Skáld á tímatali bóndans

Höfundur: Aðalsteinn Eyþórsson

Harpa Rún Kristjánsdóttir, búandkerling í Hólum á Rangárvöllum, hlaut á haustdögum Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar fyrir bókina Eddu. Harpa Rún gegnir ýmsum ritstörfum en gegnir þess á milli í fjárhúsum foreldra sinna. Aðalsteinn Eyþórsson tók hana tali um skáldskapinn, búskapinn og samhengið.

Harpa Rún býr í sveit undir Heklurótum og kynnir sig stundum sem afdalabarn eða búandkerlingu, því henni finnst mikilvægt að koma þessum hluta af lífi sínu í orð. „Ég er bókmenntafræðingur og starfa við ritstjórn og útgáfu og það eru gjarnan titlarnir sem ég fæ. En ég er samt meira, þótt mér þyki bóndi full djúpt í árina tekið. Þú ert ekki endilega forstjóri fyrirtækis þó þú vinnir hjá því, en sveitin og sveitastörfin eru mjög stór partur af mér – svo búandkerling er ágætt.“

Aðspurð um mikilvægi þessa uppruna í störfum hennar í dag segir hún fátt hafa mótað sig eins mikið.

„Líklega skiptir hann öllu máli, þessar rætur hafa mótað brautina mína á svo margan hátt. Ég fór frekar hefðbundna leið í vinnu og námi, en samt alltaf á tímatali bóndans, ef svo má segja. Ég þarf að fá frí í maí og fresta öðrum verkefnum ef það er þurrkur. Þessu fylgir togstreita og þörf á forgangsröðun, sem er kannski það mikilvægasta sem ég hef lært.“

En svo ertu skáld

„Hvað skáldskapinn varðar er hann óhjákvæmilegur fylgifiskur afdalamennskunnar. Við erum alin upp við mikinn lestur og bókaumræðu, sem kannski fylgir fámenninu. Hér drjúpa líka ljóð af hverju strái.“

Harpa Rún gaf einmitt út ljóðabók nú á haustdögum, sem snerti við ólíklegustu lesendum. Samhengi er orð sem kemur upp í hugann við lestur bókarinnar: samhengi kynslóða og fjölskyldna, samhengi æsku og elli, lífs og dauða. Því liggur beint við að spyrja – ertu með samhengi á heilanum?

„Já, alveg áreiðanlega,“ svarar Harpa Rún og hlær. „Ég hef stundum þakkað fyrir að í uppvexti okkar bræðra var kynslóðabil bara orð. Hér voru allir saman í einum graut og virðing borin fyrir einstaklingnum, sama hvar í ævinni hann var staddur. Bændasamfélagið byggir líka á samhengi, það þarf að hleypa til svo fæðist lömb og ná heyjum svo hægt sé að fæða þau. Það er kannski eitt af því sem var mér ofarlega í huga við að skrifa Eddu. Hún er saga tveggja kvenna sem stóðu mér nærri sem staddar voru við upphaf og enda líflínunnar. Kvöldið sem sú eldri dó var sauðburður og þegar ég fór út í hús um miðnættið var kindin hennar borin. Í því fólust svo mörg tákn. Bæði var hræðilegt að geta ekki hringt í hana og sent henni myndir, en þetta minnir líka á að lífið heldur áfram. Sólin gengur hringinn og tíminn snýst.“

Það virðist stutt á milli aldursskeiðanna og tegundanna í huga Hörpu Rúnar. Hvort hefur meiri áhrif á skáldskapinn, dýr eða önnur skáld?

„Það er nú afskaplega einstaklingsbundið,“ svarar hún sposk. „Ætli það gæti ekki heilt á litið verið frekar jafnt? Dýrin hafa kennt mér meira en skáldin kannski sýnt mér fleira. Svo er þetta allt svo persónubundið, maður kynnist dýrum mismikið og þau eru miseftirminnileg. Það sama á við um skáldin.“

Forréttindi að vera sveitaskáld

Harpa Rún segist ekki treysta sér til að yrkja hefðbundið, ekki ennþá að minnsta kosti. Hvernig fer nútímaskáldskapur í sveitunga hennar?

„Mörgum finnst þetta stuðlalaust hnoð, og örugglega fleirum en þora að segja það við mig. Annars hef ég, eftir að bókin mín kom út, hallast meira og meira að því að þetta með ástina á hefðbundnum skáldskap til sveita og meðal eldra fólks sé töluvert orðum aukið. Það eru allir að lesa alls konar. Mér þykir sérstaklega vænt um þegar fólk segir að bókin sé nokkuð góð þrátt fyrir að það lesi nú vanalega ekki svona. Hvað svo sem svona nú er,“ segir skáldið og glottir í kampinn.

Hún segist sannarlega ekki þurfa að kvarta undan viðbrögðunum heima fyrir, þau hafi verið bæði mikil og falleg. Útgáfuhófin voru tvö, eitt á Árbæjarsafninu og hitt í Heklusetrinu á Leirubakka. „Það var ekki síðri mæting í það síðarnefnda, enda er ég að hálfu úr Landsveitinni. Þar var meðal annars vísnasamkeppni þar sem skárri gerðin af skáldskap fékk að skína.“

„Að vera sveitaskáld og í rauninni bara sveitakerling yfir höfuð eru forréttindi. Þú færð að vera nær náttúrunni en ekki bara sem gestur, heldur þátttakandi og partur af keðju. Það skiptir mig gríðarlegu máli og hefur áhrif á hvað og hvernig ég skrifa. Þetta er að verða fátíðara hlutskipti fólks og ég er fullkomlega meðvituð um að svona lagað er ekki sjálfgefið.“

Dráttarvélarnar drápu sveitarómantíkina – í bókum

Margt bendir til þess að það sé vaxandi menningarmunur milli sveita/landsbyggðar og þéttbýlis/höfuðborgarinnar. Getur skáldskapur brúað þetta bil?

„Skáldskapur, sér í lagi ljóð finnst mér, byggir fyrst og síðast á samkennd og tilfinningum. Myndir og aðstæður sem kveikja með okkur tilfinningar sem leiða af sér skilning. Þess vegna er mikilvægt að fólk úr öllum áttum og öllum stéttum sé að skrifa, einmitt til að skila ólíkum reynsluheimi. Ég var svo heppin að fá að standa með fætur í báðum þessum menningarheimum lengi vel, sem hefur kannski hjálpað mér að skilja betur hvað ég hugsa.“

Sveitasögur eru svo sem ekki nýjar af nálinni og Harpa Rún hefur meðal annars fjallað um það í skrifum sínum sem bókmenntafræðingur. Á tímabili segist hún hafa velt því fyrir sér að skrifa ritgerð um nútímavæðingu í íslenskum sveitabókmenntum, sem hafi verið frekar seint á ferðinni. „Dalalíf endar á því að það kemur traktor. Það er eins og sveitarómantíkin drepist með vélvæðingunni, allavega í bókmenntunum, en staðreyndin er sú að það er ennþá allt fullt af lífi utan við nostalgíuna. Það er svo bráðíslenskt að skrifa um sveitina, en þau skrif koma ekki endilega frá kjarna hennar. Sögurnar sem koma beint úr lífæðinni fara gjarnan ekki lengra en milli eldhúsborða – sem oft er synd,“ segir Harpa Rún að lokum.

Titilljóð bókarinnar Eddu, sem hlaut Bókmenntaverðlaun Tómasar Guðmundssonar árið 2019. Þess má geta að ljóðið er nú í eigu spunaverksmiðjunnar Uppspuna, eftir sérstaklega vel heppnaðan upplestur þar á jólaföstunni, þar sem leikið var undir á rokka.

Edda

Þið tvær eruð

endar

tímareipis

sem strekkist og slaknar

á víxl.

Önnur að hefja leik

hin að nálgast lokin.

Milli ykkar liggur líflína

spunnin úr blóðböndum,

tvítogi

vinarþeli,