MS gert að greiða 480 milljónir vegna brota gegn samkeppnislögum

Þann 4. mars síðastliðinn staðfesti Hæstiréttur dóm Landsréttar í máli Mjólkursamsölunnar gegn Samkeppniseftirlitinu. Áður hafði Landsréttur staðfest dóm héraðsdóms í málinu. Niðurstaðan felur í sér að MS þarf að greiða 480 milljónir króna í ríkissjóð í sekt vegna brota á samkeppnislögum.

Tildrög málsins eru þau að í upphafi árs 2013 hóf Samkeppnis­eftirlitið rannsókn á ætluðum brotum Mjólkursamsölunnar ehf. (MS) á banni 11. gr. samkeppnislaga við misnotkun á markaðsráðandi stöðu. Þá hafði Mjólkurbúið Kú ehf. (Mjólkurbúið) kvartað yfir því að þurfa að greiða MS 17% hærra verð fyrir óunna mjólk til vinnslu, sk. hrámjólk, en keppinautar Mjólkurbúsins sem eru tengdir MS þyrftu að greiða. Mjólkurbúið var í eigu Ólafs Magnússonar o.fl., en hann stofnaði einnig fyrirtækið Mjólku ehf. sem hóf samkeppni við MS árið 2005. Í lok árs 2009 keypti Kaupfélag Skagfirðinga (KS) Mjólku ehf. og hefur rekið hana síðan. Í málinu var einnig tekinn til skoðunar sambærilegur verðmunur á hrámjólk frá MS, annars vegar til Mjólku á meðan fyrirtækið var í eigu Ólafs Magnússonar o.fl., og hins vegar eftir að það hafði verið selt til KS. Mjólkurbúið hefur talið að með þessum mun á hráefnisverði til vinnsluaðila væri MS að misnota markaðsráðandi stöðu sína gagnvart minni keppinautum.

MS bar því við að breytingarnar á búvörulögum 2004 hafi þau áhrif að umrædd verðmismunun geti ekki falið í sér brot á samkeppnislögum.

Afstaða tók mið af ítrekuðum brotum

Í ákvörðun Samkeppniseftirlitsins í september 2014 er rökstutt að það hafi ekki verið tilgangur löggjafans að markaðsráðandi afurðastöðvar í mjólkuriðnaði væru undanþegnar banni samkeppnislaga við misnotkun á markaðsráðandi stöðu. Gilda því sömu reglur um MS að þessu leyti og gilda gagnvart markaðsráðandi fyrirtækjum í öðrum atvinnugreinum. Taldi Samkeppniseftirlitið hæfilegt að leggja 370 milljóna króna í sekt á MS vegna þessa brots. Bent var á að einnig væri horft til þess að um ítrekað brot er að ræða. Á árinu 2006 braut einn forvera MS, Osta- og smjörsalan, með sams konar hætti gagnvart Mjólku á meðan hún var í eigu fyrri eigenda, sbr. úrskurð áfrýjunarnefndar samkeppnismála í máli nr. 8/2006.

MS kærði niðurstöðuna til áfrýjunarnefndar samkeppnismála þann 20. október 2014. Lagði áfrýjunarnefndin í kjölfarið til í desember 2014 að Samkeppnis­eftirlitið rannsakaði málið nánar.
Þann 7. júlí 2016 birti samkeppniseftirlitið nýjan úrskurð þar sem stjórnvaldssektin á MS var hækkuð úr 370 í 480 milljónir króna. MS kærði þá ákvörðun aftur til áfrýjunarnefndar samkeppnismála þann 4. ágúst 2016 og krafðist þess að ákvörðunin yrði felld úr gildi.

Áfrýjunarnefnd samkeppnismála kvað upp sinn úrskurð 21. nóvember 2016. Meirihluti nefndarinnar komst m.a. að þeirri niðurstöðu að undanþáguákvæði búvörulaga hefðu vikið banni samkeppnislaga við misnotkun á markaðsráðandi stöðu til hliðar. Af þessu leiddi að sekt MS vegna brota á 11. gr. samkeppnislaga var felld úr gildi og hið sama gildir um framangreind fyrirmæli Samkeppniseftirlitsins. Á hinn bóginn staðfesti nefndin að MS hefði framið alvarlegt brot á upplýsingaskyldu samkeppnislaga og að fyrirtækinu bæri að greiða 40.000.000 kr. sekt vegna þess.

Samkeppniseftirlitið höfðaði þá mál fyrir héraðsdómi gegn MS á forsendum laga frá 2011. Þar var þess krafist að stjórnvaldssektin frá júlí 2016 stæði. MS hóf þá mál til ógildingar niðurstöðunni. Málin voru sameinuð í héraðsdómi og var áfrýjað til Landsréttar sem staðfesti úrskurð héraðsdóms. MS áfrýjaði málinu þá til Hæstaréttar í mars 2020 sem kvað svo upp staðfestingardóm sinn 4. mars 2021.

Gert að greiða 480 milljónir króna

Í niðurstöðu Hæstaréttar í máli Mjólkursamsölunnar segir að þá sé MS ehf. einnig talið hafa brotið gegn 19. gr. samkeppnislaga með því að hafa gefið rangar upplýsingar og ekki lagt fram framlegðar- og verkaskiptasamkomulag við KS ehf. við rannsókn. Var MS ehf. gert að greiða 480.000.000 krónur í stjórnvaldssekt.

Í dómi Hæstaréttar var frávísunarkröfu MS ehf. hafnað og ekki talið að dómstólar færu út fyrir stjórnskipulegt hlutverk sitt samkvæmt 2. og 60. gr. stjórnarskrárinnar með því að leggja á sekt í samkeppnismáli samhliða ógildingu á úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnismála.

Samkomulagið rúmast ekki innan búvörulaga

Þá taldi Hæstiréttur ljóst að markmið samkomulags MS ehf. og KS ehf. um framlegðar- og verkaskipti hefði ekki verið einskorðað við afkomuskiptingu vegna einstaka tegunda framleiðsluvara tengdum verkaskiptingunni heldur miðaði einnig að heildarjöfnun á hlutfallslegri framlegð í greininni óháð verkaskiptingu afurðastöðva. Var samkomulagið ekki talið geta rúmast innan heimilda 71. gr. búvörulaga nr. 99/1993 eða hvílt á öðrum heimildum laganna.

Hrámjólk til tengdra aðila á mun lægra verði

Hæstiréttur taldi ekki undirorpið vafa að MS ehf. hafi verið í markaðsráðandi stöðu á viðkomandi markaði. Félagið hefði selt hrámjólk til tengdra aðila á mun lægra verði en ótengdum aðilum og sú mismunun hafi veitt hinum tengdu aðilum óeðlilegt forskot í samkeppni á markaði málsins.

MS ehf. var því talið hafa mismunað viðskiptaaðilum sínum með ólíkum skilmálum í sams konar viðskiptum og þannig veikt samkeppnisstöðu þeirra og með því brotið með alvarlegum hætti gegn c-lið 2. mgr. 11. gr. samkeppnislaga. Þá hafi sú mikla mismunun sem var á verðlagningu MS ehf. til ótengdra aðila og verði til eigin framleiðslu falið í sér alvarlegan og langvarandi verðþrýsting sem hafi einnig verið til þess fallinn að verja markaðsráðandi stöðu félagsins.

Brot MS ehf. alvarlegt og staðið lengi

Hæstiréttur taldi jafnframt að MS ehf. hefði brotið gegn 19. gr. samkeppnislaga með því að leggja ekki fram áðurnefnt samkomulag sitt og KS ehf. við rannsókn S. Hvað varðaði fjárhæð stjórnvaldssektarinnar vísaði Hæstiréttur til þess að brot MS ehf. hafi verið alvarlegt auk þess sem það hafi staðið lengi. Þá fólst í broti MS ehf. ítrekun á fyrra broti þótt ekki hafi verið ákveðin sekt í fyrra málinu. Var MS ehf. gert að greiða samtals 480.000.000 krónur í ríkissjóð vegna brota gegn 11. og 19. gr. samkeppnislaga.

Í góðri trú um að vinna í samræmi við lög

Í fréttatilkynningu frá Mjólkur­samsölunni vegna niðurstöðu Hæsta­réttar í máli nr. 26/2020 segir að þar sé leiddur til lykta ágreiningur um túlkun á samspili ákvæða búvörulaga og samkeppnislaga, sem hefur verið til meðferðar fyrir stjórnvöldum og dómstólum í tæpan áratug. Þar hefur legið fyrir allan tímann að Mjólkursamsalan var í góðri trú og taldi sig vera að vinna í samræmi við lög.

Það er líka ljóst að Mjólkur­samsalan átti von á því að Hæstiréttur myndi staðfesta niðurstöðu áfrýjunarnefndar samkeppnismála, sem hafði úrskurðað að starfshættir Mjólkursamsölunnar væru málefnalegir og samkvæmt lögum.

Fyrirtækið mun fara nánar yfir röksemdir Hæstaréttar fyrir niðurstöðunni áður en það tjáir sig frekar efnislega um dóminn.