Einstök sundlaug

Höfundur: Erla Hjördís Gunnarsdóttir

Í sumar verður 100 ára afmæli Seljavallalaugarinnar fagnað. Aðdragandi að byggingu Seljavallalaugar árið 1923 má segja að hafi hafist eftir að Björn J. Andrésson sótti sundnámskeið í rúman mánuð til Reykjavíkur sem fulltrúi sveitarinnar. Þegar Björn kom til baka var honum ofarlega í huga að útbúa bráðabirgðasundlaug, nýta heita uppsprettuna í Laugarárgili innan við bæinn Seljavelli í Austur-Eyjafjallasveit.

„Ég fór á vettvang í Laugargilið og athugaði alla staðhætti og möguleika. Ég fór aðra ferð og fékk þá með mér jafnaldra minn og vin, Björn Guðmundsson frá Gíslakoti. Hann hafði ekki minni áhuga fyrir sundi en ég og höfðum við búið saman og æft sund veturinn áður í Reykjavík. Hann hvatti mig vel að hefjast handa og nú varð ég ákveðinn. Ég óttaðist að ekki yrði tekið mark á því sem ég segði um slíkar framkvæmdir og hélt ég því næsta dag á yfirreið um héraðið og réðst ekki fyrst á garðinn þar sem hann var lægstur, heldur hélt beint til stórbóndans Ólafs á Þorvaldseyri og sagði honum málavexti og bað hann að koma með mér og líta á aðstæður. Það var ekki að fara í geitarhús að leita ullar að koma til hans, hann lagði frá sér verkfæri í hasti og fylgdi mér á vettvang. Af meðfæddu verkfræðieðli sínu sá hann fljótt að hugmynd mín gat staðist. „Þið ljúkið þessu verki á einum degi ef þú færð nógu marga menn,“ sagði Ólafur. Nú var ég ekki lengur hikandi við að hefja þetta starf, ég ákvað að halda yfirreið minni um sveitina áfram,“ skýrði Björn J. Andrésson frá.

Svo fór að Ólafur á Eyri fylgdi Birni á þrjá bæi til að heyra undirtektir. Björn kom á öll heimili sem á leið hans lágu og hafði tal af öllum æsku- og unglingsmönnum. Alls staðar fékk Björn góðar undirtektir með að hjálpa til við að útbúa sundlaug innan við Seljavelli. Launin voru endurgjaldslaus sundkennsla að verkinu loknu.

Myndin er tekin um 1954 þegar unnið var að lagfæringum og nýtt klósett byggt sem stóð stutt.

Verkið vannst ekki nógu fljótt

Björn minnist þess þegar hann beið liðsafnaðar á túninu við Selkot að menn nálguðust úr ýmsum áttum, alls 25 manns sem tóku þátt í verkinu. Minnist hann þess ekki að hafa verið jafn gagntekinn af tilhlökkun og spenningi í nokkurri ferð sem hann hafði farið. Síðasta spölinn að laugarstaðnum var gengið. Svo lýsir Björn þegar hafist var handa:

„Um staðarval fyrir laugina var aðeins eitt að ræða, urðu því engar tafir vegna ræðuhalda um það og hófst því verkið umsvifalaust. Vel var haldið áfram svo lengi sem dagurinn entist og var þá greftri lokið en eftir var að hlaða innan með grassnyddum og leiða vatnið.

Á yfirreið minni deginum áður hafði ég sagt að dagur mundi nægja til þessara framkvæmda en aurinn var harður, samanþjappaður og all stórgrýttur. Með handverkfærum einum vannst verkið ekki nógu fljótt. Ég fékk að heyra að ekki stæðist mín áætlun og til voru þeir sem ekki voru ákveðnir að koma aftur að morgni. Voru þeir með getgátur um að laugin mundi leka og svo framvegis. Þetta var á laugardagskvöldi. Ég man ég sagði við þá sem voru óákveðnir: „Í dag er virkur dagur og feður ykkar og húsbændur hafa gefið ykkur frí frá nauðsynlegum störfum heima, á morgun er sunnudagur sem þið eigið sjálfir, það væri því óverjandi skömm fyrir hvern sem ekki vildi leggja fram vinnu á sínum eigin frídegi til að ljúka þessu verki næsta dag.“ Að svo mæltu var einróma samþykkt að hver og einn kæmi aftur næsta morgun svo verkinu yrði þá haldið áfram. Sama blíðviðri hélst og var unnið af jafnmiklum áhuga sem fyrri daginn. Um kvöldið var lokið við að hlaða veggina að innan og þekja laugina grassverði. Þá var líka búið að klappa skorur í mjúka og sundursoðna bergfláa ofan við í brattanum og heita vatnið látið renna þar að lauginni.“

Oft hefur verið torvelt að komast að lauginni en hugsjónafólk hefur í gegnum tíðina staðið að viðhaldi hennar. Þó hefur lítið verið gert viðhaldslega séð frá árinu 2005, sem er synd því um mjög merkilegt mannvirki er að ræða.

Laugin gædd dularmætti

Eftir tveggja daga stranga vinnu tók volgt vatn að streyma ofan í laugina en að sögn Björns var magnþrungin stund í kvöldhúminu þegar allur hópurinn stillti sér upp á laugarvegginn og söng „Þú bláfjallageimur með heiðjöklahring.“

„Þessi laug var ekki stórbrotin, hún var aðeins 9 metra löng og 4-5 m víð en hún var frá upphafi gædd dularmætti sem réði úrslitum um að þarna má líta aðlaðandi steinsteypta sundlaug í fögru landslagi sem hvergi á sinn líka hér á landi,“ minntist Björn og bætti við:

„Daginn áður en námskeið skildi hefjast í lauginni fórum við Björn Guðmundsson í Gíslakoti inn að henni. Þegar þangað kom var hún nærri tóm, aðeins botnhylur af vatni. Þetta voru mikil vonbrigði, við höfðum ætlað að vígja laugina með sundi. Hann hafði áður lært það í Reykjavík og var að mig minnir sá eini sem kunni sund í sveitinni annar en ég.”

Vegna vonbrigðanna ákváðu þeir félagar að gera sitt besta til að þarna yrði gerð steinsteypt laug.

Unnin dagsverk við að byggja steinsteypta Seljavallalaug voru rúmlega jafnmörg og dagar eins árs eru og var aldur þátttakenda á milli 11 og 46 ára. Virðingarvert var fyrir alla bændur sveitarinnar hvað takmarkalausan stuðnig þeir veittu félaginu með því að leyfa sínum heimamönnum að mæta til vinnu hvenær sem þeir voru boðaðir.

Sprikluðu buslandi í allar áttir

Þrátt fyrir að lítið vatn væri í lauginni stakk Björn upp á því við viðstadda að prófa að leggjast í hana til að finna þá vellíðan sem því fylgir að hvílast í volgu vatni. Flestir tóku hann á orðinu og þá gerðist merkilegur hlutur.

„Nú skeður það sem enginn hafði búist við, vatnið fer allt í einu að stíga í lauginni og þó það væri með fullum moldarlit hafði það hrífandi áhrif á ærslafullan lýðinn, sem ofan í lauginni spriklaði buslandi í allar áttir. Það sem olli hækkun vatnsins var að þegar það var orðið gruggugt, þétti það veggina sjálfkrafa um leið og það síaðist út í sandinn á meðan laugin var að fyllast, sem gekk vel. Var nú stjórnlaust fjör og gleðskapur allsráðandi og segja mætti að glaumur og gleði svifi yfir vötnum. Menn voru bæði hrifnir og undrandi. Þeir höfðu aldei áður fundið hvernig var að koma í volgt vatn. Líklega hefur þó enginn í þessum hópi verið ánægðari og sælli en ég, minn langþráði draumur um að til yrði sundlaug á svæðinu var orðinn að veruleika og öllum mínum áhyggjum um aðstæður til sundkennslu aflétt.“

Vinna við steinsteypta laug hefst

Nú var ekki eftir neinu að bíða og hóf Björn námskeið með kennslu í sundi og 25 menn tóku þátt. Þó að sund hafi verið aðalnámsgreinin sagði hann einnig til í fleiri íþróttagreinum. Búið var í tjöldum meðan á námskeiðinu stóð. Kaffi var lagað við heita uppsprettulind á staðnum.

„Áhuginn að læra sund yfirgnæfði allt annað. Eftir sjö daga kennslu voru allir komnir á flot og skein óblandinn fagnaðarljómi af hverju andliti yfir þeim árangri sem hver og einn hafði náð. Í kjölfarið var ákveðið að mynda félag og daginn eftir fyrsta námskeiðið tók Sigurður Guðjónsson í Hlíð sig til og leitaði eftir samskotum til sundlaugarbyggingar og reið hann um sveitina í þessum tilgangi,“ minnist Björn.

Þann 23. desember árið 1922 var Íþróttafélag Eyfellinga stofnað og samþykkt að næsta vor yrði byggð steinsteypt sundlaug. Félagsmenn skyldu vinna endurgjaldslaust að byggingu laugarinnar. Á þessum fundi var upplýst að samskotafjárloforð næmi kr. 764,00, því var eingöngu safnað meðal yngri manna sveitarinnar og bændur allir friðhelgir við þá söfnun, en 85 einstaklingar, piltar og stúlkur, stóðu að þessari upphæð. Margir voru svo ungir að þeir höfðu aldrei á ævi sinni séð pening fyrir vinnu sína. Framlag hvers og eins var frá 1 kr. upp í 30 kr. Þetta samskotafé var það eina sem félagið hafði í fyrirhugaðar framkvæmdir.

Nokkrum dögum eftir stofnfund var sýslunefnd Rangárvallasýslu sent bréf frá félaginu og sótt var um styrk til þessara framkvæmda. Því var synjað en eins og til að bæta fyrir það tók sýslumaður sig til og sótti um styrk til Alþingis, bæði til sundlaugarbyggingarinnar og til sundkennslu við væntanlega laug. Hálfu öðru ári síðar afhenti sýslumaður íþróttafélaginu 70 kr. frá ríkissjóði Íslands sem veittan styrk. Vinna við laugina tók níu mánuði og braust út mikil sigurgleði meðal manna þegar því lauk.“

Byggt á frásögn Björns J. Andréssonar