halldóru Bjarnadóttur

 

„Halldóra Bjarnadóttir, heimilis­iðnaðarráðunautur á Blönduósi, sendi bréf vorið 1927 til nokkurra kvenna hér á Suðurlandi og hvatti þær til að efna til kvennafundar og heimilisiðnaðarsýningar.  

 

Efnt var til þessa viðburðar í Tryggvaskála og þar hvatti Halldóra til að konur stofnuðu kvenfélög í þeim hreppum þar sem engin slík væru enn. Einnig hvatti hún til að kvenfélögin stofnuðu samband sín á milli til að sameinast í átökum um velferðarmál til blessunar og framfara fyrir héraðið. Þessi samtök áttu að vera hliðstæð búnaðarfélögum og búnaðarsamböndum sem víða voru þá til.“

 

SSK stofnað 30. september 1928

 

„Samband sunnlenskra kvenna var síðan stofnað í Þjórsártúni 30. september 1928 og var Herdís Jakobsdóttir, Kvf. Eyrarbakka, einróma kosin fyrsti formaður þess. 

 

Aðalmarkmið með stofnun sambandsins var að vinna að aukinni húsmæðrafræðslu og efla heimilisiðnað og garðrækt og viðhalda þjóðlegum verðmætum. Sambandið fór árið 1929 að huga að undirbúningi fyrir stofnun húsmæðraskóla á Suðurlandi. Húsmæðraskóli Suðurlands tók síðan formlega til starfa í Lindinni á Laugarvatni árið 1943. 

 

Fram að þeim tíma hafði sambandið gengist fyrir námskeiðum og útvegað leiðbeinendur um tóvinnu, hagnýtan fatasaum og garðrækt út í sveitirnar. Markmiðið var að engin ull færi óunnin vestur yfir Hellisheiði. Einnig beittu þær sér fyrir stofnun ullarþvottastöðvar og keyptar voru spunavélar, prjónavélar og vefstólar. Jafnframt var hvatt til handavinnukennslu í öllum barnaskólum og að kennarar hlytu menntun sem slíkir,“ segir Elinborg.

 

Stjórnmál og trúmál bönnuð

 

Sambandið beitti sér líka fyrir stofnun sjúkrahúss á Suðurlandi.  Konur höfðu fram að þeim tíma hjúkrað gamalmennum og veikburða á heimilum sínum. Hjálparstúlkur á vegum SSK ferðuðust um héraðið til aðstoðar við umönnun bágstaddra. Sjúkrahúsið tók til starfa árið 1958 og var staðsett í bústað héraðslæknisins á Selfossi. Meira að segja saumuðu kvenfélagskonur í árdaga fatnað, sængurföt og gluggatjöld til nota á sjúkrahúsinu. 

 

Sjúkrahússjóður SSK var stofnaður árið 1952 og síðan þá hefur sambandið styrkt kaup á tækjum og áhöldum til þess. Deilur um stjórnmál og trúmál hafa ætíð verið óleyfilegar á sambandsfundum.“

 

– Hvernig hafa samtökin þróast og dafnað í öll þessi ár?

„Innan Samtaka sunnlenskra kvenna eru í dag samtals 25 kvenfélög í Árnes- og Rangárvallasýslu. Samkvæmt síðustu ársskýrslum kvenfélaganna eru í þeim samtals 935 konur á öllum aldri. Við í stjórn SSK áttum okkur þann draum að þær yrðu orðnar 1000 á afmælisárinu en það náðist ekki alveg. 

 

Öll vinna félagskvenna er innt af hendi sjálfboðin. Á síðasta ári má áætla að konur innan SSK hafi lagt til samfélagsins að lágmarki 15.000 vinnustundir, eða 1.875 dagsverk. Hvert kvenfélag leggur metnað sinn í að sinna vel nærsamfélagi sínu með ýmsum gjöfum. Á síðasta ári gáfu kvenfélögin gjafir fyrir samtals 14.507.000 kr.  Þessa fjár afla kvenfélagskonurnar á ýmsan hátt, sum þeirra sjá um erfidrykkjur, halda basara, bingó og tombólur, vinna í veislum, sjá um þorrablót, jólaskemmtanir, selja réttarsúpu, sumarblóm, leigja út sumarhús o.fl.“

 

SSK hefur þroskast vel

 

Elinborg segir að kvenfélagskonur geri sér líka glaðan dag til að rækta andann og huga með því að innra starfi félagsins. „Já, þar má nefna ýmiss konar námskeið, föndur- og tómstundakvöld, gönguferðir, leikhúsferðir, ferðalög innanlands og utan, óvissuferðir, útplöntun trjáa og blóma o.fl. Samtök sunnlenskra kvenna hafa þroskast vel í tímans rás, eins og sjá má á fjölbreytni í starfsemi kvenfélaganna.

 

Sum áhersluatriði í starfsemi þeirra hafa breyst en hugsunin um að láta ætíð gott af sér leiða fyrir samfélagið er svo sannarlega enn í fullu gildi. Því má segja að þótt samtökin fagni nú 90 ára afmæli sínu þá er það síungt því það er svo lifandi og fjölbreytt starf í öllum kvenfélögunum.“ 

 

Hver er tilgangur og markmið samtakanna?

 

„Tilgangur Sambands sunnlenskra kvenna er enn í dag að sameina krafta aðildarfélaganna, efla tengslanet kvenna o.fl. Það er gert með því að efla félagsskap og samvinnu kvenna á sambandssvæðinu, vinna saman að hvers konar þjóðnytja- og menningarmálum og virkja aðildarfélögin til samstarfsverkefna á sviði félags-, menningar- og líknarmála. Jafnframt er stuðlað að jafnrétti kynjanna. Einnig er SSK aðili að Kvenfélagasambandi Íslands (KÍ) sem er málsvari og samráðsvettvangur kvenna um allt land og er í samstarfi við Kvennasamband Norðurlanda (NKF) og Alþjóðasamband kvenna í dreifbýli (ACWW).

 

– Það er mikil kvenfélagsmenning á Suðurlandi, kanntu að skýra það út?

 „Kvenfélögin hafa þróast í tímans rás en hvert og eitt þeirra heldur samt áfram í upprunaleg gildi sem eru að styðja við þá sem þurfa mest á stuðningi að halda og hlúa að menningarmálum. Ekkert gerist af sjálfu sér og líklegt er að stofnun kvenfélaga í öllum hreppum og bæjarfélögum á sínum tíma hafi átt mikilvægan þátt í bættu umhverfi og þeim lífsgæðum sem við njótum í dag og teljum jafnvel sem sjálfsagðan hlut.“

 

Bera höfuðið hátt

 

Elinborg segir að fræðsla og samtakamáttur kvenna í kven­félögunum og gjafir þeirra til nærsamfélagsins sem og á landsvísu hafi ábyggilega verið mörgum konum hvatning til þess að ganga til liðs við félögin og leggja málefnum þeirra lið ásamt því að fá tækifæri til að kynnast um leið mörgum skemmtilegum konum.„Það er gefandi að geta stutt við uppbyggileg mál í þágu samfélagsins og konur ná frekar eyrum ráðamanna ef þær standa þétt saman. Kvenfélagskonur þurfa að bera höfuðið hátt og vera stoltar af framlögum sínum til samfélagsins.“

 

– Hvernig gengur að fá ungu konurnar inn í félögin og hvernig eru þær að koma út?

 „Innan hvers kvenfélags er aldursdreifing kvennanna mjög misjöfn. Stundum heyrist talað um að kvenfélögin séu bara fyrir gamlar konur og að þar sé alltaf verið að baka. Þetta er bara vitleysa. Vissulega eru konur stundum að baka og sumar eru snillingar í bakstri en þá eru þær að „Baka betra samfélag“ því að með bakstrinum eru þær að afla fjár til að geta gefið til samfélagsins. Aðrar konur eru snillingar í einhverju öðru og þá fá þær að njóta þeirra hæfileika sinna. Svo er það líka svo að „Ungur nemur gamall temur“. Eldri konurnar í kvenfélögunum leiðbeina oft þeim yngri um ýmislegt sem mörgum þykir gott að kunna, s.s. eins og að baka pönnukökur, steikja kleinur o.fl. Ungu konurnar eru virkilega kraftmiklar í sumum kvenfélögum og setja sinn svip á félagsstarfið.“

 

– Hvað með karla, af hverju er þeim ekki hleypt inn í félögin í meira mæli?

 „Sums staðar eru karlafélög og karlaklúbbar þar sem konum er ekki hleypt inn. Ég veit að í gegnum tíðina hafa eiginmenn félagskvenna og aðrir karlar unnið sjálfboðnir og stutt starf kvenfélaganna á ýmsan hátt. Hvert kvenfélag ræður sinni starfsemi en ég held að körlum væri ekki meinuð innganga í kvenfélag ef þeir vildu ganga í það og taka þátt í starfsemi þess. Það eru að því er ég best veit tveir karlar í kvenfélögum innan SSK.“

 

– SSK lætur gott af sér leiða, þið hafið styrkt Heilbrigðisstofnun Suðurlands mikið í gegnum árin. Hefur þú einhverja hugmynd um hvað þessi upphæð er orðin há og af hverju leggið þið svona mikla áherslu á HSU?

 „Frá árinu 1999 og til þessa dags hefur Samband sunnlenskra kvenna gefið til HSU gjafir úr Sjúkrahússjóði SSK fyrir um 25 milljónir króna (ekki framreiknað til núvirðis). Þá eru algjörlega ótaldar allar þær gjafir sem kvenfélögin hvert og eitt hafa gefið til heilsugæslustöðva, öldrunarheimila og sjúkrahússins.  Sjúkrahússjóðurinn var stofnaður árið 1952 og í hann er árlega aflað fjár með jólakortasölu og nú hin síðustu ár hafa einnig verið seldir litlir glerenglar sem nefndir eru Kærleiksenglar.“

 

Sjúkrahúsið er óskabarn SSK

 

Elinborg segir að sjúkrahúsið hafi verið óskabarn SSK alveg frá stofnun þess og öllum kvenfélagskonum er ljóst mikilvægi þess að geta haldið uppi góðu þjónustustigi í heilbrigðismálum á Suðurlandi. 

 

„Kvenfélagskonur létu t.d. vel til sín heyra fyrir nokkrum árum með fundarhöldum, bréfaskriftum og undirskriftasöfnun þegar til stóð að draga verulega saman í málefnum sjúkrahússins og flytja starfsemi til Reykjavíkur. Við reynum m.a. að standa vörð um málefni kvenna og leggja fram fjármuni til tækjakaupa svo konur með eðlilega meðgöngu geti óhræddar fætt börn sín hér á sjúkrahúsinu og notið hér bestu aðhlynningar. Kvenfélagskonur hafa líka í nokkur ár prjónað húfur o.fl. til að gefa öllum nýburum á svæðinu.    Með fjármagni úr Sjúkrahússjóðnum hefur líka verið stutt við ýmis tækjakaup, bæði á göngu- og bráðadeild sjúkrahússins, ásamt því að gefin hafa verð meðferðarstóll, sjúkrarúm o.fl.“ 

 

– Hvernig ætlið þið að fagna 90 ára afmælinu?

„Yfirskrift afmælisársins er „Forvarnir – lykill að bættri lýðheilsu“. Við vitum að lýðheilsa snýst um að rækta vel bæði huga og líkama ásamt því að huga vel að umhverfi sínu. Við höfum hvatt til að kvenfélagskonur eigi saman bæði gleði- og gæðastundir og meti vel auðlegðina sem felst í samstarfi í öllu félagsstarfinu. 

 

 Í tilefni af afmælisárinu efndum við til fjögurra daga hópferðar til Hollands í byrjun maí. Við fórum 49 kvenfélagskonur úr 13 kvenfélögum í algjörlega ógleymanlega ferð. Þar  heimsóttum við m.a. hollenskar kvenfélagskonur sem hafa komið tvisvar sinnum hingað til okkar á Suðurlandið. Þær hollensku tóku mjög vel á móti okkur á herragarði og voru þar í þjóðbúningum. Síðan fylgdu tvær þeirra með okkur í rútunni um svæði þar sem voru blómstrandi túlípanaakrar í öllum regnbogans litum.

 

Haldið upp á afmælið 30. september

 

„Við gefum nú í september gjöf úr Sjúkrahússjóðnum frá öllum kvenfélögunum til fæðingardeildar HSu fyrir um 3,5 milljónir í tilefni af afmælisárinu. Þetta eru þrjú tæki, þ.e. Monitor, glaðloftstæki og POX mælir. Síðan ætlum við að halda upp á sjálfan afmælisdaginn sunnudaginn 30. september með samkomu í Haukadalsskógi og á Hótel Geysir. 

 

Við vonumst eftir því að allar kvenfélagskonur á sambandssvæðinu taki sér tíma til að mæta í afmælið. Við ætlum að byrja afmælishátíðina í bálhúsinu og halda síðan í létta skógargöngu og flytja okkur síðan inn á hótelið í meiri formlegheit. Ef næg þátttaka fæst ætlum við að efna til rútuferða sem hefjast á Hvolsvelli og í Þorlákshöfn og taka upp farþega á ákveðnum stöðum á leiðinni í Haukadal. Bréf um þetta hefur verið sent út til allra formanna kvenfélaganna.“

 

– Hvernig sérðu SSK þróast næstu 90 árin?

 „Ég sé Samband sunnlenskra kvenna halda áfram að þroskast eins vel og hingað til. Ég held að gömlu rótgrónu gildin verði áfram við lýði, þ.e. að láta til sín taka og láta sig varða málefni sem vantar stuðning, hvort heldur það er í líknar-, umhverfis- eða menningarmálum. Lýðheilsurannsóknir sýna að það að starfa í kvenfélagi hefur jákvæð áhrif á heilsu,“ segir Elinborg, formaður SSK.