Íslendingar sagðir hafa losað 7,2 milljónir tonna af CO2 á síðasta ári

Orkustofnun hefur enn á ný upp­fært gögn sín um uppruna raf­orku sem hér er framleidd með vatnsorku og jarðhita. Þessi orka sem á að heita í það minnsta 99,98% endurnýjanleg, er það ekki, allavega á pappírunum. Það er vegna sölu íslenskra orku­fyrirtækja á aflátsbréfum (uppruna­­ábyrgðum) m.a. til meng­andi orkufyrirtækja og iðnaðar í Evrópu. Til að fyrirtæki sem kaupa uppruna­ábyrgðirnar frá Íslandi geti sagst nota hreina orku verðum við Íslendingar að skrifa inn í okkar upprunabókhald um raforku, að hreina orkan sé að mestu framleidd með kolum, olíu, gasi og kjarnorku. Það er samt bara í plati því að samkvæmt Evróputilskipunum þarf ekki einu sinni að ræða það á virðulegum fundum um loftslagsmál, hvaðan sú mengun kom upphaflega eða hvert hún fer í raunveruleikanum.

87% raforka á Íslandi sögð framleidd með jarðefnaeldsneyti og kjarnorku

Samkvæmt nýjustu tölum Orku­stofnunar var uppruni raforku sem framleidd er á Íslandi á árinu 2020 sá að 57% orkunnar var framleidd með jarðefnaeldsneyti. Þá var 30% raforkunnar framleidd með kjarnorku, en aðeins 13% með vatnsafli og jarðhita. Hlutfallsleg sala aflátsbréfa í fyrra var greinilega heldur minni en árið 2019 sem stafar líklega af Covid-19. Þá var hlutfall jarðefnaeldsneytis í skráðum uppruna orku á Íslandi 57%, en kjarnorku 34% og því var uppruni hreinnar orku þá sagður nema 9%. Íslenskir ráðamenn tala mikið um loftslagsmál og skreyta sig þá gjarnan með margvíslegum tölum. Athygli vekur þó að þeir skuli aldrei vitna í sölu aflátsbréfanna eða upprunavottorða eins og þau heita á fínu máli, né tölfræði Orkustofnunar um uppruna raforku.

Um 7,2 milljónir tonna af koldíoxíði og 20.660 tonna af geislavirkum úrgangi

Samkvæmt tölum Orkustofnunar er afleiðing af sölu aflátsbréfanna sú að á síðasta ári höfum við Íslendingar verið að losa (á pappírunum) 377,91 gramm af koldíoxíði fyrir hverja einustu framleidda kílówattstund af raforku. Þá vorum við líka að losa 1,08 grömm af geislavirkum úrgangi á hverja einustu kílówattstund af framleiddri raforku. Á Íslandi voru framleiddar 19.130 gígawattstundir (GWh) af raforku á árinu 2020 með endur­nýjanlegum orkugjöfum og 3 GWh með jarð­efna­eldsneyti. Það samsvarar 19.130.000 megawattstundum eða 19.130.000.000 (19,1 mill­jarði) kílówattstunda af grænni orku. Vegna seldu upprunavottorðanna segja tölur Orkustofnunar að Íslendingar hafi verið að losa 377,91 g/kWh x 19.130.000.000 kWh, eða 7,2 milljónir tonna af koldíoxíði á síðasta ári. Einnig að við höfum losað 1,08 g/kWh af geislavirkum úrgangi vegna okkar „hreinu“ raforkuframleiðslu, eða í heild 20.660 tonn.

Reynt að klóra yfir augljósa blekkingu

Til að breiða yfir þennan fáránleika, þá er af Orkustofnun, jafnhliða þessari skráningu, gefin út sértæk yfirlýsing ár hvert um að þrátt fyrir að við tökum að okkur að skrá losun sem fram fer í öðrum löndum, þá sé raforkan á Íslandi samt að stærstum hluta framleidd með vatnsorku og jarðhita. Það getur varla þýtt annað en að verið sé að blekkja neytendur þeirra fyrirtækja sem kaupa uppruna­­­ábyrgðirnar og segja þeim að þau fyrirtæki noti hreina orku frá Íslandi sem sannarlega er alls ekki raunin. Þetta hafa kaupendur uppruna­vottorða staðfest m.a. hér í Bændablaðinu.

Samkvæmt tilskipun frá ESB

Þessi leikur er stundaður með vísan í reglugerð nr. 757/201. Með lögum nr. 30/2008 með síðari breytingum, var innleitt ákvæði tilskipunar nr. 2009/28/EB um útgáfu uppruna­ábyrgða vegna raforku sem fram­leidd er með endurnýjanlegum orkugjöfum. Þá segir orðrétt í yfir­lýsingunni:

„Þegar upprunaábyrgðir vegna framleiðslu á endurnýjanlegri orku eru seldar frá Íslandi til Evrópu, þarf við framsetningu gagna vegna raforkusölu á Íslandi að taka inn í útreikninga hér á landi samsvarandi magn af raforku sem seld er í Evrópu. Í íslenskum gögnum koma þess vegna fram orkugjafar sem annars eru ekki notaðir til orkuframleiðslu hér á landi en eru notaðir í Evrópu. Með þessu móti er komið í veg fyrir tvítalningu á upprunaábyrgðum.“

Síðan segir í niðurlagi yfir­lýsingar­innar:

„Samkvæmt tilskipun 2009/28/EB er losun koldíoxíðs ekki meðtalin við útreikning á magni losunarefna vegna raforku fram­leiddrar með vatnsorku eða jarðvarma. Þar sem framleiðsla á raforku með jarðefnaeldsneyti er aðeins 0,02% af heildarframleiðslu er losun koldíoxíðs ekki mælanleg í íslenskri raforkuframleiðslu. Losun koldíoxíðs og geislavirks úrgangs er því eingöngu sett fram vegna uppruna raforku, að teknu tilliti til seldra upprunaábyrgða.“

Þetta segir að losun vegna sölu upprunavottorða sé því utan sviga í loftslagsumræðunni, þó mengun frá raforkuframleiðslu með kolum, olíu, gasi og kjarnorku sé flutt á pappírunum yfir á hreina íslenska raforku. Mengunin er sem sagt ekki til og hverfur, líkt og syndirnar forðum, við það eitt að menn kaupi sér aflátspappíra sem að þessu sinni eru gefnir út á Íslandi en ekki af páfanum í Róm.

Ósannindi fegruð með fínum pappírum

Upprunaábyrgðir voru samkvæmt upplýsingum Orkustofnunar og Samorku teknar upp til að sporna við hlýnun jarðar í samræmi við alþjóðlega sáttmála. Uppruna­ábyrgðir eru því sagðar búnar til svo framleiðendur grænnar orku fái hærra verð fyrir hana. Það eigi svo að leiða til að meira verði framleitt af grænni orku. Án upprunaábyrgðar telst rafmagnið vera úr sameiginlegum orkupotti Evrópu með allri sinni kola-. Olíu-, gas- og kjarnorku­framleiðslu. Fyrirtæki sem segjast ekki fá orku úr þessum sameiginlega potti, heldur hreina orku frá Íslandi, kaupa sér pappíra sem eiga að sanna slík fyrir þeirra neytendum. Hvað sem menn vilja kalla það, þá er það einfaldlega ósatt. Það hefur ekki verið til þessa og er enn samkvæmt bestu heimildum, ekki flutt eitt einasta kílówatt af hreinni raforku frá Íslandi.

Keyptu sig frá hreinsunareldinum með aflátsbréfum páfa

Það er alls engin fjarstæða að líkja upp­runa­ábyrgðum á raforku á Íslandi við sölu páfans í Róm á afláts­­­bréfum á árunum upp úr 1500. Aflátsbréf voru vottorð sem sölu­menn páfa seldu þá til að fjármagna framkvæmdir í Róm. Aflátsbréf áttu að tryggja þeim sem keypti, afslátt frá hreinsunareldi eftir dauða. Fyrsta prentaða skjalið úr prentsmiðju Gutenbergs var aflátsbréf. Gagnrýni á sölu aflátsbréfa var lykilatriði í siðbótarhreyfingum. Algengt er að miða upphaf siðbótar­innar við mótmæli Marteins Lúthers við sölu aflátsbréfa kirk­junnar. Þessi bréf voru seld um alla Evrópu til að fjármagna endurbygg­ingu Péturskirkjunnar í Róm sem hófst árið 1506 og lauk árið 1626. Sala slíkra afláts­bréfa hófst í Þýskalandi árið 1516 og það var munkurinn Jóhannes Tetzel sem sá um sölu þeirra. Í þessu ljósi er líka afar sér­kenni­legt að Íslendingar, sem skiptu að mestu yfir í lútherstrú við siðaskiptin, en sú kirkjudeild er bakgrunnur íslensku þjóðkirkjunnar í dag, skuli nú vera að taka upp mörg hundruð ára gamlan og siðlausan blekkingaleik páfa. Sem auk þess var í algjörri andstöðu við réttlætiskennt Marteins Lúthers. Verndari Íslensku þjóðkirkjunnar er forseti Íslands. Þar með er embættið væntanlega að taka undir afstöðu Marteins Lúthers gegn páfa í sölu aflátsbréfa rómversk-kaþólsku kirkjunnar enda markaði sú andstaða upphafið af evangelísku-lúthersku kirkjunni.

Seld voru 18,6 milljónir grænna skírteina á síðasta ári

Mikil peningamaskína hefur verið búin til í sambandi við uppruna­ábyrgðakerfið sem á endanum skilar sér í hærra orkuverði til neytenda. Framleiðendur raforku selja skírteini til notenda raforku annaðhvort beint eða á markaði. Framleiðendur geta flutt skírteini út og selt til erlendra notenda. Einnig geta innlendir notendur keypt erlend skírteini og flutt inn. Landsnet sér um útgáfu „grænna skírteina“ á Íslandi. Hvert skírteini samsvarar 1 MWh. Á árinu 2012 voru þessi skírteini rúmlega 5,8 milljónir talsins. Flest voru þau árið 2017 eða rúmlega 20 milljónir, Á árinu 2020 voru þau tæplega 18,6 milljónir og fram til loka apríl á yfirstandandi ári nam salan rúmum 12,4 milljónum skírteina. Hvert útgefið skírteini kostar 3,50 krónur. Flutt voru út skírteini á síðasta ári sem nam 14.060.496 MWh, en flutt inn, eða keypt til baka, skírteini sem nam 80.951 MWh.Til að virkjun geti fengið útgefin skírteini vegna framleiðslu sinnar þarf hún að standast vottun um að raforkuframleiðslan sé græn. Vottunin er framkvæmd af Landsneti og kostar 50.000 krónur. Í ljósi þessa hlýtur að vera eðlilegt að fólk velti fyrir sér hvort siðferðilega sé í lagi að beita vísvitandi blekkingum við sölu á vörum eins og upprunaábyrgðum á raforku.

Vetnisvæðing úti í heimi gæti kallað á stóraukna orkuframleiðslu á Íslandi

Landsvirkjun hefur haft það á sinni stefnuskrá í mörg ár að Ísland verði tengt við Evrópu með rafstreng. Mikil andstaða hefur verið við slíka hráefnasölu úr landi á þeim fors­endum að hægt sé að ná mun meiri virðisauka út úr orkunni með því að framleiða úr henni vörur hér innanlands. Bent hefur verið á í því samhengi að þjóðir sem stunda einungis hráefnis­útflutning sinna helstu auð­linda hafi aldrei farnast sérlega vel í heimssögunni. Nú kann hins vegar að vera að skapast nýr veruleiki í þessu púsluspili. Vegna þess kapphlaups sem nú er komið upp meðal þjóða heims um aukna vetnisvæðingu, sjá menn sér þar leik á borði að flytja orkuna einfaldlega út í formi vetnis. Væntanlega er það þó ekki fýsilegur kostur nema að það auki um leið virði raforkunnar sem nýtt yrði til slíkrar vetnisframleiðslu.

Hversu oft er hægt að selja sama hreinleikann?

Það sem ýtir undir þessa hugmynd er að Þjóðverjar horfa þegar fram á mikinn vanda vegna þeirrar stefnu að stórauka hlut „græns“ vetnis á orkumarkaði. Þeir geta ekki staðið við þau áform heima fyrir samkvæmt orðum sendiherra Þýskalands á Íslandi í grein í Bændablaðinu fyrir skömmu. Því hafa þeir m.a. biðlað til Íslendinga um að framleiða fyrir sig grænt vetni með hreinni íslenskri orku. Hvernig Íslendingar ætla að fara að því, verandi búnir að selja hreinleikavottorð fyrir 80-90% raforkunnar, er vandséð, nema til komi stórfelld uppbygging vinds- eða vatnsfallsvirkjana. Þá er spurningin hversu grænt verði hægt að skilgreina vetnið sem framleitt yrði úr þeirri íslensku orku. Sér í lagi ef haldið verður áfram að menga það í opinberum gögnum með sölu aflátsbréfa m.a. sem skila okkur þýskum koltvísýringi og kjarnorkuúrgangi í stórum stíl. Nema erlendum orkusölusérfræðingum finnist bara allt í lagi að selja sama huglæga hreinleika mörgum sinnum.