Bein sjónlína að heimskautsbaug

Höfundur: Bryndís Sigurðardóttir

Á ysta bænum á Skaga, Hrauni 1, bjó Guðlaug Jóhannsdóttir. Hraun, sem áður tilheyrði Skefilsstaðahreppi er nú í Sveitarfélaginu Skagafirði eftir sameiningu 1998.

Það er stolt kona sem tyllir sér hér innan um myndir af afkomendum sínum. Guðlaug Jóhannsdóttir á Hrauni 1.

Guðlaug fæddist árið 1936 í Saurbæ í Lýtingsstaðahreppi hinum forna, eins og hún segir sjálf, sá hreppur er ekki lengur til því hann tilheyrir nú líka Sveitarfélaginu Skagafirði, rétt eins og Skefilsstaðahreppur. Foreldrar Guðlaugar voru Jóhann Ingiberg Jóhannesson og Helga Lilja Gottskálksdóttir og var Gilla, eins og hún er alltaf kölluð, fyrsta barn þeirra hjóna saman. Fyrir var ein hálfsystir og í kjölfarið fæddust þeim hjónum fimm börn sem öll komust til fullorðinsára en tvær systur Guðlaugar eru nú látnar. Þegar Guðlaug er þriggja ára flyst fjölskyldan að Sólheimum í Sæmundarhlíð og þar elst barnahópurinn upp. Í Sæmundarhlíð var torfbær sem Guðlaug segir hafa verið ljómandi húsakynni, þiljaður að innan og snyrtilegur.

„Mig rámar þó í að það hafi stundum verið kalt á morgnana,“ segir hún. Í torfbænum á Sólheimum bjó hún þar til hún flutti tvítug að Hrauni.

Skólaganga Guðlaugar var í anda þeirrar tíðar. „Það var barnakennsla á Hóli og þar mættum við tvær vikur á hvorri önn, eins og tíðkaðist í sveitum á þeim tíma, en svo fór ég í Húsmæðraskóla á Löngumýri.“

Guðlaug segir að í Sæmundarhlíð hafi þeim liðið vel, nóg að bíta og brenna og vinnuálag ekki úr hófi, þó auðvitað hafi börnin þurft að vinna. „Ég átti orf sem var sérstaklega smíðað handa mér og það þótti mér gaman.“

Lífið á Hrauni

Um tvítugt liggja svo leiðir Guðlaugar og Rögnvaldar Steinssonar saman. Hann var fæddur og uppalinn á Hrauni sem þá þótti mikil og góð hlunnindajörð og taka þau þar við búi af foreldrum Rögnvaldar.

Á þeim tíma var vegasamband lítið sem ekkert og rafmagn kom ekki í sveitina fyrr en árið 1975, fram að því var notast við ljósavél sem kom á bæinn árið 1967. Synir Guðlaugar og Rögnvaldar eru Steinn Leo, Jón, Jóhann Eymundur og Gunnar. Steinn Leo hefur ásamt konu sinni, Merete, tekið við búrekstri á Hrauni en auk hans og Guðlaugar býr Jóhann Eymundur á Hrauni með sína fjölskyldu og á landinu standa nú þrjú myndarleg íbúðarhús. Barnabörnin eru orðin átta og langömmubörnin sex.

Rögnvaldur lést árið 2013 og býr því Guðlaug ein í elsta íbúðarhúsinu á Hrauni. „Ég er aldrei ein, hér er alltaf fullt af fólki, þessa heims og annars,“ segir hún kímin. Steinn er fæddur 1957 og Gunnar 1967 svo drengirnir koma á tíu árum. „Aldrei kom til greina að fara frá Hrauni, það eru forréttindi að fá að vera hér á þessum fallega stað. Við ferðuðumst aðeins saman hér innanlands en svo hef ég komið til Danmerkur, Skotlands og Kanada en við undum okkur vel hér heima. Ég nota bara símann þegar ég vil tala við vini og kunningja og svo erum við með saumaklúbb, konurnar í sveitinni,“ segir Guðlaug og bætir við að hún hafi alltaf verið frekar hraust. „Svo er ég aðeins að prjóna og sauma í kort.“

Mikill gestagangur var á Hrauni á árum áður. „Maðurinn minn átti mörg systkini sem komu mikið en það var mikil hjálp í tengdamóður minni með heimilisverkin,“ segir Guðlaug.

Á haustin þurfti kostur til vetrarins að vera klár, saltaður og reyktur því ekki var einfalt að sækja til heimilisins yfir veturinn, samgöngur leyfðu ekki mikið ráp á milli bæja.

Guðlaug og bærinn hennar, þar sem hún bjó í tæp sjötíu ár.

Hlunnindajörð

Hraun hentar vel fyrir sauðfé en eins og áður sagði fylgja jörðinni allgóð hlunnindi sem þarf að sinna. Guðlaug segir að landgæði hafi batnað mikið þegar gröfur komu til sögunnar og hægt að þurrka og byggja upp túnin.

Gjöful veiðivötn eru á Hrauni og einhverjar tekjur hafa verið af veiðileyfum. Kunnugir segja Guðlaugu einstaklega gestrisna og telja að tekjur af veiðileyfum hafi varla dugað til að kosta vel útilátið kaffibrauðið og aðrar veitingar sem hún skenkti veiðimönnunum.

Á Hrauni er líka myndarlegt æðarvarp sem Guðlaug hefur alltaf sinnt, mest var framleiðslan 63 kíló af dúni en eftir að fuglakólera herjaði á kollustofninn hrundi varpið en er nú smátt og smátt að byggjast upp. Þrátt fyrir að vera nær níræð, skottast Guðlaug í varpið og sinnir því á hverju vori. „Auðvitað ekki ein, fjölskyldan hjálpast að,“ segir hún sposk.

Frá árinu 1942 sáu foreldrar Rögnvaldar um að senda veðurskeyti frá Hrauni og tóku Rögnvaldur og Guðlaug við þeim verkefnum árið 1959, á þriggja tíma fresti frá kl. 6 –21. Á tímabili fannst Guðlaugu að sjómennirnir þyrftu betri þjónustu svo hún sendi aukaskeyti kl. 3 á nóttunni. Nú er sjálfvirk veðurstöð í vitanum hjá Hrauni.

Talsverður reki var alltaf á Hrauni sem var aðallega nýttur í staura en að sögn Guðlaugar hefur rekinn mikið minnkað.

Engin einangrun

Guðlaug er ekki með bílpróf og á ekki bíl en hún pantar allar nauðsynjar í Kaupfélaginu á Sauðárkróki og Jóhann sonur hennar, sem býr líka á Hrauni, ekur skólabílnum daglega og kippir pokunum heim fyrir mömmu sína.

„Ég geng alltaf á hverjum degi, skrepp í hænurnar og svona, halda mér við,“ segir hún en bætir við að hænurnar séu nú orðnar svo gamlar að þær gefi ekki mikið. „Maðurinn minn var í sér bæði sjómaður og bóndi og ég fór í húsmæðraskóla til geta rekið mitt heimili. Við vorum bæði það sem við vildum vera og þar sem við vildum vera.“ Það er ekki hægt að gera grein fyrir 88 ára löngu lífshlaupi í stuttri grein, það þarf heila bók til verksins svo vel sé. En Gilla á Hrauni lítur glöð yfir farinn veg og það er kannski galdurinn, góða skapið gæti verið sá lífsins elexír sem hefur fleytt henni í lífsbaráttu afskekktrar byggðar.

Lokaorð

Því miður lést Guðlaug þann 22. júlí, aðeins fimm dögum eftir að viðtalið var tekið við hana, en það er hér birt með samþykki og yfirlestri aðstandenda hennar. Bændablaðið sendir sínar innilegustu samúðarkveðjur.