Örsláturhús myndu örva nýsköpun en regluverkið er flókið og ruglingslegt

Lög um heimaslátrun og vinnslu eru flókin og hamla möguleikum bænda til nýsköpunar. Leyfilegt er að slátra dýrum heima á býli til einkaneyslu en bannað að selja eða dreifa afurðunum út fyrir býlið. Á sama tíma er leyfilegt að koma upp afurðavinnslu heima en bannað að nota hráefni af heimaslátruðu til vinnslunnar.

„Heimaslátrun er leyfð samkvæmt lögum,“ segir Hrönn Ólína Jörundsdóttir, sviðsstjóri hjá Matís og sérfræðingur um matvælaöryggi, og er það þegar bóndi slátrar eigin fé heima á bæ til eigin nota. Hins vegar er sala og dreifing afurða af heimaslátruðum dýrum bönnuð.“

Hrönn segir að fólk rugli þessu tvennu stundum saman og þegar sagt er að heimaslátrun sé bönnuð þá sé ekki átt við heimaslátrunina sjálfa hendur sölu og dreifingu afurða út fyrir býlið.

Reglurnar á gráu svæði

Að sögn Hrannar er erfitt að henda reiður á hversu mikil heimaslátrun er þar sem ekki séu til neinar opinberar tölur um fjölda dýra sem er slátrað heima.

„Hins vegar vitum við að það er talsvert um heimaslátrun og að sala á afurðum af heimaslátruðum afurðum tíðkast bak við tjöldin og dulinn markaður til staðar og lítið mál að nálgast heimaslátrað kjöt.
Ástæðan fyrir því að bannað er að selja afurðir af heimaslátruðu er að dýrunum er slátrað og jafnvel vinnsla á kjöti án nokkurs eftirlits og í aðstöðu sem er í flestum tilfellum ekki samþykkt til matvælaframleiðslu.

Í framhaldi af því má svo spyrja sig hvort afurðirnar séu ekki jafnmikil ógn við heimafólk á bænum þar sem slátrunin fer fram og aðra, komi eitthvað upp á. Að mínu mati eru reglurnar um heimaslátrun á gráu svæði hvað þetta varðar þar sem það er alltaf einhver áhætta á smiti við heimaslátrun. Þannig að ef allt ætti að vera eftir bókinni ætti heimaslátrun að vera bönnuð með öllu, en á þessu vantar áhættumat og gögn sem sýna hver raunveruleg áhætta sé fyrir neytandann,“ segir Hrönn.

Flókið regluverk

„Regluverkið í kringum slátrun og vinnslu afurða er töluvert og erfitt að koma á laggirnar vinnslum sem er þó leyfilegt samkvæmt reglum. Samkvæmt reglunum er leyfilegt að setja upp kjötvinnslur heima á býlum en þá þurfa bændur að kaupa skrokka af sláturleyfishöfum. Þannig að bændur geta í raun verið með kjötvinnslu en mega ekki slátra heima og vinna hráefni af heimaslátruðu þar sem þeir hafa ekki sláturleyfi.

Gallinn við kerfið eins og það er í dag er að virðiskeðja, slátrun, vinnsla og sala, gerist öll hjá bóndanum nema aflífunin og það hefur aldrei verið samþykkt annað en að slátrunin fari fram hjá sláturleyfishafa eigi afurðirnar að fara í sölu.

Að mínu mati og fleiri hefur þetta staðið bændum fyrir þrifum í að geta stundað nýsköpun. Eins og staðan er í dag hefur lengi verið nánast ómögulegt fyrir bændur að stunda nýsköpun af því að það er svo kostnaðarsamt fyrir þá að fá skrokkana heim til baka. Þeir fá lágt verð fyrir skrokkana í sláturhúsinu og ef þeir vilja fá þá heim til vinnslu er dýrt að láta slátra þeim og dýrt að fá hráefnið heim til vinnslu og það gerir að verkum að rekstrarmódelið gengur ekki upp.“

Örsláturhús heima á býli

„Staða sauðfjárbænda í dag er erfið og í mörgum tilfellum rosalega erfið og ekki útlit fyrir að það breytist á næstunni. Við hjá Matís teljum að nýsköpun sé lykillinn að uppbyggingu landbúnaðar, nýliðunar í greininni og eflingu byggða. Hugmynd okkar hjá Matís er að bændum verði gert kleift að stunda nýsköpun heima fyrir og að í stað þess að þeir þurfi að kaupa þá þjónustu sem felst í að aflífa dýrin leggjum við til að þeim verði gert mögulegt samkvæmt reglugerð að koma upp eins konar örsláturhúsi.
Slíkt myndi gera bændum kleift að slátra heima, vinna afurðir úr hráefninu og selja þær beint frá býli og jafnvel sérhæfa sig í ákveðnum vörum og búa til markað þeim tengdum.“

Hrönn segir að það ætti að vera hægt að setja upp örsláturhús undir sömu formerkjum og heimavinnslu. „Til að koma upp örsláturhúsi þá þarf að aðlaga núverandi regluverk en í grunninn þurfa bændur að fá samþykkt rými af heilbrigðiseftirlitinu þar sem slátrun getur farið fram í samræmi við kröfur og að vera í samvinnu við Matvælastofnun um aflífun dýranna og eftirlitskerfið virkt.

Komi bændur sér upp örsláturhúsi og vinnslu eru þeir komnir með alla virðiskeðjuna á sínar hendur og ættu að geta unnið áfram með hana, sér og sínum til hagsbóta, þar sem virðisaukinn rennur til bóndans án þessa skerða heilbrigðiskröfur gagnvart neytendum.“

Kjötafurðir beint frá býli

Hrönn segist sjá fyrir sér að örsláturhús og heimavinnsla geti verið lausn fyrir ákveðinn fjölda sauðfjárbænda en ekki að um einhverja stórframleiðslu væri að ræða.

„Í þessu felast einnig tækifæri í að áframnýta hliðarhráefni eins og gærur og horn í annars konar framleiðslu bæði innan og utan býlis. Við sjáum aukningu á eftirspurn eftir vörum beint frá býli bæði hérlendis og erlendis, þannig að ég er sannfærð um að það er markaður fyrir vörur að þessu tagi.“