Pappírsframleiðendur hafa leitt baráttu fyrir margföldun nytjaskóga í rúma öld

Enn eimir eftir af áróðri í heiminum gegn notkun á pappír. Þá virðast fullyrðingar um að pappírsframleiðsla valdi skógareyðingu í stórum stíl vera ansi lífseigar þrátt fyrri að í langan tíma hafi verið sýnt fram á hið gagnstæða með tölfræðilegum gögnum. Líklegt er að skortur á pappír á heimsmarkaði um þessar mundir kyndi enn undir ranghugmyndir um pappírsiðnaðinn.

Framþróun tæknimenningar mannkyns á liðnum öldum hefur að verulegu leyti byggst á aðgengi að hráefnum og orku og svo er enn. Þar hafa skógar verið afar mikilvægir, bæði til að afla viðar til húsagerðar og húshitunar sem og efniviðar í skipasmíði, ýmis tól og tæki og í pappírsgerð.

Offramboð á pappír leiddi til lokana á verksmiðjum

Skortur á pappír á heimsmarkaði nú í haust stafar þó ekki af skógareyðingu heldur vegna heimsfaraldurs og ýmissa annarra þátta. Prentmiðlar hafa verið að draga saman seglin á síðustu árum og aukin notkun á plasti í umbúðir hafði líka um langt árabil dregið úr eftirspurn eftir pappír. Því var orðin offramleiðsla á pappír í heiminum. Til að bregðast við þeirri stöðu og til að halda uppi pappírsverði, fóru pappírsframleiðendur eins og Stora Enso í Finnlandi út í að loka pappírsverksmiðjum, en fyrirtækið framleiddi um 2,6 milljónir tonna af pappír á ári. Þar var um 15% samdráttur í sölu á síðasta ári.

Stora Enso tilkynnti í apríl á þessu ári um lokun á tveim pappírsverksmiðjum til frambúðar. Þetta eru verksmiðjurnar Veitsiluoto í Finnlandi, sem er stærsta einstaka pappírsverksmiðja Stora Enso, og Kvarnsveden Mill í Svíþjóð, sem loka átti endanlega nú á haustdögum. Í Kvarnsveden Mill hefur m.a. verið framleiddur dagblaða- og tímaritapappír og framleiðslugetan var um 565.000 tonn á ári. Þar var líka framleidd pappírskvoða, eða um 900.000 tonn á ári. Við lokunina í Kvarnsveden tapast um 1.100 störf. Þetta veldur 35% samdrætti í pappírsframleiðslu fyrirtækisins sem nemur nærri 900.000 tonnum samkvæmt frétt Printweek.

Þörf sögð á að loka 15 pappírsverksmiðjum

Annica Bresky, forstjóri Stora Enso, sagði í viðtali við Printweek í apríl að offramleiðslan á pappír í Evrópu næmi um 3,5 milljónum tonna á ári. Með lokunum á verksmiðjum væri fyrirtækið einfaldlega að bregðast við veruleikanum. Sagði hún þá að það þyrfti að loka 15 pappírsverksmiðjum eða vélasamstæðum af meðalstærð til að ná jafnvægi á markaðnum.

Snöggur samdráttur olli pappírsskorti

Snöggur samdráttur í framleiðslu samfara spákaupmennsku á pappír virðist hins vegar hafa skapað glundroða á markaðinum, sem lýsti sér m.a. í pappírsskorti þegar kom fram á haustið.
Vegna vandræða sem skapast hafa út af Covid-19 varð svo líka samdráttur hjá sögunarmyllum á síðasta ári og það olli skorti á timbri og hráefni til pappírsverksmiðja sem starfandi voru. Það bættist við neikvæð áhrif vegna lokunar á pappírsverksmiðjum. Pappírsverksmiðjur hafa þó í stórauknum mæli snúið sér að nýtingu á trefjum úr öðrum jurtum en trjám á síðustu árum þannig að nýting skóga minnkar enn meira. Einnig komu upp erfiðleikar vegna flutninga sem enn er ekki búið að greiða úr að fullu. Þetta olli svo skorti á pappír á markaði í haust og hefur það leitt til ört hækkandi pappírsverðs.

Lengi var gengið hraustlega á Evrópska skóga

Allt fram á 20. öld var eik afar eftirsótt til skipagerðar og var þá víða gengið mjög hratt á eikarskóga, enda viðurinn seinsprottinn. Samfara aukinni eftirspurn eftir alls konar timbri, m.a til pappírsgerðar, og auknu þéttbýli í Evrópu gekk hratt á frumskógana sem þar voru.
Fyrir meira en 100 árum síðan var timbur notað í nánast allt. Það var notað sem eldsneyti til matargerðar og húshitunar og til málmframleiðslu ef kol voru ekki tiltæk. Fór þá að bera á efasemdaröddum um ágæti þess að ganga svo hratt á skóga Evrópu sem raun varð á. Um aldamótin 1900 átti sú gagnrýni fullkomlega rétt á sér og vakti menn til umhugsunar. Það leiddi síðan til nýrrar hugsunar um endurrækt skóga sem gjörbreytt hefur landslaginu í bókstaflegum skilningi. Þar hafa pappírsframleiðendur leikið stórt hlutverk, m.a. fyrirtæki eins og Domtar, Verso, Sappi og International Paper og fleiri, sem öll hafa rekið virka sjálfbærnistefnu og hafa hvatt til góðrar umgengni um náttúruna.

Skógar hafa margfaldastá einni öld

Sem dæmi um þróunina voru um aldamótin 1900 einungis eftir um 2-3% af skógum eftir í Bretlandi og Hollandi. Þetta gjörbreyttist og var talan komin í 10-12% árið 2010. Víða í öðrum löndum Evrópu voru áhrifin mun meiri. Þá hefur landbúnaður víða gefið eftir og þéttbýlið eflst og hefur sjálfsáður skógur því vaxið á ný á fyrrum ræktarlandi, eins og áberandi er í Rúmeníu og í Póllandi.

Áróðurinn gegn pappírsnotkun hélt áfram þrátt fyrir umsnúning í skógrækt

Þrátt fyrir byltingu í umgengni um skógana virðist sem sjálfskipaðir umhverfispostular og aðgerðarsinnar hafi ekki verið tilbúnir að viðurkenna umsnúninginn sem varð í skógrækt í Evrópu og Norður-Ameríku. Héldu slíkir hópar áfram látlausum áróðri um að pappírsnotkun væri að ganga af skógunum dauðum. Var slíkur málflutningur orðinn mjög áberandi eftir miðja síðustu öld. Því til staðfestingar voru birtar hryllingsmyndir frá skógareyðingu í Asíu og af Amazon-svæðinu, sem kom pappírsframleiðslu í Evrópu og Bandaríkjunum samt nákvæmlega ekkert við. Slíkur áróður skýtur enn upp kollinum á samfélagsmiðlum annað slagið, þrátt fyrir að sýnt hafi verið fram á með tölulegum staðreyndum að hann stenst ekki.

Úr pappír í plastumbúðir

Dropinn holaði samt steininn og áróðurinn gegn pappírsnotkuninni hafði þau meðvituðu og ómeðvituðu áhrif að í stað pappírsumbúða af öllu tagi var farið að snúa umbúðanotkuninni yfir í plastumbúðir og olíuframleiðendur kættust. Engin tré þurfti að höggva fyrir plast­umbúðaframleiðsluna. Þá var ekki verra að plastpokar voru ekki nærri eins orkufrekir í framleiðslu og mun ódýrari en pappírspokar og tóku minna pláss í geymslu. Gefnar voru út lærðar skýrslur um ágæti plasts í umbúðir og allt var að sjálfsögðu skreytt með áliti vísindamanna. Nú vita allir hvert þessar öfgar hafa leitt jarðarbúa, sem eru hreinlega að drukkna í plasti. Nú horfa menn upp á heilu plasteyjarnar fljótandi um heimshöfin og stórfljót m.a. í Asíu yfirfull af plastúrgangi.

Úr skógareyðingu í gríðarlegan skógarvöxt

Ef litið er yfir söguna er það tölfræðileg staðreynd að um aldamótin 1900 var búið að eyða stórum hluta af skóglendi Evrópu. Þegar menn sáu fram á alvarlegan skort á viði sem hráefni var farið að huga að skógrækt. Slíkum hugmyndum óx mjög ásmegin eftir síðari heimsstyrjöldina 1945. Þá hófu mörg lönd gríðarmiklar skógræktaráætlanir sem eru enn í gangi í dag.

Þótt þessi umsnúningur hafi verið góður, m.a. með tilliti til loftslags, þá fylgir ræktun nytjaskóga sá galli að tegundafjölbreytni skóganna minnkar. Einsleitni í tegundavali getur þannig aldrei komið í stað náttúrulegu frumskóganna sem fyrir voru.

Margföldun skóga í Evrópu

Nú er svo komið að skógarþekja í Evrópu hefur margfaldast á síðustu rúmu hundrað árum. Svipaða sögu má segja frá Bandaríkjunum. Það má m.a. þakka pappírsiðnaðinum sem setti sér fljótlega háleit markmið í uppgræðslu skóga á alþjóðavísu. Farið var í herferðir eins og „Go Paper. Grow Trees“, og „Print Grow Trees“, sem reknar voru af prent- og grafíksamtökum á Mið-Atlantshafssvæðinu, bæði í Evrópu og Bandaríkjunum (Printing & Graphics Association MidAtlantic). Fólust þessar herferðir í því að fyrir hvert tré sem höggvið var til pappírsgerðar var plantað fjölmörgum í staðinn, allt upp í níu trjám.

Aukaafurðir í timburvinnslu gefa af sér mikilvægar viðartrefjar til pappírsframleiðslu

Ferskar viðartrefjar koma ekki bara úr stórum trjábolum, því þær falla oftar en ekki til sem aukaafurðir úr timburframleiðslu. Það er greinar, pappírskurl og sag auk grisjunarviðar sem fellur til í skógrækt.

Í Kanada kemur um 87% trefjanna sem notaðar eru til að búa til pappír úr aukaafurðum sögunarverksmiðja (59%) og úr endurunnum pappír (28%).
Í Bandaríkjunum koma 9% af efninu sem notað er í pappírskvoðaframleiðslu úr grisjun og um 32 % er úrgangstimbur frá sögunarmyllum. Skilvirk notkun á endurunnum pappír og aukaafurðum úr sögunarverksmiðjum er lykilþáttur í hringlaga hagkerfi pappírsgerðar – sem gerir ráð fyrir bættri trefjanýtingu og hráefnisnotkun.

Pappírsendurvinnsla í Evrópu og Norður-Ameríku að nálgast raunhæft hámark

Á heimsvísu er endurunninn pappír mikilvægasta trefjahráefnið í pappírsframleiðslu og stendur yfir 56% þeirra trefja sem fara í gerð pappírskvoðu. Í Evrópu er endurunninn pappír um 50% af því hráefni sem notað er í pappírsiðnaði.

Í Evrópu eru pappírstrefjar endurnýttar 3,6 sinnum að meðaltali en heimsmeðaltalið er 2,4 sinnum. Ekki er hægt að endurvinna pappír endalaust vegna þess að trefjar verða of stuttar og brotna niður í pappírsgerðinni. Vegna þessara takmarkana er notkun ferskra viðartrefja úr sjálfbærum skógum nauðsynleg til að viðhalda alþjóðlegu trefja- og pappírsframleiðsluferli.

Evrópa er leiðandi í heiminum í endurnýtingu á pappír

Auk mikillar skógræktar er Evrópa leiðandi í heiminum í dag varðandi endurvinnslu pappírs með 72,3% endurvinnsluhlutfall. Þar á eftir kemur Norður-Ameríka með 68,1% samkvæmt tölum American Forest & Paper Association, 2019, European Paper Recycling Council 2018 og FPAC, 2015.

Talið er að endurvinnsluhlutfall upp á 78% sé líklega það hámark í endurvinnslu sem raunhæft sé að stefna á. Þá er gengið út frá því að ekki er hægt að endurheimta margar pappírsvörur til endurvinnslu vegna langtíma geymslu, eins og pappír sem notaður er í bækur og skjöl. Þá eyðileggst alltaf hluti af pappírnum eða mengast þegar hann er notaður, t.d. í pappírsþurrkur, bleiur og annað.

Baráttan gegn pappírsnotkun sögð byggð á vísvitandi blekkingum

Í umfjöllun á vefsíðu Printing Impression í apríl á þessu ári má m.a. sjá grein um árangurinn sem af þessu náðist. Greinina ritar Kathi Rowzie, formaður samtakanna Two Sides North America. Styðst hún við nýleg gögn frá Matvæla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu þjóðanna (FAO), Skógarþjónustu bandaríska landbúnaðarráðuneytisins, Nátt­úru­­auðlindastofnunar Kanada, og Skógar- og pappírssamtaka Ameríku.

Þar er líka talað um þann blekkingarleik sem settur var af stað gagnvart almenningi, þar sem reynt var að fá fólk til að minnka pappírsnotkun til að koma í veg fyrir skógareyðingu. Þessi blekkingarleikur var rekinn af mikilli hörku og ofsa þar sem aðgerðarsinnar höfðu sig mjög í frammi, ekki ólíkt því sem viðgengst hefur í loftslagsbaráttunni í dag. Var fólki sem vogaði sér að bruðla með pappír gjarnan stillt upp sem sakamönnum. Farið var í mikil blaðaskrif og auglýsingamennsku með tilkomumiklum, fyrirsögnum. Til að auka trúverðugleikann var umfjöllunin gjarnan krydduð með vísun í orð ótilgreindra vísindamanna. Meira að segja hið vinsæla rit Popular Science sló upp umfjöllun undir fyrirsögninni: „Nútímaleg pappírsnotkun er mjög ósjálfbær.“
Herferðin gegn pappírsnotkun var alls ekki á misskilningi byggð, því hún var meðvituð og reyndist oftar en ekki byggð á afvegaleiðandi blekkingum og ósannindum. Í greininni í Printing Impression segir m.a:

„Þegar allt kemur til alls er pappír ekki aðeins mest endurunna efnið í Norður-Ameríku. Það er líka efni þar sem iðnaðurinn vex og endurræktar eigið hráefni (viðartrefjar). Þá fær þessi iðnaður stærstan hluta af orkunni sem fer til að knýja ferla sína úr kolefnishlutlausu lífeldsneyti. Hann endurvinnur meira en 95% af efnum sem notuð eru til að breyta trjám í kvoðu. Þetta er ekki „ósjálfbært“. Þetta er lýsing á sumum af sjálfbærustu vörum heims.
Þú veist alltaf hvað er í vændum þegar grein byrjar með klassískum orðum um ofnýtingu og dauðadæmda skóga. Agn er lagt fyrir lesendur með því að mála hugræna gildishlaðna mynd af eyðileggingu fjarlægra skóga í útrýmingarhættu eins og þeim í Borneo og Amazon. Síðan er gefið í skyn að eyðing frumskóga [í Asíu og Suður-Ameríku] sé vísbending um að þessir skógar séu uppspretta trjáa sem notuð eru fyrir pappírsiðnað og pappírsumbúðir fyrir vörur í Norður-Ameríku.

Staðreyndin er hins vegar sú að pappírsvörur framleiddar í Bandaríkjunum og Kanada koma frá sjálfbærum skógum í Norður-Ameríku og þessir skógar eru ekki að „hverfa“. Grunnflatarmál skóga í Bandaríkjunum jókst um um það bil 7,2 milljónir hektara (18 milljónir ekra) á árunum frá 1990 til 2020 og grunnflatarmál skógarsvæða Kanada var nokkuð stöðugt á milli 1990 og 2020, eða um það bil 343 milljónir hektara (857 milljónir ekra).
Á hverju ári bætist við umfang viðar í skógum í Norður-Ameríku umtalsvert meira en höggvið er. Í Bandaríkjunum er árleg nettó aukning viðarinnihalds í skógum rúmlega 7,08 milljónir rúmmetra (25 milljarðar rúmfeta). Grisjun og skógarhögg í Bandaríkjunum á sér stað á innan við 2% skóglendis á ári í samanburði við næstum 3% sem skemmist árlega vegna náttúrulegra atburða eins og vegna skordýra, sjúkdóma og skógarelda. Skógarhögg á sér stað á 0,2% af skóglendi Kanada, en 4,7% verður fyrir skemmdum af völdum skordýra og um 0,5% skemmist í skógareldum.

Andstætt því sem áróðurs­meistarar halda fram um að framleiðsla og notkun pappírs eyði skógum, þá skapar krafan um sjálfbæran pappír og pappírsumbúðir öflugan fjárhagslegan hvata fyrir landeigendur. Ekki aðeins til að stjórna og rækta landið sitt á ábyrgan hátt, heldur einnig til að halda því skógi vöxnu frekar en umbreyta landinu fyrir notkun án skóga. Það er að segja undir þéttbýli og annað, sem er ein af helstu staðfestu orsökum skógareyðingar.“

Segir trefjar úr öðrum jurtum ekki koma í stað trjátrefja

Greinarhöfundur Printing Impress­ion bendir einnig á að það sé mis­skilningur að aðrar trefjar en fást úr trjám geti með öllu leyst nýtingu trjáa af hólmi.
„Vissulega geti aðrar trefjar verið notaðar á sjálfbæran hátt í ákveðnum pappírsflokkum og við ákveðnar aðstæður, sérstaklega á svæðum heimsins eins og Indland og Kína þar sem viðartrefjar eru af skornum skammti. En fullyrðingin um að val á öðru hráefni en trjám hafi aðeins brot af þeim umhverfisáhrifum sem trjátrefjar hafa eru grófar ýkjur. Þó að þörf sé á alhliða lífsferilsmati til að ákvarða heildar umhverfisáhrif annarra trefja á pappírsgerð er hægt að draga nokkrar víðtækar ályktanir.

Til að byrja með eru aðrar trefjar oft ræktaðar eins og við aðra landbúnaðarræktun. Það þýðir að engin tré verða nokkurn tíma á landinu þar sem þessar plöntur eru gróðursettar. Endurgróðursett er í skóga sem nýttir eru vegna framleiðslu viðartrefja.

Líkt og við ræktun annarra nytjaplanta í landbúnaði, þá þurfa aðrar trefjaríkar jurtir en tré venjulega meira vatn og skordýraeitur og mynda meira afrennsli en skógar. Ólíkt trjám, verður eftir lítill afgangur af lífmassa í öðrum trefjum. Þá verður í vinnsluferlinu við að að breyta þeim trefjum í pappír að treysta meira á jarðefnaeldsneyti en gert er þegar viðartrefjar eiga í hlut. Þar að auki benda alþjóðlegar tölur um skóga ekki til þess að notkun annarra trefjapappírsvara myndi vernda skóga til langs tíma. Þau svæði í heiminum sem neyta minnsta magns af viði eru þau sem eru með hröðustu skógareyðinguna.

Það er rétt sem haldið hefur verið fram að að pappírsvörur í heild eru endurunnar í yfir 60% tilvika í Bandaríkjunum. Reyndar er talan nær 66% og 70% í Kanada, en jafnvel þessi tölfræði er aðeins hálf sagan. Sumar pappírsvörur, eins og bylgjupappakassar, eru endurunnar á yfir 90% hlutfalli, sem sýnir möguleikann á því að heildarendurvinnsluhlutfall fari enn hærra.

Pappírsiðnaðurinn í Norður-Ameríku hefur fjárfest tugi milljóna dollara í fjármagnsfrekri endurvinnslutækni, sem og söfnunar- og flutningskerfi til að styðja hana.

Eins og í nýjustu könnuninni nota yfir 80% allra pappírsverksmiðja í Bandaríkjunum endurheimtar trefjar sem að minnsta kosti hluta af trefjagjafa sínum. Fjárfestingarnar eru að skila sér þar sem nýrri búnaður og aðferðir gera pappírsverksmiðjunum kleift að endurgera pappír eftir neyslu sem var einu sinni ónothæfur, þar á meðal meira af pappírsbollunum og óhreinum pitsukössum sem höfundar nefndu,“ segir Kathi Rowzie.
Hún bendir líka á rangfærslur umfjöllunar varðandi efna­meðhöndlun í pappírsiðnaði m.a. við bleikingu á pappír sem beitt er til að gera hann hvítari.
„Á síðustu þremur áratugum hafa stórfelldar fjárfestingar í iðnaðinum og strangari umhverfisreglur sameinast við að knýja fram miklar framfarir í bleikingartækni. Þar sem höfundar Popular Science vísa sérstaklega til „nútímalegrar“ pappírsgerðar, skulum við hafa það á hreinu að nýjustu verksmiðjuferlar hafa dregið verulega úr líkunum á að efnin sem höfundarnir vísa til geti losnað út í umhverfið.“

Byggjum á grunni raunverulegra gagna og vísinda

Svo klykkir Kathi Rowzie út með þessum orðum um það sem hún telur rangfæslur um pappírsframleiðslu:
„Já, fyrir alla muni, við ættum að endurþjálfa heilann. En við skulum byrja á því að standast hvötina til að klippa og líma sömu þreytu goðsagnirnar í tilkomumikilli endurvinnslu greina. Við skulum byrja á að skoða hver raunveruleikinn er í nútímalegri framleiðslu og notkun pappírs og byggja þjálfun hugans á grunni raunverulegra gagna og vísinda.“