30 ára bændaskógar í Biskupstungum

Margt breytist í íslenskri sveit á þriðjungi úr öld. Gróðurfar, landbúnaður, áherslur í skógrækt og veðurfar sveiflast til.

 

Undir lok níunda áratugarins var talsvert kaldara veðurfar en nú er. Mörgum þótti því fráleitt að hefja skógrækt á þeim tíma.  En ábúendur á bæjunum Hrosshaga, Spóastöðum og Galtalæk í Biskupstungum létu það ekki stöðva sig og hófu nytjaskógrækt árið 1989. Það eru því liðin 30 ár síðan. 

 

Eftirtaldir aðilar hafa staðið að eða standa núna að skógrækt á jörðunum: Í Hrosshaga voru það Helgi Guðmundsson, Margrét Sverrisdóttir, Gunnar Sverrisson og Sigríður J. Sigurfinnsdóttir. Á Spóastöðum Þorfinnur Þórarinsson, Áslaug Jóhannesdóttir, Ingvi Þorfinnsson, Þórarinn Þorfinnsson og Hildur María Hilmarsdóttir. Á Galtalæk Njörður Ó. Geirdal, Sigurbjörg Snorradóttir, Agnes Geirdal, Guðfinnur Eiríksson, Hjördís Geirdal og Þórarinn Svavarsson.

 

Við hlóðirnar í skóginum, talið frá vinstri: Nökkvi Steinn Jónsson, Guðfinnur Eiríksson, Þórarinn Þorfinnsson, Helgi Guðmundsson og Ingvi Þorfinnsson.

 

Í tilefni af afmælinu vildu heimamenn halda upp á þessi tímamót og buðu gestum til skógar laugardaginn 24. ágúst sl. Veðurguðirnir buðu upp á hið besta veður.

 

Hugmyndin var m.a. að kynna nytjaskógrækt fyrir sveitungum og öðrum gestum.

 

Að samkomunni stóðu landeigendur á þessum 3 jörðum, þó ekki væri farið um skóginn á Galtalæk að þessu sinni. Menn söfnuðust saman við innganginn í Hrosshagaskóg. Sameinuðust þar í bíla og svo var ekið í 2 hópum fyrst um skóginn í Hrosshaga að Skálholtsásum og stansað þar. Síðan í gegn um endilangann Spóastaðaskóg og heim á bæ. Þá aftur á upphafsreit og þaðan farið í göngutúr um svokallaðan fræðslustíg í Hrosshagaskógi. Okkur heimamönnum til aðstoðar og leiðsagnar á göngunni voru þeir Björn B. Jónsson og Aðalsteinn Sigurgeirsson, báðir starfsmenn Skógræktarinnar.

 

Þá var boðið upp á kleinur og ketilkaffi að hætti skógarmanna. Dagurinn tókst afbragðsvel og höfðu vonandi allir gagn og gaman af.

 

Sigríður J. Sigurfinnsdóttir og Hildur María Hilmarsdóttir við upplýsingaskilti um Hrosshagaskóg.

 

Skógurinn á Galtalæk var upphaflega skipulagður af Sigvalda Ásgeirssyni skógfræðingi en Galtalækur féll ekki undir bændaskógrækt eins og hún var skilgrind fyrir þrjátíu árum. Skógræktin er tæpir 200 hektarar og upphaflega var lögð áhersla á lerki en það gekk ekki sérlega vel en flestar aðrar tegundir hafa dafnað með ágætum. Fyrstu gróðursetningar undir merkjum Suðurlandsskóga urðu síðan árið 1998.

 

Skógurinn á Galtalæk er mjög blandaður og ber þess merki að vera ræktaður á grýttum ásum, frjósömum mýrum og brekkum. Þar hefur aðallega verið plantað furu, greni, ösp, birki og reyni. 

 

Skógarnir í Hrosshaga og á Spóastöðum eru að mestu leiti svipaðir að gerð. Sigvaldi Ásgeirsson sá einnig um upphaflegt skipulag skóganna.  Aðal útplöntunin var gerð á milli 1990 – 2000.  Landið að mestu frjósöm mýri, og þar var plantað til skiptis sitkagreni og ösp, í sitt hvora röðina. Á þeim tíma var það form sem notað var, en hefur ekki reynst nógu vel, því sumir asparklónar hafa greinabyggingu sem hentar alls ekki í 2ja metra fjarlægð frá greni, allavega ekki ef hliðargreinarnar fara um og yfir 4 m. að lengd. Í holtin var ýmsu öðru plantað, eins og lerki, furu, reyni o.fl. Sem dæmi um hve miklar breytingar hafa orðið á þekkingu skógræktarmanna og ráðgjafa, þá er ekki bara að þetta form með ösp og greni í sitt hvorri röðinni þyki núna talsvert gallað, þá má líka segja það að í upphafi var undirritaðri ráðlagt að til að fjölga öspunum sjálf þá væri best að finna þær aspir í nágrenninu sem lifðu af vorhretið 1963 og klippa af þeim græðlinga. En þó þær hafi haft þá góðu eiginleika að lifna ekki of snemma að vorinu, þá voru þær margar hverjar af afskaplega lélegum klónum og uxu kannski bæði illa og kræklótt. Og urðu svo jafnvel fyrir haustkali. Það er því ljóst í okkar huga að þekking skógarmanna, bæði bænda og ráðgjafa, hefur aukist mjög mikið á þessum 30 árum. Klónatilraunir í ösp nú seinni árin, eru til mikilla framfara og hafa gefið okkur marga góða og spennandi klóna.

 

Sá starfsmaður Skógræktarinnar sem á veg og vanda að klónatilraununum, er Halldór Sverrisson, en hann er uppalinn í Hrosshaga, og þar er klónasafnið.

 

Skógarnir í Hrosshaga og á Spóastöðum eru samtals hátt í 200 ha að stærð, þar er líklegt að meðal rúmmálsvöxtur á ári sé um 5 m3 /ha. Rúmmálsvöxtur á þessum 2 jörðum gæti því verið um 800 – 1000 m3 á ha á ári. 

 

Lauslegar þríhyrningsmælingar voru gerðar og reyndust þó nokkur af hinum 30 ára trjám hafa náð 12 m hæð og jafnvel meira. 

 

Verkefnin þessi seinni árin, í eldri hlutum skóganna, og það sem framundan er, felast í grisjun og annari umhirðu og síðan að koma þeim afurðum sem til falla í verð. Úrvinnsla á timbri er á algjöru frumstigi á Íslandi, ekki sendum við timbrið í næstu sögunarverksmiðju, eins og hægt er í rótgrónum skógræktarlöndum.

 

Þróunarvinna í úrvinnslumálum bíður því okkar og næstu kynslóðar skógarbænda. Þegar við hófum skógrækt, þá hvarflaði ekki að okkur að okkar kynslóð þyrfti að spá í úrvinnslumálin, héldum að það verk biði barnabarnanna.

 

Hér hef ég talið upp nokkrar staðreyndir um skógana okkar. Það er gaman að velta þeim fyrir sér, spá í framtíðina, hvaða möguleika við höfum. En ekki síst er gaman að njóta þess að ganga eða ríða um skóginn, horfa, hlusta, ilma, finna.

 

Við horfum björtum augum til framtíðarinnar. Við teljum okkur vera með mikla auðlind í höndunum, sannkallaða skógarauðlind. 

 

Sigríður J. Sigurfinnsdóttir skógarbóndi í Hrosshaga