Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 7 ára.
Fallegur foss í skóginum í Skarðdal í Siglufirði. Tuttugu sinnum meira lífrænt efni er að finna í lækjum sem renna um barrskóg en lækjum sem renna um skóglaust mólendi.
Fallegur foss í skóginum í Skarðdal í Siglufirði. Tuttugu sinnum meira lífrænt efni er að finna í lækjum sem renna um barrskóg en lækjum sem renna um skóglaust mólendi.
Á faglegum nótum 2. júní 2017

Tré á landi, fiskur í sjó

Höfundur: Pétur Halldórsson kynningarstjóri Skógræktarinnar
Umfangsmikil skógrækt er stunduð í heiminum í því augnamiði að vernda vatnsauðlindir. Skógivaxin vatnasvið og votlendissvæði eru uppspretta þriggja fjórðu alls ferskvatns á jörðinni. En hvað kemur það Íslendingum við?
 
Ísland er vatns- og vindsorfið. Eldfjallajarðvegurinn er rokgjarn og ef gróðurþekja rofnar eiga roföflin vatn og vindur létt með að skola og feykja jarðveginum á haf út. Sú er örlagasaga Íslands frá landnámi. 
Meðan birkiskógurinn þakti að minnsta kosti fjórðung landsins og líklega talsvert meira var jarðvegsauðlindin varin. Í öskugosum hélt birkiskógurinn velli því yfirleitt var öskufallið ekki svo mikið að birkið kafnaði þótt lággróðurinn færi illa. Landið náði sér fljótt á ný og jarðvegurinn hélst á sínum stað. Birkiskógurinn er harðger og stóð keikur þótt harðindatímabil geisuðu í lengri eða skemmri tíma. Þegar skógurinn hvarf voru örlög jarðvegsauðlindarinnar ráðin. Stór hluti hennar er nú glataður. Ekki er þó öll von úti því snúa má vörn í sókn.
 
Meiri skógur, meiri veiði
 
En hvað kemur skógur vatni við að öðru leyti og hvaða vernd felst í því fyrir vatnasvið að rækta skóg? Jú, þegar vatn rennur óhindrað til sjávar grípur það með sér mikilvæg næringar- og jarðvegsefni. Heilbrigð skógarþekja hægir mjög á þessu rennsli vatnsins og þar með efnanna. Gróðurinn dregur í sig vatnið og nýtir til starfsemi sinnar. Sumt gufar upp í stað þess að renna áfram. Gróðurmagn er meira í skógi og rætur ná dýpra en þar sem aðeins vex lággróður og því eru þessi áhrif gróðurlendis á vatnsbúskapinn mest ef gróðurlendið er skógur. 
 
Horft yfir gömlu bogabrúna yfir Fnjóská í Vaglaskóg. Skógur hægir á rennsli vatns til sjávar. Á skóglendu landi  tapast næringarefni síður ónýtt til sjávar en skógurinn leysir líka upp kalsín og fleiri efni úr bergi sem nýtast sjávarlífverum m.a. til kolefnisbindingar.
 
Rannsóknir hérlendis sem erlendis hafa kennt okkur að þar sem skógar vaxa við læki og vötn dregur úr streymi frumefnanna köfnunarefnis og fosfórs út í vatnið. Þetta kom meðal annars skýrt fram í rannsóknarverkefninu Skógvatni sem unnið var hér á landi. Einnig kom fram í rannsókninni að þrettánfalt meiri nýmyndun lífræns efnis væri á skógarsvæðum en skóglausum svæðum. Tuttugu sinnum meira lífrænt efni barst út í skógarlæki sem runnu um lerkiskóg en læki sem runnu um skóglaust mólendi. Það þýðir að lífríkið hefur úr mun meiri næringu að spila þar sem skógurinn er og næringin streymir ekki ónotuð til sjávar. 
 
Þessi kerfi náttúrunnar gagnast ekki einungis trjánum sjálfum. Skógur er vistkerfi þar sem saman spila örverur, sveppir og ýmis smádýr ofan og neðan moldar, fuglar, spendýr og samfélag jurta. Örverur og smádýr nærast á efnunum sem myndast í skóginum og því meira sem þessum smáu lífverum fjölgar því meira hafa stærri dýr eins og fiskar og fuglar að éta. Skógur við ár og vötn eflir því lífríkið og eykur fiskgengd. Vilji Íslendingar auka veiði í ám og vötnum er skynsamlegt að rækta þar skóga öfugt við það sem oft er haldið fram. Vafasamt er að banna skógrækt nærri ár- og vatnsbökkum í skipulagi sveitarfélaga.
 
Skógur eflir kolefnisbindingu í sjó
 
Önnur rannsókn sem gerð var í Skorradal sýnir hvernig skógur losar efni úr bergi á landi sem nýtast lífverum í sjó. Hverjum hefði dottið í hug að skógar sæju skeldýrum í sjó fyrir frumefninu kalsíni (Ca)? Margfalt meira losnar af því efni í skógi en á skóglausu landi og hluti þess berst til sjávar. Efnið binst kolefni og myndar kalsínkarbónat. Þetta kolefni getur verið upprunnið í sprengihreyflum eða kolaorkuverum okkar mannanna og því er þarna ein af fjölmörgum aðferðum náttúrunnar til að binda kolefni. Óbeint getum við stuðlað að slíkri bindingu með aukinni skógrækt. Svona eru undur náttúrunnar mikil. 
 
Lausnarorðið í allri náttúruvernd er hringrásir. Rofni hringrásir náttúrunnar hnignar henni. Saga íslenskrar náttúru er saga rofinna hringrása. Verkefnið fram undan er að loka rofnum hringrásum og efla þær. 
 
Landið þarf skóg
 
Náttúra Íslands þarfnast hjálpar okkar við að klæðast á ný heilbrigðum skógi. Til að styrkja byggð í landinu og efla landið til matvælaframleiðslu er nauðsynlegt að rækta nytjaskóga með gjöfulum tegundum í sveitum landsins. Stuðla ber að sem mestri útbreiðslu birkis með því að gróðursetja það í bletti þaðan sem það getur breiðst út af sjálfu sér. Horfur eru á að birki geti vaxið um mestallt hálendi Íslands þegar líður á öldina. Væri hálendið vaxið birkiskógi drægi úr því hitauppstreymi sem nú verður þegar sumarsólin skín á svarta sandana. Þar með yrði sjaldnar hafgola í byggð. 
 
Bindum kolefni með skógrækt, eflum þar með sveitir landsins, búum til atvinnutækifæri og verðmæti, veitum búpeningi skjól og jafnvel fóður með skóginum, skýlum öðru ræktarlandi, bætum veðurfarið, aukum líf í ám og vötnum og stuðlum að bjartari framtíð bæði Íslands og alls heimsins með því að gera okkar til að binda koltvísýring og vinna gegn eyðingu jarðvegs. Skógur gefur, hvernig sem á það er litið.
 
Pétur Halldórsson
kynningarstjóri Skógræktarinnar
 
Tilvísanir:
Stefánsdóttir, Helena Marta o.fl. 2010. Áhrif gróðurs á vatnasviðum á magn lífræns efnis sem berst út í læki Rit Fræðaþings landbúnaðarins, 7, 182-191. 
 
Moulton KL o.fl. 2000. Solute flux and mineral mass balance approaches to the quantification of plant effects on silicate weathering. Am. J. Sci. 300, 539-570.
„Spjallað“ við kýr
Á faglegum nótum 9. janúar 2023

„Spjallað“ við kýr

Atferli, hegðun, útlit og ástand nautgripa getur gefið gríðarlega mikilvægar upp...

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Skógarbændur og Bændasamtök Íslands

Á aðalfundi Landssambands skógareigenda (LSE) sem haldinn var í Borgarnesi í maí...

Lífræn framleiðsla – nú er lag
Á faglegum nótum 5. janúar 2023

Lífræn framleiðsla – nú er lag

Á undanförnum árum hefur VOR látið til sín taka með ýmsum hætti til að hvetja ti...

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið
Á faglegum nótum 3. janúar 2023

Eitur á alltaf að vera síðasta úrræðið

Meindýr eru skaðvaldar í garð- og skógrækt og óvelkomnir gestir sem flestir vild...

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna
Á faglegum nótum 2. janúar 2023

Ýmsir vankantar við smíði nýju norrænu næringarráðanna

Vinna við norrænu næringarráðin (NNR), sem Norræna ráðherra­nefndin heldur utan ...

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022
Á faglegum nótum 30. desember 2022

Um niðurstöður lambadóma haustið 2022

Í heildina var útkoma lamba í haust góð. Meðalfallþungi á landinu var 16,6 kg og...

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?
Á faglegum nótum 28. desember 2022

Lífrænn úrgangur: höfuðverkur eða tækifæri?

Hér á landi fellur til gríðarlegt magn af lífrænum úrgangi á öllum stigum samfél...

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs
Á faglegum nótum 27. desember 2022

Skýrsluhald – heimarétt WorldFengs

Nú þegar líður að áramótum og allir eru búnir að skila haustskýrslu til matvælar...