Um 20 þúsund tonnum af þangi og þara landað í Breiðafirði árlega

Í stjórnarfrumvarpi um breytingu á lögum um umgengni um nytjastofna sjávar og fleira er sérstaklega verið að taka á nýtingu á þangi og þara. Er ástæða breytinganna sögð aukinn áhugi fyrir slíkri nýtingu og því þurfi að bregðast við með bættum reglum og eftirliti. Ástæðan er líka aðild Íslands að alþjóðasamningum og skuldbindingar um verndun hafsvæða og lífríkis.

 

Frumvarpið var kynnt á vef ráðuneytisins 15. febrúar sl. og var gefinn þriggja vikna frestur til umsagna. Þá var haldinn sérstakur kynningarfundur um það í ráðuneytinu, sem var vel sóttur, en á fundinum gafst einnig tækifæri til að kynna áformaðar rannsóknir Hafrannsóknastofnunar og fleiri aðila í Breiðafirði. Fundurinn var tekinn upp og er aðgengilegur á vef ráðuneytisins, www.anr.is. 

 

Fjöldi umsagna

 

Eftirgreindir aðilar sendu inn umsagnir: Axel Helgason, Breiðafjarðarnefnd, Fjórðungs­samband Vestfirðinga, Hafna­samband Íslands, Hrafnkell Karlsson, Íslensk bláskel og sjávargróður, Jón Helgi Jónsson, Kári Lárusson, Kjartan Eggertsson, Náttúrustofa Vesturlands, Orkustofnun, Ragnar Aðalsteinsson hrl. f.h. Félagsbúsins Miðhrauni 2, Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Snæfellsnesi, Reynir Bergsveinsson, Samband íslenskra sveitarfélaga, Samtök eigenda sjávarjarða, Samtök fyrirtækja í sjávarútvegi, Samtök smærri útgerða, sveitarstjórn Reykhólahrepps, Vör – sjávarrannsóknarsetur og Þörungaverksmiðjan hf. 

 

Í frumvarpsdrögunum segir að margar gagnlegar athugasemdir og ábendingar hafi borist sem leitast var við að taka tillit til og að nokkru er greint frá í athugasemdum þessum, eftir því sem efni og ástæður eru til. 

 

„Samráð var haft innan stjórnsýslunnar við undirbúning þessa frumvarps, en það var samið af starfshópi sem í sátu fulltrúar atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins, Fiskistofu og Hafrannsóknastofnunar.“

 

Rannsóknir hófust á þara um 1950

 

Forsagan er rakin til yfirlits um nýtingu sjávargróðurs í iðnaðarskyni. Um 1950 hófust rannsóknir á vegum Rannsóknarráðs ríkisins á þaramiðum í Breiðafirði og á árunum þar á eftir voru gerðar athuganir á framleiðslu alginsalta úr þara. Eftir 1956 fóru síðan fram rannsóknir á þaramiðum, öflunaraðferðum og þaraþurrkunaraðferðum á vegum raforkumálastjóra. Á árunum 1968–71 voru þannig fundin og kortlögð þaramið sem talið var að gætu staðið undir allt að 10–12 þúsund tonna framleiðslu. 

 

Verksmiðja gangsett á Reykhólum 1975

 

Þegar á reyndi voru markaðshorfur ekki góðar fyrir þara en töluverður áhugi var á klóþangi, þ.e. þangmjöli, til nota í landbúnaði í Bandaríkjunum og alginframleiðslu í Skotlandi. Í framhaldi þessa var sett upp sérhæfð verksmiðja til þurrkunar á þangi og þara á Reykhólum, sem hóf starfsemi árið 1975. Nýtir verksmiðjan endurnýjanlegt hráefni úr sjónum og notar jarðhita við þurrkun þess. 

 

Verksmiðjan byggir á nýtingu á klóþangi sem slegið var með sérbúnum sláttuprömmum frá vori og fram á haust, eftir því sem sjávarföll og veðurlag leyfðu. Eftir slátt er viðkomandi svæði jafnan hvílt í 4–5 ár til að leyfa endurvöxt. Hrossaþari er einnig nýttur en hann er fyrst og fremst á 3–15 m dýpi en stórþari utar, þar sem meiri ölduhreyfing er, á 2–20 m dýpi. Þari vex að hluta til innan netlaga sjávarjarða, sem eru 60 faðmar eða 115 metrar frá stórstraumsfjöruborði. Hefur þarinn verið sóttur af skipi (Karlsey) með sérútbúnum öflunartækjum, þ.e. þarakló. 

 

Um og yfir 20 þúsund tonn af þara

 

Í greinargerð Karls Gunnarssonar hjá Hafrannsóknastofnun, sem fylgir frumvarpinu,  er gerð nánari grein fyrir öflun þangs og þara í Breiðafirði. Þar kemur fram að undanfarin ár hafi afli klóþangs numið um eða yfir 15.000 tonnum árlega og samanlagður afli hrossaþara og stórþara um eða undir 5.000 tonnum. Á árinu 2013 var landað 15.000 tonnum af þangi, 4.500 tonnum af hrossaþara og 3.000 tonnum af stórþara, eða samtals 22.500 tonnum. Við samþykkt frumvarpsins myndi álögð veiðigjöld vegna slíks afla nema 20,9 milljónum króna. Þá er búið að draga frá 1,6 milljóna króna afslátt. 

 

Úr greinargerð Hafrannsóknastofnunar með frumvarpinu. 

 

Í geinargerð Hafrannsókna­stofnunar er bent á að við kynningu frumvarpsins hafi komið fram veruleg gagnrýni á þessa tillögu og var m.a. bent á að bera þurfi hæð veiðigjalds á sjávargróður saman við veiðigjald á aðra nytjastofna sjávar, en það virðist auðhægast að gera með því að bera saman útflutningsverðmæti. Þá segir:

 

„Árið 2013 nam útflutningsverðmæti íslenskra sjávarafurða 272 ma.kr. en veiðigjöld námu 9,7 ma.kr (af því var svonefnt almennt veiðigjald 4,9 ma.kr). Með því námu veiðigjöld 3,57% af útflutningsverðmæti (af því nam almennt veiðigjald 1,8% af útflutningsverðmæti). Árið 2013 nam útflutningsverðmæti þangmjöls 491 m.kr., en miðað við framangreinda tillögu um 1 kr./kg hefði veiðigjald numið 4,3% af útflutningsverðmæti. Það er of hátt og nærtækara virðist að líta til samanburðar til álagningarhlutfalls almenns veiðigjalds sem yfirfært á þangmjöl hefði numið 8,84 m.kr. (1,8%).“

 

Í meirihlutaeigu dótturfélags FMC samsteypunnar

 

Fyrirtækið FMC Biopolymer, er samkvæmt frumvarpinu meirihlutaeigandi verksmiðjunnar á Reykhólum. Er það sagt langstærsti framleiðandi alginata og tengdra afurða úr þara í Noregi. Þetta fyrirtæki hefur reyndar skipt um nafn samkvæmt athugun Bændablaðsins og heitir nú FMC Health and Nutrition.

Starfsstöð fyrirtækisins á Karmøy í Rogalandi vann árið 2010 úr um 150 þús. tonnum af stórþara. Þá eru slegin um 50 þús. tonn af klóþangi á hverju ári í Noregi.

 

Frá öðrum löndum má nefna að á Írlandi eru slegin um 30 þús. tonn af klóþangi á ári og í Kanada um 14 þús. tonn.

 

Á Grænlandi hafa verið gefin út fjögur leyfi til öflunar þangs eða þara en engin vinnsla er þó hafin.

Bent er á í frumvarpinu að aukinn áhugi sé á nýtingu þangs og þara við Ísland. 

 

„Hið minnsta tveir aðilar hyggjast hefja slíka starfsemi á næstunni, eins og m.a. hefur komið fram í fjölmiðlum. Líklegt virðist að þessi aukni áhugi tengist góðum markaðsaðstæðum, en aukin eftirspurn virðist eftir þessum þörungum til notkunar í alls kyns iðnaði, m.a. sem svonefnd hleypiefni og íblöndunarefni í áburði. Ýmsar þörungaafurðir eru ákjósanlegar til að bæta bragð, útlit og hollustu matvara og er aukin eftirspurn eftir þeim í líftækni og jafnvel til lækninga. Í ljósi þessa er full ástæða fyrir stjórnvöld að fylgjast vel með þróun nýtingar þarans og þó einkum þangsins, efla rannsóknir á þessu sviði og setja reglur um skráningu og eftirlit með nýtingunni, eins og lagt er til með frumvarpinu.“  

 

Hluti af FMC samsteypunni