Bankarnir græða á snúningnum en rispurnar eru að æra almenning

Enn hriktir í efnahagskerfi heimsins þótt dagsveiflur á fjármálamörkuðum hafi enn ekki fætt af sér keðjuvverkandi hrun. 

 

Á dögunum varaði eignarhaldsfélag risaskipafélagsins Maersk í Danmörku, AP Moller Maersk, við því að staðan í efnahagsmálum nú væri verri en fyrir hrunið 2008. Þar glíma menn við 84% hagnaðarsamdrátt samhliða því að vera með aukna flutningsgetu á 27 risaskipum.

 

Þetta er athyglisvert frá þessum flutningarisa í ljósi þess að einn stærsti kostnaðarliðurinn  í rekstrinum, olían, hefur snarfallið í verði. Lágt olíuverð dugar þó hvergi nærri til að vega upp stöðnun og samdrátt í hagkerfum heimsins með tilheyrandi mun minni flutningum. Fyrir hrunið 2008 var Maersk með gróða sem skrifaður var með tveggja stafa prósentutölum en á síðasta ári var hann áætlaður 0 til 1%. 

 

Nils Smedegaard Andersen, forstjóri samsteypunnar, sagði í samtali við Financial Times á dögunum að flutningageirinn hafi verið að hegða sér mjög undarlega á liðnum misserum. Þannig hafi innflutningur til Evrópu, Brasilíu, Rússlands og Vestur-Afríku hríðfallið. 

 

Á fjórða ársfjórðungi síðasta árs var nettótap Maersk 2,5 milljarðar dollara. Á sama tíma afskrifaði félagið miklar eignir í olíugeiranum í Kazakhstan, Kúrdistan, Bretlandi, Angóla og Brasilíu, eða metna eign  upp á um 2,5 milljarða dollara. Efnahagsrýnar höfðu aftur á móti gert ráð fyrir 300 milljóna dollara hagnaði. 

Hagvöxtur í Kína var langt undir væntingum á síðasta ári, eða 6,9%, sem er minnsti hagvöxtur þar í landi í 25 ár. Í Evrópu var aðeins spáð 1,5% hagvexti.   

 

Værukærð gagnvart vaxta- og peningakerfinu á Íslandi

 

Á Íslandi virðast ráðamenn aftur á móti hinir rólegustu. Vitandi það að vaxtakerfið eigi eftir að svíða almenning enn eina ferðina inn að beini ef illa fer. 

 

Það er eitt óumbreytanlegt lögmál í heiminum sem fjölmargir hagspekingar virðast ekki skilja og margir fjármálasnillingar reyna að telja almenningi trú um að sé rangt. Það snýst einfaldlega um að það eyðist sem af er tekið. Maður étur sem sagt ekki sama brauðið tvisvar. Vissulega hafa íslensk stjórnvöld unnið vel á einum anga þessarar staðreyndar, nefnilega að nýta tekjur til að greiða niður skuldir ríkisins. Hitt stendur eftir að almenningur er enn berskjaldaður vegna okurvaxta og verðtryggingar sem hér ríkir. 

 

Kallað á breytingar

 

Það er staðreynd að peningaútgáfa án innstæðu og háir vextir eru hrunvaldar hagkerfa heimsins. Það að enn sé haldið áfram á þeirri sömu braut þrátt fyrir ítrekaða slæma reynslu, er líka ástæða þess að stöðugt styttra verður á milli efnahagshruns í heiminum. Ákall um að þessu verði breytt heyrist nú úr mörgum áttum, jafnvel frá hinni mjög svo afturhaldssömu stofnun páfadóms í Róm.

 

Á Íslandi hefur líka verið uppi krafa um að aflétta vaxtaokri og verðtryggingu af almenningi, en lítið virðist þó vera um undirtektir í röðum þeirra sem ráða ferðinni. Þar er greinilegt að hagsmunir fjármagnseigenda vega þyngra en hagsmunir almennings. Það var því ástæða til smá bjartsýni þegar af því fréttist að ellefu alþingisþingmenn með Frosta Sigurjónsson í broddi fylkingar lögðu fram þingsályktunartillögu um að þingmannanefnd kanni fyrirkomulag peningamyndunar og skili Alþingi tillögum að endurbótum. Gert er ráð fyrir að nefndin skili skýrslu í síðasta lagi tíu mánuðum eftir skipun nefndarinnar.   

 

Peningastjórnunin hefur algjörlega brugðist

 

Bendir Frosti t.d. á að Seðla­bank­anum hafi verið falið það meginmarkmið að starfrækja gjaldmiðil og verja kaupmátt frá stofnun 1961. Það hafi þó ekki tekist betur en svo að kaupmáttur krónunnar hafi rýrnað um 99,7% á 50 árum. Þá hafi Seðlabankinn ekki getað spornað við verulegri aukningu peningamagns í umferð eftir að gengi krónu var sett á flot og einkavæðing bankanna varð að veruleika. Á fjórtán árum hafi peningamagn 19-faldast sem endaði með hruni bankakerfisins og 50% gengishruni. Þetta hafi hvergi meiri áhrif en einmitt á þá sem voru með verðtryggð lán og enn vofir hættan yfir að slíkt endurtaki sig. 

 

Bankar ráða enn för við að búa til innistæðulausa peninga

 

Peningamyndun með útgáfu banka á rafpeningum og seðlaprentun seðlabanka er ávísun á eignaupptöku. Öðruvísi er ekki mögulegt að búa til rauneignir á bak við alla innistæðulausu peningamyndunina.

Nákvæmlega sama á við varðandi vexti sem er ekkert annað en innistæðulaus peningamyndun.

Þrátt fyrir þessar augljósu staðreyndir hefur Alþingi aldrei veitt bönkum heimild til að gefa út rafræna peninga sem síðan eru lánaðir út. Þeir hafa bara fengið að gera þetta nánast algjörlega eftirlitslaust og sannarlega algjörlega ábyrgðarlaust. Enginn virðist bera ábyrgð á stöðunni og Alþingi Íslendinga hefur ekkert gert. 

 

Aftur stefnir hraðbyri í sömu mistökin

 

Hækkanir Seðlabanka Íslands á stýrivöxtum hefur svo í raun bara gert illt verra. Með því stjórntæki hefur hann verið að reyna að sporna við verðbólgu, en um leið haldið uppi ofurháu vaxtastigi í landinu. Á því hafa engir grætt meira en fjármagnseigendur, bankar og aðrar fjármálastofnanir. Sá gróði er þó ekki tekinn upp úr götunni, því sækja verður raunverðmætin í vasa almennings og skuldara. Í dag stefnir því hraðbyri í sömu ógöngur á Íslandi og fyrir síðasta efnahagshrun. Ofurgróði íslenskra banka og ofurbónusar til manna í fjármálastofnunum sem lífeyrissjóðir töpuðu gríðarlega á í síðasta hruni, er besta vísbendingin um það.

 

Ríkidæmi á kostnað almennings

 

Hagspekingar sem lengst ganga í rökfræðinni vilja samt enn meina að með því að auka frelsi viðskipta með peninga, hækka vexti í það óendanlega og bæta við þá veldisstuðlum með verðtryggingu vaxtanna, þá sé hægt að taka endalaust meira af engu þannig að allir verði moldríkir. Til að fegra þessa mynd enn frekar hafa menn beitt svokallaðri brauðmolakenningu sem gengur út á að sáldrið sem fellur úr peningahaugunum, sem mokað er til fjármagnseigenda, nýtist hinum fátæku um leið og þannig þjóðfélaginu í heild. Það sem sérfræðingarnir vilja þó ekki tala um er að verðmætin sem eiga að bakka upp peningahrúguna. Hún  verður nefnilega hvergi tekin annars staðar en frá þeim sem búa til raunverðmætin.  Þeir ríku verða stöðugt ríkari, millistéttin er að hverfa og allur fjöldinn situr eftir með sárt enni af brölti eins prósents mannkyns.  

 

Jaðarhópar stökkva á tækifærið

 

Þótt frumframleiðendurnir fái örfáa mola sem hrökkva til þegar brauðið er af þeim hrifsað, þá þýðir það ekki að þeir komi til með að sætta sig við það um aldur og ævi. Nema fólk sætti sig þá líka við að sú ævi verði sífellt styttri. Fólk veit mæta vel að brauðið minnkar í réttu hlutfalli og af því er tekið. Þegar fólk stendur á endanum uppi allslaust eftir strit dagsins, hlýtur þolinmæðin að bresta.

 

Þetta sést vel á stöðunni sem nú er uppi í pólitíkinni víða um heim. Almenningur treystir ekki þeim sem ráðið hafa ferðinni og kallar á breytingar. Þar hefur fjölbreyttur hópur reynt að svara því kalli, en gallinn er bara sá að sú mislita hjörð á sér oft djúpar rætur í gömlum stjórnmálahreyfingum til hægri og vinstri.

Það er t.d. sérkennilegt að sjá að hinir annars ágætu Píratar sem mest fylgi virðist hafa í skoðanakönnunum, hefur á oddinum helsta stefnumál Samfylkingarinnar um aðild að ESB. Stefnumál  sem hún reyndi að þvinga í gegn án lýðræðislegrar aðkomu þjóðarinnar og galt þess dýru verði í síðustu kosningum. Eitthvað sem núverandi formaður flokksins sagði alvarleg mistök í skilmerkilegu bréfi til flokksmanna á dögunum. Enn sérkennilegra er að Píratar hafa ekki tekið þessa viðurkenningu til greina og ekki viðrað hugmyndir um að almenningur fái að kjósa um hvort menn vilji að Ísland gangi í Evrópusambandið eða ekki. Krafan snýst einungis um að halda aðlögunarviðræðum sem slitið var áfram. Viðræður sem farið var í án  samþykkis almennings.  

 

Þjóðernissinnum vex ásmegin

 

Uppgangur þjóðernissinnahreyfinga til hægri og vinstri í Evrópu er angi af sömu óánægjubylgju almennings gagnvart fjármálakerfinu og ríkjandi stjórnvöldum. Þetta má sjá í miklu fylgi hins róttæka vinstriflokks Podemos („við getum“) í kosningum á Spáni. Hann varð næststærsti flokkurinn á þinginu í kosningum í desember síðastliðnum með 20% atkvæða. Vandræðin við stjórnarmyndun var hins vegar mörgum áhangendum flokksins áhyggjuefni. Í Grikklandi náði vinstriþjóðernissinnaflokkurinn Syriza völdum eftir mikinn kosningasigur í byrjun árs 2015. Ástæðan var fyrst og fremst óánægja almennings í kjölfar hrikalegs efnahagshruns. Árangur Syriza hefur þó ekki verið eins og margir vonuðust eftir. Í Frakklandi hefur Þjóðarfylking Marine Le Pen, Front National, náð mikilli hylli.

 

Í Þýskalandi hefur uppgangur þjóðernissinnaðra afla líka verið mikill sem og í Austurríki, og Belgíu þar sem höfuðstöðvar Evrópusambandsins eru staðsettar.

 

Í Póllandi náði hægrisinnaður flokkur völdum á síðasta ári sem er mjög andsnúinn ESB. 

 

Mikill uppgangur öfgasinnaðra þjóðernissinna í Úkraínu varð til þess að löglega kjörnum forseta var steypt þar af stóli með stuðningi ESB og Bandaríkjanna. Nokkuð sem íslensk stjórnvöld hafa síðan stutt, m.a. með þátttöku í viðskiptabanni þessara þjóða gegn Rússum.

 

Ungliðahreyfingar þjóðernissinna hafa líka verið að sækja í sig veðrið víða í Evrópulöndum á liðnum misserum, m.a. í Svíþjóð,  Finnlandi, Danmörku og Noregi. Allt þetta á sér skýringar í vantrú almennings á fjármálakerfið og þá sem hafa stýrt því á liðnum áratugum og misskiptingu auðs sem af þessu leiðir. Flótamannavandinn er svo eins og olía á þennan eld. 

 

Tími til kominn að vakna

 

Í ljósi pólitísks óróleika í Evrópu og víðar hlýtur að vera fyrir löngu tímabært að íslenskir stjórnmálamenn vakni af dvalanum og fari að hlusta á vilja almennings, m.a. um afnám verðtryggingar. Þar hafa Píratar nánast verið einir um að svara ákalli almennings um úrbætur. Þeir hafa ekki einu sinni þurft að hafa fyrir því að útskýra hvernig þeir hyggist fara að því að umbylta kerfinu til hagsbóta fyrir almenning.  

 

Það kveikti því vissulega vonar­neista þegar þingmennirnir 11 úr ólíkum flokkum komu loks fram með sína tillögu á dögunum um skipun þingmannanefndar til að skoða málið. Spurningin er bara hvort það skilar einhverju sem getur vakið tiltrú fólks á að Alþingi sé ekki algjörlega máttvana í þessum efnum. Hvort þingmenn hafi þor og getu til að stöðva botnlausa framleiðslu innistæðulausra platpeninga í bankakerfinu. Þar sem bankastjórar úti í bæ fá að framleiða upplogna mynt út á væntingar um innkomu við framtíðargreiðslu lána. Þetta er fyllilega sambærilegur gerningur og útgáfa á innistæðulausum ávísunum hér áður fyrr. Sú útgáfa var samt ekkert nærri því eins stórtæk og stórframleiðsla  bankanna á verðlausum ímyndarkrónum. Það sem meira er,  rafrænu peningar bankanna eru ekki einu sinni úr áþreifanlegu efni. Það voru þó gúmítékkarnir góðu.