Aðgerðaáætlun til eflingar á íslenskum landbúnaði

Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, kynnti aðgerðaáætlun til eflingar á íslenskum landbúnaði á streymisfundi úr atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytinu (ANR) í morgun. Kynntar voru 12 aðgerðir sem er ætlað að skapa öfluga viðspyrnu fyrir íslenskan landbúnað eftir COVID-19 faraldurinn og auðvelda honum að nýta tækifæri framtíðarinnar. Meðal aðgerða eru stuðningur við heimaframleiðslu á lambakjöti beint frá bónda, meiri hagkvæmni og hagræðing innan landbúnaðarins og endurskoðun á regluverki.

Í svari ráðherra við fyrirspurnum kom meðal annars fram að reglugerð sem á að gera sauðfjárbændum mögulegt að auka verðmætasköpun með framleiðslu og sölu beint frá býli – í kjölfar heimaslátrunarverkefnisins frá síðasta hausti – verður tilbúin nálægt næstu mánaðamótum. Þá er vinna innan ráðuneytisins í gangi varðandi bætta nýtingu verðmæta og aukinni hagræðingu innan landbúnaðarframleiðslunnar. Kristján sagði að skoðun hefði leitt í ljós að hægt sé að ná þriggja milljarða hagræðingu með þeirri vinnu og tveggja milljarða hagræðingu sérstaklega í sláturgeiranum. Unnið væri að útfærslum.

Í máli Kristjáns kom fram að þessi að með þessari aðgerðaráætlun sé horft til framtíðar að um sé að ræða viðspyrnu til lengri tíma, ólíkt skammtíma aðgerðum sem voru kynntar á síðasta ári.

Sigurður Eyþórsson, fyrrverandi framkvæmdastjóri Bændasamtaka Íslands, er verkefnisstjóri aðgerðaráætlunarinnar og stýrir framgangi og innleiðingu hennar fyrir ANR.

Aðgerðaráætlunin er eftirfarandi en hafin er vinna við tvær til þrjár, stefnt að því að 10 af 12 aðgerðum verði lokið fyrir 15. apríl og þeim öllum lokið í sumar:

1. Aukinn stuðningur við bændur

Við afgreiðslu fjárlaga 2021 var að tillögu sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra samþykkt að verja 970 milljónum króna til að koma til móts við skaðleg áhrif COVID-19 á íslenska bændur. Bændur hafa orðið fyrir margvíslegum áhrifum af faraldrinum, einkum í ljósi fækkunar ferðamanna. Þessum fjármunum verður ráðstafað til þeirra bænda sem hafa orðið fyrir mestum áhrifum af faraldrinum, einkum nauta- og lambakjötsframleiðenda. Fyrirkomulag ráðstöfunar mun liggja fyrir í lok febrúar.

2. Gjaldskrá Matvælastofnunar sem snertir bændur verður ekki hækkuð á árinu 2021

Þegar hafði verið tilkynnt að fallið var frá öllum gjaldskrárhækkunum Matvælastofnunnar á árinu 2020 vegna áhrifa COVID-19 heimsfaraldursins á íslenska matvælaframleiðendur.

3. Breytingar á úthlutun tollkvóta

Alþingi samþykkti þann 18. desember frumvarp sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra þess efnis að eldra fyrirkomulag við úthlutun tollkvóta yrði endurvakið til 1. ágúst 2022. Þá vinnur fjármála- og efnahagsráðuneytið jafnframt áfram að úrbótum til að koma til móts við ábendingar um brotalamir í tollafgreiðslu á landbúnaðarvörum. Áætlað er að þeirri vinnu ljúki fyrir mitt ár 2021

4. Ný landbúnaðarstefna fyrir Ísland

Tillaga að landbúnaðarstefnu fyrir Ísland mun liggja fyrir vorið 2021. Stjórnvöld hafa mikil áhrif á starfsskilyrði landbúnaðarins en heildstæð stefnumótun þeirra um greinina hefur hingað til verið brotakennd. Hún hefur komið fram í búvörusamningum, reglusetningu og öðrum ákvörðunum sem því tengjast en tilgangur vinnunnar sem nú stendur yfir er að setja fram heildstæða stefnumótun fyrir landbúnaðinn af hálfu stjórnvalda, þ.e. hlutverk og þýðingu greinarinnar í íslensku samfélagi. Stefnan mun verða lögð fyrir Alþingi sem þingsályktun og mun svo nýtast við endurskoðun búvörusamninga 2023

5. Óskað eftir endurskoðun tollasamnings við ESB

Forsendur fyrir tollasamningi Íslands og Evrópusambandsins sem tók gildi í maí 2018 eru breyttar, sérstaklega hvað varða útflutningstækifæri. Hafnar eru viðræður við ESB um endurskoðun samningsins með það að meginmarkmiði að auka jafnvægi milli skuldbindinga samningsaðila út frá ávinningi af samningnum.

6. Átak til að ýta undir möguleika bænda til heimaframleiðslu beint frá býli

Í mars 2021 verður kynnt átak til að ýta undir möguleika bænda til að framleiða og selja afurðir beint frá býli til að styrkja verðmætasköpun og afkomu þeirra fyrir næstu sláturtíð. Stuðla þannig að frekari fullvinnslu, vöruþróun, varðveislu verkþekkingar og menningararfs við vinnslu matvæla. Tilgangurinn er að auðvelda landbúnaðinum að nýta betur tækifærin sem í því geta falist. Fjármagn til að hrinda átakinu í framkvæmd er tryggt. Samhliða verður starfsumhverfi smáframleiðenda matvæla tekið til skoðunar með það að markmiði að draga fram möguleika til einföldunar regluverks sem gildir um starfsemina.

7. Betri merkingar matvæla

Starfshópur um betri merkingar matvæla skilaði skýrslu til sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra í september 2020. Í niðurstöðum hópsins er meðal annars að finna tillögu um sérstakt búvörumerki að norrænni fyrirmynd. Bændasamtökum Íslands hefur verið tryggt fjárman úr rammasamningi landbúnaðarins til gerðar og útfærslu þess. Gert verður sérstakt samkomulag við samtökin um það á fyrri hluta ársins 2021. Samhliða verður öðrum tillögum hópsins komið til framkvæmdar.

8. Aukin hagkvæmni og hagræðing

Í samræmi við yfirlýsingu ríkisstjórnarinnar í tengslum við Lífskjarasamninginn verður hagkvæmni og skilvirkni í matvælaframleiðsla tekin til sérstakrar skoðunar, m.a. til að stuðla að bættri nýtingu verðmæta og aukinni hagræðingu innan landbúnaðarframleiðslunnar, til hagsbóta fyrir bændur og neytendur.

9. Mælaborð landbúnaðarins

Fyrsta útgáfa nýs mælaborð fyrir landbúnaðinn sem atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið gefur út mun birtast í mars 2021. Í fyrsta áfanga verður áhersla á yfirsýn yfir framleiðslu, sölu og birgðir landbúnaðarafurða hér á landi, auk stuðnings við bændur samkvæmt búvörusamningum. Mælaborðið verður síðan endurbætt áfram í því skyni að það nýtist sem verkfæri til að fylgjast með þróun þeirra markmiða sem sett eru í búvörusamningum og landbúnaðarstefnu auk þess að stuðla að fæðuöryggi.

10. Endurskoðun á reglum um niðurskurð vegna búfjársjúkdóma og tryggingavernd

Regluverk og stjórnsýsla um viðbrögð við riðuveiki í sauðfé, varnarlínur vegna búfjársjúkdóma, niðurskurð og tengd ákvæði um dýraheilbrigði verða endurskoðuð. Sérstök áhersla verður lögð á fyrirkomulag endurreisnar búskapar eftir niðurskurð í kjölfar niðurskurðar vegna riðu. Þá verður bótafyrirkomulag vegna niðurskurðar tekið til endurskoðunar. Auk þess verður tryggingavernd bænda vegna óvæntra áfalla í búskap greind, kannað fyrirkomulag slíkrar tryggingaverndar í nágrannalöndum og gerðar tillögur að úrbótum.

11. Sértæk vinna vegna sauðfjárræktarinnar

Erfiðleikar hafa verið í sauðfjárræktinni undanfarin ár vegna mikilla afurðaverðslækkanna á árunum 2015-2017. Afurðaverð til sauðfjárbænda er nú það sama í krónum talið og árið 2011. Sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra og Landssamtök sauðfjárbænda vinna nú sameiginlega aðgerðaáætlun með það markmið að afurðaverð til sauðfjárbænda hækki fyrir næstu sláturtíð. Verkefnið er tengt aðgerð 1 en gert er ráð fyrir að aðgerðaáætlun liggi fyrir í lok mars 2021.

12. Aðgerðir á kjölfar skýrslu LBHÍ um fæðuöryggi á Ísland
Landbúnaðarháskóli Íslands hefur skilað ráðuneytinu skýrslu um fæðuöryggi á Íslandi. Þar er meðal annars bent á nauðsyn mótunar fæðuöryggisstefnu og það er jafnframt aðgerð í aðgerðaráætlun sem  fylgir nýrri matvælastefnu stjórnvalda. Sú vinna mun hefjast á næstu vikum eftir samráð við aðila sem að málinu þurfa að koma. Skýrslan verður einnig tekin til meðferðar í Þjóðaröryggisráði enda er fæðuöryggi hluti af þjóðaröryggi landsins.