Vinsamlegast athugið að þetta efni er eldra en 3 ára.

Skjáskot af kynningu Völu Pálsdóttur þar sem hún útskýrir grunnþætti Matvælastefnunnar.

Fréttir 10. desember 2020

Grunnþættir Matvælastefnu: verðmætasköpun, neytendur, ásýnd og öryggi, umhverfið og lýðheilsa

Höfundur: smh

Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra og Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, stóðu í morgun að kynningu á Matvælastefnu fyrir Ísland.

Þetta er í fyrsta sinn sem mörkuð er matvælastefna fyrir Ísland og mun hún ná til ársins 2030. Markmið hennar er að tryggja aðgengi að góðum mat, auka heilbrigði þjóðarinnar í sátt við umhverfi og náttúru og leggja grunninn að meiri verðmætasköpun í matvælaframleiðslu hér á landi.

Við mótun matvælastefnunnar voru fimm lykilþættir hafðir að leiðarljósi: Verðmætasköpun, neytendur, ásýnd og öryggi, umhverfið og lýðheilsa.

Í matvælastefnunni er sett fram aðgerðabundin áætlun undir lykilþáttum matvælastefnunnar, sem miðar að því að mæta áskorunum framtíðarinnar. Aðgerðaráætlunin verður endurskoðuð að fimm árum liðnum.

Aðgerðaráætlunin fer hér að neðan en Matvælastefnuna má í heild sinni nálgast á vef Stjórnarráðs Íslands.

Verðmætasköpun

Opinbert eftirlitskerfi tengt matvælum verði endurskoðað með heildstæðum hætti.

Markmið: Auka skilvirkni og sanngirni í regluverki og eftirliti, draga úr kostnaði og skörun verkefna á milli eftirlitsaðila, hlúa betur að öryggi neytenda og ýta undir nýsköpun framleiðenda. Eftirlit með matvælum og starfsleyfum fyrirtækja sem starfa í matvælaiðnaði er á margra höndum, m.a. hjá Matvælastofnun, Umhverfis stofnun og heilbrigðiseftirliti sveitarfélaga. Nauðsynlegt er að yfirfara og samræma regluverk og eftirlit auk þess að tryggja að verkaskipting sé skýr. Jafnframt þarf að tryggja að sami aðili sjái ekki um innleiðingu reglu verks, rannsókn meintra brota og ákvarði refsingu byggða á eigin rannsókn.

Nærsamfélags-neysla sem og vöru- og þjónustuþróun verði efld með svæðisbundnum aðgerðum

Markmið: Fjármagn verði tryggt í svæðisbundnar aðgerðir sem styrkja nærsamfélagsneyslu og vöru og þjónustuþróun í þeim tilgangi að skila auknum virðisauka til heimamanna.

Rekstrarumhverfi matarfrumkvöðla og smáframleiðanda matvæla verði einfaldað.

Markmið: Starfsumhverfi matarfrumkvöðla og smáframleiðanda verði einfaldað og gripið til aðgerða til að auka nýsköpun og vöruþróun í matvælaiðnaði.

Hvatar gildandi búvörusamninga verði endurskoðaðir.

Markmið: Tryggja að búvörusamningar geti með öflugari hætti ýtt undir verðmætasköpun, fjölþætta fram leiðslu og nýja framleiðsluhætti í landbúnaði. Endurskoðun verður grundvölluð á landbúnaðarstefnu stjórn valda sem er aðgerð nr. 7. Til undirbúnings endurskoðuninni verður unnin ítarleg greining á hvötunum.

Jafnt aðgengi að orku verði tryggt um allt land og kostnaður á dreifingu raforku í þéttbýli og dreifbýli verður jafnaður.

Markmið: Raforka og aðgengi að raforku er ein af grunnstoðum nútíma atvinnulífs. Orkan er hreyfiafl fjölbreyttrar atvinnustarfsemi og jafn aðgangur á samkeppnishæfu verði getur stuðlað að jafnræði og frelsi til athafna.

Stuðningur ríkisins við matvælarannsóknir í samstarfi við hagaðila verði metinn.

Markmið: Ávinningur af stofnun Matvælasjóðs og þjónustusamnings við Matís verði metinn til að tryggja að stuðningur stuðli að aukinni verðmætasköpun í samræmi við áherslur Matvælastefnu.

Þingsályktun um landbúnaðarstefnu til lengri tíma verði lögð fyrir Alþingi.

Markmið: Tækifæri til að endurskoða landbúnaðarkerfið frá grunni og stuðla að frekari sátt um framtíð íslensks landbúnaðar. Skýr landbúnaðarstefna til langrar framtíðar er hagur allra; bænda, neytenda, smásöluaðila, fram leiðenda og stjórnvalda.

Íslensk matvælaframleiðsla borin saman við helstu samkeppnislönd.

Markmið: Greina sérstöðu íslenskra matvælaframleiðenda. Meðal annars verður litið til lyfja, varnarefna og hormónanotkunar, vatns, orku og áburðarnotkunar, erfðaauðlinda, líffræðilegs fjölbreytileika, hlutfalls grasfóðrunar búfjár og annarra sérkenna íslenskrar matvælaframleiðslu.

Komið verði á fót samtengdu rekjanleikakerfi gegnum alla virðiskeðju matvæla, frá auðlind til neytenda.

Markmið: Auka gagnsæi og aðgang framleiðenda, neytenda og eftirlitsaðila að upplýsingum. Ráðuneytið tryggi að regluverk styðji við innleiðingu samtengds rekjanleikakerfis.

Stuðningur verði aukinn við fagfólk í matvælatengdum greinum til að kynna íslenskt hráefni og þekkingu á alþjóðlegum vettvangi.

Markmið: Efla matarmenningu, vöruþróun innanlands og eftirspurn eftir íslensku hráefni erlendis. Tryggja þarf áframhaldandi fjárhagsstuðning.

Rannsóknir á lífhagkerfi Íslands verði kortlagðar og efldar.

Markmið: Með meiri þekkingu á lífhagkerfinu má leita leiða til að auka samlegðarárhrif og efla sjálfbæra nýtingu auðlinda, bæði innan opinbera geirans og einkageirans. Opinber framlög til grunnrannsókna í sjávarútvegi verða efld og aukin.

Mælaborð um matvælaframleiðslu og afleidd störf.

Markmið: Betri gagnaöflun og upplýsingar geta nýst til að meta þróun samkeppnishæfni, s. s. framboð afurða, stærð markaða og afkomu greinarinnar.

Neytendur

Betri merkingar á matvælum.

Markmið: Merkingar tryggi aðgengi neytenda að réttum upplýsingum um uppruna, framleiðsluhætti og umhverfisáhrif matvæla. Sambærilegar kröfur gildi fyrir innlenda og innflutta framleiðslu.

Settar skýrar reglur um það með hvaða hætti sé heimilt að hafa áhrif á neytendahegðun.

Markmið: Tryggja stöðu neytenda á markaði. Nauðsynlegt þykir að greina áhrif markaðssetningar mat væla á stöðu og hegðun neytenda með atferlishagfræðilegum aðferðum. Brýnt er að vernda neytendur fyrir blekkjandi viðskiptaháttum sem hafa áhrif á kauphegðun en falla ekki undir hina almennu neytenda verndarlöggjöf.

Hnippingar og aðrar hvetjandi aðferðir verði nýttar til að ýta undir betri ákvarðanatöku almennings. Skipaður verður hópur innan stjórnarráðsins til ráðgjafar til tveggja ára.

Markmið: Aðgerðir stjórnvalda og stefnumótun taki mið af viðurkenndum aðferðum til að ýta undir betri ákvarðanatöku almennings og ná fram settum markmiðum.

Óháð verðlagseftirlit með matvælum verði eflt, t.d. með samstarfi Hagstofu Íslands, atvinnuvega – og nýsköpunarráðuneytis og annarra.

Markmið: Auka gagnsæi og traust neytenda á gögnum um verðlagningu matvæla hér á landi.

Ásýnd og öryggi

Mótuð verði fæðuöryggisstefna sem verður þáttur í þjóðaröryggisstefnu.

Markmið: Tryggja fæðuöryggi á Íslandi og að sérstök fæðuöryggisstefna með viðbragðsáætlunum liggi fyrir.

Þjóðaröryggisvísar taki mið af fæðu- og matvælaöryggi, s. s. birgðastöðu matar og vatns, viðbragðsáætlunum og fleiru.

Markmið: Haldið sé utan um birgðahald og viðbragðsáætlanir með reglubundnum hætti.

Settar verði reglur um notkun á heiti landsins þegar það er nýtt til kynningar á matvælum.

Markmið: Tryggja samræmingu í kröfum til framleiðanda og annarra sem nýta heiti landsins við markaðs setningu.

Koma á fót þverfaglegum samstarfshóp sem leggi fram verk-, kostnaðar- og fjármögnunaráætlun um ef- lingu innviða matvæla og neyslu.

Markmið: Efla innviði matvæla og neyslu, svo sem að uppfæra ÍSGEM gagnagrunninn um næringarinnihald og magn óæskilegra efna í matvælum á íslenskum markaði. Upplýsingar úr gagnasöfnum nýtist meðal annars í landskönnun á mataræði landsmanna, í alþjóðlegum samanburði á heilnæmi hráefna og við eftirlit á mat vælaöryggi. ÍSGEM verður jafnframt gerður notendavænni.

Lýðheilsa

Unnin verður könnun á mataræði landsmanna, bæði barna og fullorðinna, með reglubundnum hætti. Könnunin verður undirbúin af þverfaglegum samstarfshóp sem leggur fram verk-, kostnaðar- og fjármög- nunaráætlun um framkvæmd könnunarinnar.

Markmið: Tryggja reglulega framkvæmd á landskönnun á mataræði. Kannanir á mataræði landsmanna hafa verið framkvæmdar með óreglubundnum hætti hingað til og þrátt fyrir vilja hefur ekki náðst að tryggja framkvæmd með reglubundnum hætti.

Ráðleggingar Embættis landlæknis um mataræði taki í auknum mæli mið af sjálfbæru mataræði.

Markmið: Að við ráðleggingar sé haldið áfram á þeirri braut að leggja aukna áherslu á umhverfismál. Tekið verði tillit til þátta eins og kolefnisspors matvæla, auðlindanýtingar, framleiðsluaðferða, matarsóunar o.fl.

Gerð verður úttekt á gæðum skólamáltíða í grunn- og leikskólum í samvinnu við Samband íslenskra sveitarfélaga.

Markmið: Tryggja að börn fái hollan mat í samræmi við næringarþarfir þeirra. Samskonar gæðaúttekt verður gerð á sjúkrastofnunum og dvalarheimilum í samvinnu við rekstraraðila þeirra. Í kjölfarið verði settar fram tillögur til úrbóta svo að auka megi heilnæmi og heilsujöfnuð og draga úr sóun.

Gerð verður greining á mataræði landsmanna og aðgengi að hollum mat þar sem horft verður til félagslegra þátta sem og lýðfræðiþátta.

Markmið: Á grundvelli greiningarinnar verða gerðar tillögur um leiðir, þar með talda efnahagslega hvata til að bæta lýðheilsu og ýta undir aðgengi almennings að heilnæmum matvælum sem og að draga úr neyslu óhollra matvæla.

Unnin verður forvarnaáætlun og fræðsluáætlun sem samræmist stefnu um lýðheilsu og hollustu.

Markmið: Tryggja samræmda áætlun og framkvæmd í forvörnum og fræðslu í víðtækasta skilningi forvarna.

Komið verður á fót samráðsvettvangi Embættis landlæknis, menntastofnana, framleiðenda, verslana, neytenda og fleiri hagaðila.

Markmið: Tryggja aukið samráð milli helstu fagaðila um leiðir til bættrar lýðheilsu, bættra neysluvenja og hvata til framleiðslu á hollari matvöru.

Umhverfi

Flokkun og endurvinnsla verði samræmd um land allt með hugmyndafræði hringrásarhagkerfisins að leiðarljósi. Urðun verði takmörkuð eins og kostur er.

Markmið: Minnka sóun, auka endurvinnslu og auðvelda fólki að flokka rétt með samræmingu um allt land.

Unnin verði aðgerðaráætlun um að draga úr plastnotkun í matvælaiðnaði.

Markmið: Draga úr óþarfa plastnotkun í matvælaframleiðslu og auka notkun á umhverfisvænum matvæla umbúðum án þess að matvælaöryggi sé ógnað.

Dregið úr matarsóun í allri virðiskeðju matvæla.

Markmið: Draga úr matarsóun í samræmi við aðgerðaáætlun í loftslagsmálum, Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna og aðgerðaráætlun gegn matarsóun.

Nýting matvæla á markaði verði endurskoðuð.

Markmið: Draga úr matarsóun og bæta nýtingu. Regluverk um skilarétt, sölu, endurvinnslu og nýtingu matvæla til annars en manneldis verði endurskoðað.

Draga úr losun gróðurhúsalofttegunda vegna landbúnaðar.

Markmið: Draga úr losun vegna gróðurhúsalofttegunda vegna landbúnaðar í samræmi við aðgerðaáætlun í loftslagsmálum.

Vala Pálsdóttir, formaður verkefnisstjórnar Matvælastefnu. Mynd / smh

Dagskrá kynningarinnar var eftirfarandi:

Ávarp Katrínar Jakobsdóttur, forsætisráðherra
Ávarp Kristjáns Þórs Júlíussonar, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra
Kynning á Matvælastefnu Vala Pálsdóttir, formaður verkefnastjórnar Matvælastefnu
Kynning á aðgerðaráætlun