Líf og starf 7. janúar 2025

„... Heimsins þagna harmakvein ...“

Höfundur: Steinunn Ásmundsdóttir

Orðsins list kemur að þessu sinni frá Jóhannesi úr Kötlum.

Jóhannes Bjarni Jónasson var fæddur árið 1899, á Goddastöðum í Laxárdal í Dölum en ólst frá barnæsku upp í Ljárskógaseli í sömu sveit. Hann stundaði nám við lýðskólann í Hjarðarholti á árunum 1914 til 1916, tók kennarapróf árið 1921 og stundaði kennslu við ýmsa skóla í Dalasýslu frá 1917 til 1932. Hann flutti suður til Reykjavíkur árið 1932 og kenndi einn vetur við Austurbæjarskólann en einbeitti sér síðan að ritstörfum og ritstjórn, fyrst í Reykjavík og síðan í Hveragerði, en fluttist aftur til Reykjavíkur 1959 og bjó þar til æviloka.

Jóhannes var formaður Félags byltingarsinnaðra rithöfunda 1935 til 1938. Dvaldist sumrin 1939 og 1940 á Kili sem eftirlitsmaður sauðfjársjúkdómanefndar. Jóhannes var virkur í starfi Sósíalistaflokksins og var alþingismaður Reykvíkinga 1941. Þá var hann umsjónarmaður við Skagfjörðsskála Ferðafélags Íslands í Þórsmörk á sumrum 1955 til 1962. Jóhannes var virkur baráttumaður í Samtökum hernámsandstæðinga.

Hann kvæntist 24. júní 1930 Hróðnýju Einarsdóttur og voru börn þeirra Svanur, Inga Dóra og Þóra.

Fyrsta ljóðabók Jóhannesar, Bí bí og blaka, kom út 1926 og tók hann sér þá skáldanafnið Jóhannes úr Kötlum. Skammt frá Ljárskógaseli, þar sem hann ólst upp, rennur áin Fáskrúð og eru þar Katlar þeir sem hann kenndi sig við. Hann var eitt helsta skáld sinnar samtíðar og mjög afkastamikill höfundur. Eftir hann liggja 20 ljóðabækur og 5 skáldsögur. Hann þýddi fjölda bóka, ritaði greinar í blöð og tímarit og flutti erindi um stjórnmál og menningarmál.

Ljóð Jóhannesar hafa mörg orðið fólki töm og tónlistarfólki uppspretta og lifa mörg þeirra laga góðu lífi meðal þjóðarinnar. Þá las hann ljóð sín gjarnan á plötur sem gefnar voru út eftir andlát hans. Jóhannes var margverðlaunaður fyrir verk sín og m.a. tilnefndur til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs.

Um jól grípa margir í kverið Jólin koma sem fyrst var gefið út árið 1932 og síðan margútgefið og á ýmsum tungumálum. Þar er að finna ýmis kjarnmikil jólaljóð, m.a. Grýlukvæði og Jólasveinarnir, þar sem Jóhannes lýsir íslensku jólasveinunum þrettán. Með þessu ljóði má segja að hann hafi sett í fastar skorður nöfn jólasveinanna og þá röð sem jólasveinarnir fylgja þegar þeir halda til manna. Bókin var myndskreytt af Tryggva Magnússyni og teikningar hans af íslensku jólasveinunum höfðu sitt að segja um hvernig fólk sá þá fyrir sér á fyrri hluta 20. aldar.

Jóhannes úr Kötlum lést árið 1972.