Fulltrúi svínabænda gekk út af fundi búnaðarþings

Ingvi Stefánsson, bóndi á Teigi í Eyjafirði og fulltrúi svínabænda á búnaðarþingi 2016 lýsti megnri óánægju á fundi í dag með hlut svínabænda í nýgerðum búvörusamningum. Að máli sínu loknu yfirgaf hann samkomuna.

Í umræðum á búnaðarþingi í kjölfar ræðu Sigurðar Inga Jóhannssonar, sjávarúrvegs- og landbúnaðarmálaráðherra, kom Ingvi í pontu og óskaði bændum til hamingju með tímalengd búnaðarsamninga til tíu ára. Það sætu þó ekki allir bændur við sama borð þegar kæmi að búvörusamningum. 

Tollverndin stórmál fyrir svínabændur

„Þannig er framtíðarsýn okkar svínabænda ekki björt, svo ekki sé fastar að orði kveðið. Það voru okkur mikil vonbrigði að ekki skyldi tekið á tollamálum og styrkir auknir vegna herts aðbúnað svína í nýjum búvörusamningi. Það er í raun efni í sér kafla hvernig hægt er að gera svo langan samning þar sem engin skýr stefna liggur fyrir í tollamálum landbúnaðarins.“

Sagði hann að á síðasta búnaðarþingi hafi verið gengið út frá að tollamál yrðu hluti af nýjum búnaðarsamningi. Þar segi í ályktun um tollvernd að stefnan væri tekin á samninga sem tryggi  samkeppnisstöðu innlendrar framleiðslu.

„Ég óttast að það eigi eftir að reynast íslenskum landbúnaði dýrkeypt að hafa ekki fylgt þessu máli fastar eftir.

Boðað hefur verið til félagsfundar í Svínaræktarfélagi Íslands á miðvikudaginn. Samkvæmt dagskrá liggur fyrir að afgreiða tillögu um úrsögn félagsins úr Bændasamtökunum. Undir öllum venjulegum kringumstæðum er ég einarður talsmaður þess að bændur hafi sameiginlegan  vettvang til þess að gæta hagsmuna allra bænda í hvívetna. Aðild ólíkra búgreina að heildarsamtökunum gefur þeim þann slagkraft sem þarf til að verja hagsmuni landbúnaðarins í heild. Ef sá slagkraftur er misnotaður, þá getur það valdið samtökunum og einstökum búgreinum tjóni sem seint verður bætt. Ástæðan fyrir því að svínabændur íhuga úrsögn úr BÍ er sú að okkur þykir sem samtökin hafi brugðist í hagsmunagæslu sinni fyrir svínabændur.“

Lýsti Ingvi síðan nánar bakgrunninum í afstöðu svínabænda. Svínabændur hafi ekki notið neinna opinberra styrkja og ættu því  allt undir tollverndinni. Svínabændur væru minnugir þess hvernig þeirra hagsmunum hafi verið fórnað í tollasamningum sem gerðir voru 2007 þar sem tollverndin var skert. Það hafi m.a. verið gert til að aðrar búgreinar gætu fengið aukinn aðgang með sínar afurðir á erlenda markaði.
„Okkur var reyndar lofað því að slík hrossakaup yrðu ekki endurtekin. Þrátt fyrir það liggur það nú fyrir að leikurinn verður endurtekinn með nýjum tollasamningi þar sem okkar hagsmunum, svínabænda, er aftur fórnað.“

Sagði Ingvi að svínabændur hafi beitt sér fyrir innanbændasamtakanna að unnin yrði skýrsla óháðra aðila sem sýndi hversu mikið tjón svínabænda yrði vegna minnkaðrar tollverndar. Samkvæmt þeirri skýrslu muni afurðaverð til svínabænda lækka um 16%, eða um 300 milljónir króna á ári. Sagði hann að svínabændur hafi fengið skýrsluna í hendur með því skilyrði að dreifa henni ekki. Rúmum mánuði eftir að hún hafi verið unnin hafi hún svo loks verið birt í Bændablaðinu.

Hagsmunum hvíta kjötsins fórnað

Gagnrýndi hann síðan harðlega formann og stjórn bændasamtakann fyrir að gera skýrsluna ekki að innleggi í umræður um nýjan búvörusamning. Komið hafi fram á fundi svínabænda í fjármálaráðuneytinu  að tveim dögum fyrir undirskrift búvörusamninga hafi fulltrúi fjármálaráðuneytisins í samninganefndinni aldrei séð umrædda skýrslu.

„Hagsmunum hvíta kjötsins var einfaldlega fórnað í tollasamningnum til að koma í gegn þeim búvörusamningi sem nú hefur verið samið um. Málið er ekki flóknara en þetta.“

Vilja aðstoð vegna krafna um bættan aðbúnað

Þá kom Ingvi inn á kröfur um bættan aðbúnað dýra í svínarækt. Fyrirliggjandi kröfur muni kosta meira en ársveltu greinarinnar í heild. Í nýjum búvörusamningi sé aðeins veitt brot af þeim kostnaði um leið og Matvælastofnun auki þrýsting á að aðbúnaður verði bættur hið snarasta. Skipti þá engu máli þó margir bændur séu með sjö til átta ára gamlar innréttingar sem settar hafi verið upp með fullu samþykki MAST. Ofan á þetta hafi svínabændur svo orðið hressilega fyrir barðinu á verkfalli dýralækna síðastliðið vor.

Sagði Ingvi að svínabændur gerðu kröfu að tollasamningnum verði hafnað eða í öllu falli þar til fyrir liggi hvaða afleiðingar hann hafi á einstaka búgreinar. Þá liggi fyrir að innflutningur á fersku kjöti sé nú í algjöri uppnámi. Þá vilji svínabændur fá styrki til að bæta aðbúnað dýranna. Benti hann á að norskir bændur fengju um 40-50% af þeim kostnaði greiddan í formi styrkja. Þá vilji svínabændur fá að ráða því hvort slíkir styrkir verði nýttir til að bæta aðbúnað eða hreinlega til að úrelda svínabúin. Fordæmi sé fyrir slíku í eldri samningi við garðyrkjubændur og svipað sé uppi í nýjum búvörusamningi gangvart mjólkurframleiðendum.

Dæmið gengur ekki upp

„Ef ekkert kemur til umfram þessar 440 milljónir sem við erum að fá til að bæta aðbúnað á búunum, gengur dæmið einfaldlega ekki upp. Ég mun aldrei fara af stað í fjárfestingu sem ég veit fyrirfram að minn búrekstur ræður ekki við. Þannig er Það helvíti skítt að standa hér á besta aldri og vera að biðla til búnaðarþings að beita sér af öllu afli fyrir því að fá að úrelda búið sitt. Þetta er nú samt veruleikinn sem blasir við mér.“

Yfirgefur þingið

„Eftir þessa ræðu ætla ég að yfirgefa þingið til að gefa því starfsfrið til að fjalla um málefni hvíta kjötsins. Ég trúi því treysti að þingið beiti sér að fullu fyrir því að svína og kjúklingarækt geti áfram þrifist í landinu. Þangað til ætla ég að sjá til hvað kemur út úr þeirri vinnu. Það mun ekki standa á svínabændum að miðla málum ef vilji er til að koma til móts við okkar sjónarmið.

Gleymum því ekki að engin keðja er sterkari en veikasti hlekkurinn. Svínabændur skapa fjöldann allan af afleiddum störfum og eru mikilvægur hlekkur í allri matvælaframleiðslu. Við erum stoltir af okkar heilnæmu afurðum og munum standast þau áhrif sem greinin hefur orðið fyrir. Til þess að svo megi verða þurfum við ykkar stuðning,“ sagði Ingvi og óskaði búnaðarþingi velfarnaðar í störfum sínum.

Ræða Ingva Stefánssonar í fullri lengd:

Þingforsetar, ágætu búnaðarþingsfulltrúar

Ég vil byrja á að óska þeim bændum til hamingju sem fengið hafa nýja búvörusamninga til 10 ára. Tímalengd samninganna skiptir bændur miklu máli og skapar meiri festu og öryggi í rekstri sem er mjög jákvætt. Það er sorglegt að sjá hvernig hagsmunaöfl í samfélaginu gagnrýna þá fjármuni sem nýr búvörusamningur kostar skattgreiðendur. Ef við setjum þessar fjárhæðir í samhengi við hagnað stóru viðskiptabankanna kosta samningarnir vel innan við 16 mánaða hagnað þeirra.

En það sitja ekki allir bændur við sama borð þegar kemur að búvörusamningum. Þannig er Framtíðarsýn okkar svínabænda ekki björt svo ekki sé fastar að orði kveðið. Það voru okkur mikil vonbrigði að ekki skyldi tekið á tollamálum og styrkir auknir til bætts aðbúnaðar svína í nýjum búvörusamningi. Það er í raun efni í sér kafla hvernig hægt er að gera svo langan samning þar sem engin skýr stefna liggur fyrir í tollamálum landbúnaðarins. Þetta voru allir meðvitaðir um á síðasta búnaðarþingi þar sem tollamál áttu að vera hluti af rammasamningi landbúnaðarins. Þannig var eftirfarandi texti samþykktur í ályktun um búvörusamninga. Tilvitnun hefst „Tollvernd, Stefnan er tekin á samninga sem tryggi samkeppnisstöðu innlendrar framleiðslu. Nánara fyrirkomulag tollverndar verði afmarkað í undirsamningum“. Tilvitnun lýkur. Ég óttast að það eigi eftir að reynast íslenskum landbúnaði dýrkeypt að hafa ekki fylgt þessu máli fastar eftir.

Boðað hefur verið til félagsfundar í Svínaræktarfélagi Íslands á miðvikudaginn, skv. dagskrá liggur fyrir að afgreiða tillögu um hugsanlega úrsögn félagsins úr Bændasamtökunum. Undir öllum venjulegum kringumstæðum er ég einarður talsmaður þess að bændur hafi sameiginleg regnhlífarsamtök sem gæta hagsmuna allra bænda í hvívetna. Aðild ólíkra búgreina að heildarsamtökunum gefur þeim þann slagkraft sem þarf til að verja hagsmuni landbúnaðarins í heild. Ef sá slagkraftur er misnotaður þá getur það valdið samtökunum og einstökum búgreinum tjóni sem seint verður bætt.

Ástæðan fyrir því að svínabændur íhuga úrsögn úr BÍ er sú að okkur þykir sem samtökin hafi brugðist í hagsmunagæslu sinni fyrir svínabændur. Til að útskýra mál mitt betur ætla ég að draga upp þá sviðsmynd sem við svínabændur stöndum frammi fyrir um þessar mundir. Okkar búgrein hefur ekki notið neinna opinberra styrkja og á allt undir tollverndinni. Við erum minnugir þess hvernig okkar hagsmunum var fórnað í tollasamningum árið 2007 þar sem tollverndin var skert.  M.a. til að aðrar búgreinar gætu fengið aukinn aðgang með sínar afurðir á erlenda markaði. Okkur var reyndar lofað því að slík hrossakaup yrðu ekki endurtekin. Þrátt fyrir það liggur það nú fyrir að leikurinn verður endurtekinn með nýjum tollasamningi þar sem hagsmunum okkar búgreinar er aftur fórnað.

Við beittum okkur fyrir því innan BÍ að unnin væri skýrsla um hversu mikið tjón nýr tollasamningur muni valda greininni og skv. mati óháðara aðila mun afurðaverð lækka um 16% eða yfir 300 milljónir á ári. Við fáum skýrsluna í hendur með því skilyrði að dreifa henni ekki.

Rúmum mánuði eftir að skýrslan er unnin er hún loks birt í Bændablaðinu. Á fundi svínabænda með formanni BÍ kemur fram að alltaf hafi verið beðið eftir rétta tækifærinu til að kynna hana. Á sama tíma eru nýir búvörusamningar í farvatninu og við óskum eftir að fá fulltrúa í samninganefnd búvöru, því er formlega hafnað af stjórn BÍ. Við biðjum formann Bændasamtakanna ítrekað að kynna tollaskýrsluna fyrir samninganefnd búvöru.  Allt er reynt að gera til að vekja athygli á stöðunni. Þannig er fundað m.a. með forsætisráðherra, landbúnaðarráðherra, fjölmörgum þingmönnum, fulltrúum fjármálaráðherra og svo mætti áfram telja.

Tveimur dögum fyrir undirskrift búvörusamninga fer stjórn svínaræktarfélagsins á fund í fjármálaráðuneytinu. Þar sem kemur í ljós að fulltrúi fjármálaráðherra í samninganefndinni – Þórhallur Arason – hefur aldrei séð áðurnefnda tollaskýrslu. Þegar þetta er borið undir formann BÍ segist hann nú heldur betur hafa staðið sig í stykkinu, hann afhenti jú formanni nefndarinnar skýrsluna. X Ég segi nú bara einsog unga kynslóðin Comm‘on. Hvað er í gangi? Af hverju fór formaður BÍ ekki fram á að skýrslan yrði tekin fyrir á þeim fjölmörgu fundum sem haldnir voru í samninganefnd búvöru? Þarf að hafa eitthvað fleiri orð um þessi vinnubrögð?

Svo les maður í bændablaðinu haft eftir formanni BÍ að hagsmunum svínabænda hafi verið haldið til haga. Mér fannst það reyndar pínu kómíst að nefna Haga í þessu samhengi og varð einhverra hluta vegna hugsað til smásölufyrirtækisins Haga. En ok gott og vel, BÍ lagði sig í líma við að passa upp á hagsmuni svínabænda einsog annarra búgreina, frábært. Þá ætla ég að snúa dæminu við. Sindri, þú stendur frammi fyrir því að undirrita samninga sem leiða af sér, skv. mati óháðra aðila, tekjutap fyrir búgrein upp á 16%, ásamt gríðarlegum fjárfestingum í bættum aðbúnaði. Eða m.ö.o. það er verið að valda greininni fjárhagslegu tjóni sem hún getur ekki tekist á við. Myndir þú skrifa undir slíka samninga fyrir t.d. sauðfjárbændur ? Ég tel að allir hér inni viti svarið við þessu.

Nú kann einhver að segja að Bændasamtökin hafi ekkert með tollasamninginn að gera og þetta sé ósanngjörn framsetning af minni hálfu. Það er einfaldlega rangt. Það vita allir að tollasamningurinn var skilyrði fyrir þessum búvörusamningi, landbúnaðarráðherra hefur sjálfur sagt það. Ef einhver velkist í vafa um það vil ég benda á að tollasamningur verður ekki samþykktur á alþingi Íslendinga fyrr en búvörusamningar hafa verið samþykktir. Hagsmunum hvíta kjötsins var einfaldlega fórnað í tollasamningnum til að ná í gegn þeim búvörusamningi sem nú hefur verið samið um. Málið er ekki flóknara en það.

Næst vil ég gera þinginu grein fyrir þeim miklu fjárfestingum sem greinin stendur frammi fyrir.x Kröfur um bættan aðbúnað svína mun kosta meira en ársveltuna í greininni. Í nýjum búvörusamningi er kveðið á um að styrkir til fjárfestinga verði einungis lítið brot af kostnaði og ekki verður heimilt að nota þá fjármuni til að úrelda búin.  Ofan á allt þetta urðum við hressilega fyrir barðinu á verkfalli dýralækna. Stuttu seinna kemst ríkisfjölmiðill landsins yfir skýrslu frá MAST, sem við reyndar vissum ekki að væri til, sem sýnir slæman aðbúnað. Það hefur m.a. í för með sér að Matvælastofnun herðir mjög þrýstinginn á að aðbúnaður sé bættur hið snarasta. Þannig höfum við á borðinu fjölda bréfa frá Matvælastofnun um hertar kröfur til bætts aðbúnaðar og vitum í raun ekki hvort starfsleyfi haldi út yfirstandandi ár. Skiptir þá engu máli þó bændur séu með 7-8 ára gamlar innréttingar sem voru settar upp með fullu samþykki MAST á þeim tíma.

Ég verð einnig að koma inn á framgöngu landbúnaðarráðherra varðandi nýgerðan tollasamning. Hann lét ítrekað hafa eftir sér að tollasamningurinn hafi verið gerður m.a. að beiðni svínabænda sem hefðu viljað fá aukinn aðgang fyrir svínakjöt á markaði ESB.  Þetta er auðvitað eins fjarri sannleikanum og hugsast getur. Okkur varð hins vegar á, að fara fram á leiðréttingu á því misrétti sem við vorum beittir árið 2007. En þá var heimilaður innflutningur á svínakjöti og unnum kjötvörum til Íslands en á móti fékk Ísland tollkvóta fyrir lambakjöt og mjólkurafurðir á markaði ESB, en ekki eitt einasta kg. af svínakjöti. Ég verð einnig að gagnrýna ráðherra fyrir að tala um í einu orðinu að efla íslenskan landbúnað en í hinu orðinu að skrifa undir samninga sem valda minni búgrein svona miklu tjóni. Hér fer ekki saman hljóð og mynd. Kannski erum við komin að kjarna málsins? Eru svínabændur einhvers konar verksmiðjuframleiðendur og í raun ekki bændur. Er ég ekki bóndi?

En hvað viljum við svínabændur að verði gert í stöðunni. Við erum búnir að útlista það fyrir formanni Bændasamtakanna. Í fyrsta lagi viljum við að þessum tollasamningi verði einfaldlega hafnað.  A.m.k. á meðan skoðað er af hálfu stjórnvalda hvaða afleiðingar hann muni hafa á einstakar búgreinar. Nú liggur einnig fyrir að bann við innflutningi á fersku kjöti er í algjöru uppnámi. Hvaða áhrif mun það hafa á innlenda kjötframleiðslu. Það þarf einnig að skoða það.

Í annan stað viljum við fá sambærilega styrki og kollegar okkar erlendis til að bæta aðbúnað á búum okkar. Í svínaræktinni erum við að horfa til þess að standa jafnfætis Norðmönnum í velferð dýranna sem mér finnst frábært enda eigum að hugsa vel um dýrin okkar. Þeir fá hins vegar 40-50% af kostnaðinum greiddann í formi styrkja.

Í þriðja lagi viljum við fá að ráða hvernig við ráðstöfum þessum fjármunum þ.e. hvort þeir verði nýttir til að fjárfesta í bættum aðbúnaði eða einfaldlega til að úrelda búin. Fordæmi eru fyrir úreldingu í eldri samningum garðyrkjubænda auk þess sem kveðið er á um ákveðinn stuðning til þeirra sem vilja afhenda ríkinu mjólkurkvóta í nýjum mjólkursamningi.

Ef ekkert kemur til umfram þessar 440 milljónir sem við eigum að fá til að bæta aðbúnað á búunum gengur dæmið einfaldlega ekki upp. Ég mun aldrei fara af stað í fjárfestingu sem ég veit fyrirfram að minn búrekstur stendur ekki undir.  Þannig er það helvíti skítt að standa hér á besta aldri og vera að biðla til búnaðarþings að beita sér að öllu afli fyrir því að fá að úrelda búið sitt. Þetta er nú samt veruleikinn sem blasir við mér. Eftir þessa ræðu ætla ég að yfirgefa þingið til að gefa því starfsfrið til að fjalla um málefni hvíta kjötsins. Ég trúi því og treysti að þingið beiti sér af fullu afli fyrir því að svínaræktin geti áfram þrifist í landinu og hlakka til að sjá hvað kemur út úr þeirri vinnu.  Það mun ekki standa á svínabændum að miðla málum ef vilji er til að koma til móts við okkar sjónarmið. Gleymum því ekki að engin keðja er sterkari en veikasti hlekkurinn. Svínabændur skapa fjöldann allan af afleiddum störfum og eru mikilvægur hlekkur í allri matvælaframleiðslu. Við erum stoltir af okkar heilnæmu afurðum og viljum standast það áhlaup sem greinin hefur orðið fyrir, til þess að svo megi verða þurfum við ykkar stuðning.

Að lokum vil ég óska búnaðarþingi velfarnaðar í störfum sínum.