Svínabúið Ormsstaðir sérkennir sig sem velferðarbú

Á svínabúinu Ormsstöðum í Grímsnesi er unnið markvisst að velferð gripanna og má búið teljast frumkvöðull að því leyti á nokkrum sviðum. Árið 2010 var hætt að klippa hala á grísum og árið 2013 voru allar gylturnar komnar í lausagöngu á búinu.

 

„Við tókum þátt í hátíðinni Borg í sveit sem var í Grímsnes- og Grafningshreppi í maílok. Þá ákváðum við að bjóða fólki að skrá sig í skoðunarferðir inn á búið. Ég var búin að reikna með að ég gæti tekið við svona 50–60 manns, en svo komu 70 og einhvern veginn náðum við að láta það ganga upp. Heildarfjöldinn sem kom í heimsókn var hins vegar um 200 manns og ég gat sýnt fólkinu á teikningum grunnskipulagið á búinu og framtíðarsýnina,“ segir Guðný Tómasdóttir, svínabóndi á Ormsstöðum í Grímsnesi. Hún leggur metnað í rekstur svínabúsins og finnst mikilvægt að almenningur og neytendur séu upplýstir um það sem þar er gert. 

 

„Þeir sem ekki fóru þessa ferð í gegnum búið gátu skoðað sig hérna um á svæðinu, en við erum með nokkur útisvín til sýnis, einnig landnámshænur og svo vorum við með hestana hérna heima við.“

 

Sérstaða okkar felst í dýravelferð

 

„Við ákváðum að við þyrftum að marka okkur sérstöðu til framtíðar – því við viljum ekki verða eitthvað rosalega stór – og þá var nærtækast í okkar huga að velja velferðarvinkilinn. Við höfum verið í samvinnuverkefni með Matís í því að það verði alveg hætt að gelda á okkar búi. Við höfum vakið athygli fyrir þá stefnumótun, enda erum við fyrsta svínabúið á Íslandi sem fer í þá átt. Dýraverndarsambandið hefur sýnt verkefninu mikinn áhuga og stuðning og formaðurinn komið í heimsókn til að taka þetta út. Reyndar byrjuðum við að hugsa á þessum velferðarnótum fyrir löngu síðan og strax árið 2010 hættum við að klippa hala. Áður en við hættum að klippa hala vissum við varla hvað halabit var. Við gerðum það af því að allir aðrir gerðu það. Ég veit alveg hvað halabit er í dag, en það er ekki slíkt vandamál að mig langi til að fara að klippa hala aftur.  Ef það koma upp einhver vandamál, þá höfum við getað leyst þau með öðrum hætti en að þurfa að klippa halana,“ segir Guðný. 

 

Gylturnar í lausagöngu

 

„Næsta framfaraskref hjá okkur var svo að setja gylturnar í lausagöngu og árið 2013 voru allar gylturnar komnar í lausagöngu. Það er alveg hægt að segja að það hafi verið nokkuð erfitt skref því fyrst í stað gekk samvistin vægast sagt illa á milli þeirra. Núna er þetta orðið allt annað líf og það tekur þær ekki nema tíu mínútur eða korter að finna út goggunarröð og koma sér saman um samskiptavenjur ef svo má segja. Í kjölfarið á þeim breytingum hafa góðir hlutir verið að gerast; við fáum hraustari gyltur og pensilínnotkun hefur nánast horfið.  

 

Næsta mál á dagskrá er svo að stækka gotstíurnar. Ég get ekki útskýrt þetta sérstaklega en það er eins og gylturnar hafi stækkað eftir að þær fóru í lausagöngu. Ég á mjög erfitt með að setja þær í þessar hefðbundnu gotstíur vegna þrengslanna. Við erum komin með eina stærri gotstíu til prufu og það er alveg gríðarlegur munur að hafa þær opnanlegar og svona rúmgóðar. Samkvæmt reglugerð erum við með nokkurra ára aðlögunartíma en mér líður bara orðið þannig með þetta að ég vil helst geta endurnýjað stíurnar sem fyrst. Þetta er samt ekki auðveld fjárfesting því hver stía kostar um 200 þúsund og við þurfum að kaupa 60 slíkar,“ útskýrir Guðný. 

 

Útisvæði eru á teikniborðinu

 

Enn róttækari breytingar eru á teikniborðinu um framtíðarskipulagið á Ormsstöðum. „Til að geta komið þessum breytingum á gotstíum í gegn verðum við að gera ákveðnar skipulagsbreytingar þar sem gotstíurnar passa eingöngu á það svæði, þar sem þær eru í dag. Í framhaldinu viljum við ganga enn lengra og opna fyrir útisvæði bæði fyrir eldisgrísina en einnig fyrir gylturnar. Það yrðu steyptar gryfjur og opið rými sem hægt væri að opna og loka eftir hentugleika. Við yrðum að hafa þetta steypt því við erum alltaf hrædd við ýmsar smithættur, en þarna yrði hálmur og gripirnir gætu spókað sig undir beru lofti.“

 

Á stefnuskránni að hætta alveg að gelda

 

„Verkefnið sem Matís tekur þátt í með okkur, felst eins og áður segir í því að við hættum alfarið að gelda. Það mun taka svolítinn tíma. Við höfum líka fengið Sláturfélag Suðurlands til að koma að þessu að einhverju leyti. Einnig hefur kjötvinnslan Krás unnið vörur úr ógeltum grísum fyrir okkur, en hún vinnur líka allar afurðir fyrir okkur sem eru til sölu beint frá býli. Þetta er langhlaup því það þarf að sannfæra stjórnendur afurðastöðva og almenning um að ekkert galtarbragð fylgi kjötinu af ógeltum grísum. Við höfum verið að gefa bragðprufur og selt hjá okkur steikur ódýrari – og ég hef ekki enn fengið neinar athugasemdir varðandi bragðið. Við slátrum dýrunum það ungum, eða fimm til sex mánaða, þannig að það á ekki að vera nein hætta á því að galtarbragð sé af kjötinu. 

 

Ef hægt er að tala um hættu, er mesta hættan á að slíkt bragð sé af fitunni. Það liggur fyrir að mikið af afurðunum eru notaðar í skinkugerð og þar er enga fitu að finna. Það á ekki að vera hætta á því að galtarbragð sé af afurðunum, enda hafa Bretar selt slíkar afurðir í mörg ár án þess að það sé eitthvert tiltökumál. Ég segi að það sé bara þröngsýni á búum og hjá afurðastöðvum þegar talað er um að ekki sé hægt að hætta að gelda grísi. Við höfum ekki lent í neinum vandamálum heldur með þessa gripi inni á búunum – við höfum meira að segja verið með 80 slíka gripi í einu saman á búinu án vandræða. Við viljum vera alveg hætt að gelda fyrir 2020, en erum núna alltaf með um 20 grísi til prufu.“

 

Beint frá býli afurðir

 

Lítil verslun er rekin á Ormsstöðum og einnig er selt nokkuð í gegnum Facebook-síðu búsins. Guðný segir að líklega sé ekki nema um eitt prósent af afurðunum selt beint frá býli, en þau hafi hug á því að auka það hlutfall og einkenna sig enn frekar. „Það er bara svo dýrt að stíga skrefið áfram í markaðssetningunni. Við höfum hingað til viljað setja þann aukapening sem við höfum haft frekar í búið. Þegar við verðum komin aðeins lengra munum við örugglega fara að huga að því að leggja meira fjármagn í það. Facebook-síðan okkar hefur hins vegar gagnast vel og við seljum heila og hálfa skrokka í gegnum hana, sem við sendum svo til viðskiptavina okkar. Það er ánægjulegt þegar við fáum viðbrögð frá viðskiptavinum um það að þeir velji okkar vörur vegna velferðarsjónarmiða sem við leggjum til grundvallar.“ 

 

Brauðmeti er uppistaðan í fóðrinu

 

Auk þess að vera velferðarbú er lögð sérstök áhersla á endurvinnslu á Ormsstöðum. „Við teljum okkur vera svona endurvinnslubú og einn liður í því eru fóðurmálin. Við keyrum fimm til sex daga vikunnar og sækjum umframbakstur úr bakaríunum; það sem verður afgangs af brauðmeti frá tilteknum bakaríum og verslunum. Þetta er allt ferskt en má ekki selja vegna þess að það er komið fram á síðasta söludag.

 

Brauðmetið er hér unnið í sérstöku fóðurhúsi þar sem það fer í sýringu til að halda ferskleika og er þaðan leitt sem eins konar mauk í leiðslum í svínahúsin. Svo verðum við að bæta próteinum og vítamínum við. Við höfum verið að stilla þessa fóðurframleiðslu af með tímanum, en við byrjuðum á að nýta okkur þessa afganga í kringum árið 1985. Þetta er allt farið að virka eins og best verður á kosið og við komum vel út í öllum mælingum. Brauðmetið skilar því svo að kjötið verður aðeins fitusprengt sem eykur gæði kjötsins. Við kaupum allt þetta hráefni að sjálfsögðu, en setjum mörkin við að verðið sé ekki hærra en á byggi – sem við myndum annars nota.

 

Við göngum svo frá öllum umbúðum þannig að það verði endurnýtanlegt og við erum með fasta viðskiptavini sem kaupa það af okkur.“

 

Útlitið var slæmt í verkfallinu

 

Að sögn Guðnýjar kreppti verulega að búinu á meðan verkfall dýralækna stóð yfir í vor og ekki mátti senda kjöt á markað. „Verkfallið fór illa með okkur og vorum við  alveg komin að þolmörkum með þéttleikann á búinu, en sem betur fer höfðum við upp á einhverja fermetra að hlaupa. Þetta var mikið fjárhagslegt tjón sem hefur að einhverju leyti unnist til baka. 

Eftir verkfall höfum við náð að senda frá okkur alla þá grísi sem höfðu safnast upp meðan á verkfallinu stóð, en fjárhagslega tekur langan tíma að leiðrétta svona dýfu. Ef við fáum ekki neina hækkun á verði til okkar nú í haust þá verður þetta áfram mjög erfitt.“