Íslensk mjaltaþjónabú setja aftur heimsmet

Nú liggur fyrir uppgjör ársins 2016 um mjólkurframleiðslu kúabúa með mjaltaþjóna en uppgjör sem þetta hefur hingað til verið gert annað hvert ár, en nú hefur verið gerð sú breyting á að uppgjörið er gert árlega þar sem útbreiðsla mjaltaþjóna er orðin mjög mikil á Íslandi. 

 

Alls voru um áramótin 150 kúabú með mjaltaþjóna í notkun, en árið 2015 voru þau 135 og voru þessi 150 kúabú með alls 188 mjaltaþjóna sem er fjölgun um 23 mjaltaþjóna á einu ári. Enn einu sinni var sett nýtt met þegar horft er til innvigtunar mjólkur frá mjaltaþjónabúum en hlutfallið fór úr 37,2% árið 2015 í 41,8% árið 2016 og er þetta hlutfall það hæsta sem vitað er um í heiminum en Ísland hefur setið á þessu heimsmeti nú í tvö ár í röð. Á nýliðnu ári voru þrjár tegundir mjaltaþjóna hér á landi þ.e. GEA, Lely og DeLaval.

 

41,8% mjólkurinnar

 

Undanfarin ár hefur hlutfall mjólkur frá mjaltaþjónabúum aukist jafnt og þétt og alls nam innvigtun frá þessum búum 62,8 milljónum lítra á síðasta ári. Það ár var heildarinnvigtunin hér á landi 150,3 milljónir lítra og stóðu mjaltaþjónabúin því undir 41,8% allrar innveginnar mjólkur hér á landi. Þetta hlutfall er einnig það hæsta sem vitað er um í heiminum. Aukningin á innvigtuninni frá mjaltaþjónabúum landsins var alls 6,5 milljónir lítra á síðasta ári eða sem nemur 15,7% á einu ári.

 

Hvert bú með 418 þúsund lítra að jafnaði

 

Að jafnaði var hvert mjaltaþjónabú að leggja inn 418 þúsund lítra á síðasta ári en til samanburðar má geta þess að önnur bú á landinu lögðu inn að jafnaði 181 þúsund lítra. Munurinn eru 238 þúsund lítrar sem er töluverð aukning á milli ára. 

 

Bilið í bústærð er því að aukast töluvert og eru mjaltaþjónabúin nú að jafnaði 2,3 sinnum stærri en bú sem nota hefðbundna mjaltatækni. Árið 2015 var þessi munur minni, en þá lögðu mjaltaþjónabúin inn að jafnaði 403 þúsund lítra og önnur bú 190 þúsund lítra.

 

Tvö bú með meira en 500 þúsund lítra

 

Árið 2016 var hvert mjaltaþjónabú með að meðaltali 1,25 mjaltaþjóna (118 bú með 1 mjaltaþjón, 27 bú með 2 mjaltaþjóna, 4 bú með 3 mjaltaþjóna og 1 bú með 4 mjaltaþjóna). 

 

Innvigtunin frá hverjum mjaltaþjóni var að jafnaði 334 þúsund lítrar á síðasta ári sem er aukning á milli ára um 5 þúsund lítra. 

 

Þó svo að um aukningu sé að ræða er dagljóst að nýtingu mjaltaþjóna hér á landi má stórbæta enda afar mikill munur á milli búanna þegar horft er til innvigtunar frá hverjum mjaltaþjóni að jafnaði. 

Árið 2015 var sett nýtt Íslandsmet þegar mesta mælda innvigtun frá einum DeLaval mjaltaþjóni fór í 541.053 lítra og komst ekki neinn mjaltaþjónn nálægt þessu meti í fyrra. 

 

Afurðahæsti mjaltaþjónn landsins var að þessu sinni Lely mjaltaþjónn með 514 þúsund lítra og næstur honum kom DeLaval mjaltaþjónn með 507 þúsund lítra. Fleiri mjaltaþjónar rufu ekki 500 þúsund lítra múrinn í fyrra en alls voru 14 bú sem lögðu inn meira en 450 þúsund lítra eftir hvern mjaltaþjón og er það nýtt met. Áður höfðu mest 10 bú náð þessum árangri. Þess má geta að öll þessi bú voru með einn mjaltaþjón hvert. 

 

Árið 2015 voru 22,4% mjaltaþjónanna sem skiluðu meira en 400 þúsund lítrum í afurðastöð en síðastliðið ár voru það 26,7% svo ljóst er að nýting mjaltaþjónanna er að batna ár frá ári. Af þeim 40 kúabúum sem lögðu inn meira en 400 þúsund lítra eftir hvern mjaltaþjón voru einungis tvö þeirra með 2 mjaltaþjóna.

 

Enn má auka nýtinguna

 

Ef horft er til hámarks­framleiðslu­getu miðað við innlagða mjólk frá hverjum mjaltaþjóni árið 2016 mætti fræðilega séð auka framleiðslu mjaltaþjónabúanna í 96,7 milljónir lítra án a.m.k. nýfjárfestinga í mjaltatækninni sem slíkri, en auðvitað þyrftu aðrar aðstæður einnig að vera til staðar. Í raun svarar þetta til þess að nýting mjaltatækjanna í dag nemi um 64,4% sé horft til afurðasemi þess mjaltaþjóns sem mestu skilar á landinu öllu. Þetta hlutfall ætti að geta farið í um 70% en auðvitað er óraunhæft að ætla öllum að ná sama árangri við framleiðslu.

 

92,9% innvigtunarhlutfall

 

Þegar skoðaðar eru niðurstöður skýrsluhalds Ráðgjafarmiðstöðvar landbúnaðarins og þær bornar saman við skráningar búa með mjaltaþjóna kemur í ljós að af þessum 150 búum taka 141 þeirra þátt í skýrsluhaldinu eða 94% sem er svipað og hefur verið undanfarin ár. Það vekur alltaf furðu þegar þetta hlutfall er skoðað, að allir notfæri sér ekki tölvutæknina betur og taki þátt í hinu sameiginlega skýrsluhald. 

 

Uppbygging mjaltaþjónanna er þannig að öllum skýrsluhalds­u­pplýsingum þarf hvort sem er að halda til haga, svo það sem á vantar er nánast einungis að taka kýrsýnin.

 

Sé horft til þeirra búa sem eru með í skýrsluhaldinu þá kemur í ljós að meðalnýtingarhlutfall þessara búa, þ.e. innvegið mjólkurmagn miðað við reiknaða skýrsluhaldsnyt, var 92,9% á liðnu ári. Er það nokkuð undir væntingum um innvigtunarhlutfall mjólkur sem oftar en ekki hefur verið í kringum 94-95% miðað við eðlileg afföll auk heimanota mjólkur bæði til kálfa og heimilis. Á þessu geta þó verið ótal skýringar sem ekki verður reynt að fara nánar út í hér. Á það hefur áður verið bent að svo virðist sem mjaltaþjónarnir mæli ekki alltaf rétt. Eitthvað sem er afar einfalt að kanna með því einfaldlega að bera saman þriggja daga innvigtunina og bæta við frátökumjólk og heimanotum. Samtalan á einfaldlega að passa við þá tölu sem mjaltaþjónninn telur að hafi verið mjólkað á sama tíma.

 

Nokkur bú víkja verulega frá hinni reiknuðu framleiðslu og alls lögðu t.d. 14 bú inn mun meiri mjólk en þau hefðu getað framleitt samkvæmt skýrsluhaldinu og 20 bú til viðbótar lögðu inn svo hátt hlutfall mjólkurinnar að það bendir til þess að mjólkurmælarnir mæli of lítið, þ.e. raunnyt kúnna er meiri en skýrsluhaldsupplýsingarnar benda til. Rétt er að minna á að það er óhemju mikilvægt að allir kúabændur, óháð þeirri mjaltatækni sem er notuð við mjaltir, fylgist sjálfir vel með því að skýrsluhaldsnytin haldist vel í hendur við innlagðar afurðir. Enda er fóðurgjöf miðuð við afurðasemi kúnna og séu afurðirnar ranglega metnar, verður t.d. kjarnfóðurskömmtunin kolröng.

 

69 árskýr á hverju mjaltaþjónabúi

 

Alls voru 10.342 árskýr á mjaltaþjónabúum landsins árið 2016 eða sem svarar til 69 árskúm að jafnaði á hverju mjaltaþjónabúi og að jafnaði 55 kýr á hvern mjaltaþjón. Þetta eru heldur færri árskýr á hvert mjaltaþjón en árið 2015 þegar þessi fjöldi var 57,1. Bendir þetta til þess að þónokkur fjöldi búa sé að byggja upp bústofn sinn eftir skipti yfir í mjaltaþjónatæknina

 

6.596 kg að meðaltali

 

Líkt og vænta má er meðalnyt kúabúa með mjaltaþjóna nokkuð hærri en annarra búa hér á landi en skýringin felst m.a. í tíðari mjöltum og virkara framleiðslustýringarkerfi. Í því uppgjöri sem þessi úttekt nær til var notast við skýrsluhaldsupplýsingar Ráðgjafarmiðstöðvar landbúnaðarins fyrir síðastliðið ár.

Þegar búið er að draga skýrslu­haldsafurðir kúa mjalta­þjónabúa frá afurðum kúa á öðrum búum er meðalnyt kúa annarra búa 5.829 kg en meðalnyt kúa mjaltaþjónabúanna 6.596 kg. Munar þarna 11,6% á milli þessara ólíku fjósgerða og ólíku mjaltatækni sem notuð er og sem skýra má sem fyrr segir bæði með tíðari mjöltum og góðri bústjórn.

 

6 bú með frumutölu lægri en 150 þúsund

 

Þegar horft er til mjólkurgæða frá búum með mjaltaþjóna eru mun færri bú með lága frumutölu en vænta mætti. Margfeldismeðaltal frumutölu allra 150 búanna var 248.054 sem er því miður veruleg hækkun frá því árið 2015 þegar hún var 242.358. Ekki nema 6 bú voru með frumutölu sem var lægri en 150 þúsund að meðaltali og lögðu 2 af þessum búum inn meira en 400 þúsund lítra. Ekki nema 36 bú af 150 náðu því að vera með frumutöluna að jafnaði undir 200 þúsundum á síðasta ári. 

 

Þá voru 33 bú með hærri frumu­tölu en 300 þúsund sem er auðvitað allt of há frumutala og óásættanleg fyrir alla kúabændur, enda dregur það úr afurðasemi kúnna auk þess sem mikill kostnaður fylgir hárri frumutölu að jafnaði.

 

Eins og sjá má af tölunum hér að ofan eru til fjöldamörg bú sem geta framleitt mjólk með mjaltaþjóni og frumutölu sem er lægri en 150 þúsund svo það ætti að vera hvati til þess að gera betur. Svo til enginn munur var á frumutölunni eftir því hvaða tegund mjaltaþjóns var notuð, svo dagljóst er að hægt er að ná góðum árangri óháð því hvaða tegund mjaltaþjóns er notuð.

 

30 bú með meðaltal líftölu lægri en 20 þúsund

 

Það hefur lengi loðað við mjaltaþjónatæknina að líftalan eigi það til að vera of há en að vera með líftölu sem er í hærra lagi er þó ekki lögmál og voru t.d. 30 kúabú með líftölu að jafnaði sem var lægri en 20 þúsund/ml á síðasta ári og þar af voru einnig bú með fleiri en einn mjaltaþjón. Þá voru 8 mjaltaþjónabú með lægri líftölu að meðaltali en 15 þúsund/ml og sýnir að það er vel hægt með góðri bústjórn að vera með lága líftölu þrátt fyrir að vera með mjaltaþjón.

 

Á hinn bóginn voru einnig allt of mörg bú með líftölu sem var hærri en 50 þúsund/ml eða alls 27 bú. Rétt er að minna á að þessi bú nota nákvæmlega sömu tækni og búin sem eru á hinum enda listans og því dagljóst að það eru til bæði tæknilegar og bústjórnarlegar lausnir sem geta komið böndum á of háa líftölu á mjaltaþjónabúi.

 

Samantekt þessi byggir á upplýsingum frá Auðhumlu og Mjólkurafurðastöð KS auk þess sem notuð voru gögn sem aflað var hjá Bústólpa, VB landbúnaði, Ráðgjafarmiðstöð landbúnaðarins og Bændasamtökum Íslands.

 

Snorri Sigurðsson

sns@seges.dk

Sviðsstjóri mjólkurgæðasviðs

Dýralækninga- og gæðadeild

SEGES í Danmörku