Tengslin við Færeyinga
Við Íslendingar finnum gjarnan til meiri skyldleika við Færeyinga en aðrar þjóðir, þótt okkur gangi misvel að skilja tungumál þeirra og samgangur þjóðanna sé almennt ekki svo ýkja mikill nú til dags. Það var þó ekki alltaf svo.
Færeyjar eru auðvitað næsta nágrannaland Íslands en fleira kemur til. Sjávarútvegur og landbúnaður hafa verið undirstaða byggðar í báðum löndunum öldum saman og lífsbaráttan verið keimlík. Sögulega séð eiga þjóðirnar svo það líka sameiginlegt að hafa báðar byggst frá Noregi í öndverðu. Færeysk skip sóttu á Íslandsmið í ríkum mæli áður fyrr og um miðja síðustu öld flykktust Færeyingar, karlar og konur, til Íslands í atvinnuleit þegar illa áraði efnahagslega í heimalandinu. Sumt af þessu fólki ílentist á Íslandi og því eiga margir Íslendingar ættir að rekja til Færeyja. Færeyingar hafa líka ávallt verið fyrstir til að bjóða fram aðstoð þegar náttúruhamfarir og önnur óáran hafa riðið yfir á Íslandi og hefur það verið vel metið.
Færeyingar undanskildir
Þegar Íslendingar færðu fiskveiðilögsögu sína út í 200 mílur og ráku útlend veiðiskip af höndum sér voru Færeyingar undanskildir. Þeir fengu að halda áfram takmörkuðum veiðum hér við land og hefur svo verið allt fram á þennan dag án þess að í staðinn kæmu sambærileg veiðiréttindi fyrir íslensk skip í færeyskri lögsögu. Þegar farið var að skera niður þorskkvótann hér við land og kvótaskerðingin farin að bitna harkalega á íslenskum útgerðum krafðist Landssamband íslenskra útvegsmanna þess ítrekað að veiðiréttindi Færeyinga hér við land yrðu afnumin. Þeirri kröfu var ávallt hafnað af hálfu stjórnvalda. Aldrei var pólitískur vilji til þess, sama hvaða stjórnmálaflokkar voru við völd. Færeyingar voru jú og eru frændur vorir.
Veiðiheimildir Færeyinga
Núna er staðan sú að Færeyingar hafa heimild til að veiða 5.600 tonn af botnfiski við Ísland árlega, þar af má þorskur ekki fara yfir 2.400 tonn. Þá hafa þeir einnig loðnukvóta hér við land. Á síðustu árum hefur fiskveiðisamkomulagið við Færeyinga hins vegar komið sér vel fyrir íslenskar uppsjávarútgerðir því samkvæmt því mega íslensk skip veiða kolmunna að vild í færeyskri lögsögu af eigin kvóta og raunar norsk-íslenska síld líka. Meirihluti kolmunnaafla Íslendinga er nú veiddur í færeyskri lögsögu vor og haust, eins og fram kom í pistli hér í blaðinu fyrr á þessu ári.
Yfir 3.000 sjómenn árið 1930
Þótt Færeyingar stundi enn veiðar á Íslandsmiðum er það ekkert í líkingu við það sem tíðkaðist fyrr á tíð.
Samkvæmt hagtölum drógu færeysk skip samtals 1,4 milljónir tonna úr sjó við Ísland á árabilinu 1903-1978 og af erlendum þjóðum komu þeir næst á eftir Bretum og Vestur-Þjóðverjum í veiðum við landið.
Færeyingar voru ótrúlega umsvifamiklir á Íslandsmiðum á síðustu áratugum nítjándu aldar og á fyrstu áratugum þeirrar tuttugustu. Þeir hófu veiðar hér við land árið 1872 og náðu þær hámarki upp úr 1930 þegar yfir 3.000 færeyskir sjómenn stunduðu veiðar við Íslandsstrendur á rúmlega 150 skipum, að því er heimildir herma. Þetta var að heita má allur færeyski fiskiskipaflotinn. Veiðarnar stunduðu þeir einkum úti af Austfjörðum og seldu afla sinn þar. Við það skapaðist mikil atvinna í austfirskum sjávarplássum sem stuðlaði mjög að eflingu þessara byggða. Færeyingarnir komu einnig með verkþekkingu með sér því bátasmíði þeirra var rómuð, bátarnir léttir og rennilegir, bátalagið kallað Færeyingur. Færeyingar voru því aufúsugestir, ef gesti skyldi kalla því frekar var litið á þá sem heimamenn en útlendinga.
Kreppa í Færeyjum eftir síðari heimsstyrjöld
Víkur nú sögunni fram til sjötta áratugar 20. aldarinnar en þá flykktust Færeyingar til Íslands í atvinnuleit á ný. Á þessum tíma fór saman mikill uppgangur í atvinnumálum á Íslandi og kröpp niðursveifla í efnahagslífi í Færeyjum. Fyrir þessu var ákveðin ástæða. Í lok síðari heimstyrjaldar var færeyska þjóðin mjög vel stæð fjárhagslega enda höfðu Færeyingar siglt með ísaðan fisk á Bretlandsmarkað öll styrjaldarárin og þénað vel en um leið þurft að færa miklar mannfórnir og sæta miklum skipstöpum. Talað er um að þriðjungi flotans hafi verið sökkt.
Ryðkláfar frá Íslandi og Bretlandi
Strax að stríði loknu var hafist handa af kappi við að endurnýja færeyska fiskiskipaflota en þar sem engin ný skip voru á markaðnum voru keyptir gamlir togarar frá Íslandi og Bretlandi. Árið 1948 áttu Færeyingar stærsta togaraflota á Norðurlöndum, alls um 50 skip. En þegar á reyndi urðu þessi skip alltof dýr í viðhaldi og rekstri. Ofan á þetta bættist að fiskverð lækkaði og breska sterlingspundið féll. Svo fór að flestar færeysku togaraútgerðanna urðu gjaldþrota á árunum 1950-51. Fjöldi sjómanna missti vinnuna.
Vinnuaflsskortur á Íslandi
Íslendingar áttu líka mikinn gjaldeyrisforða að loknu stríðinu og var stríðsgróðinn m.a. nýttur til þess að láta smíða togara og fiskibáta. Mikill uppgangur var í íslensku atvinnulífi á sjötta áratugnum og fram á þann sjöunda og tilfinnanlegur skortur á vinnuafli bæði til sjós og lands. Lausnin á því var m.a. sú að ráða Færeyinga hingað til starfa. Í grein í tímaritinu Faxa (3. tbl. 2005) er þessi tími rifjaður upp. Þar fullyrða kunnugir að ef færeyskra sjómanna hefði ekki notið við hefði ekki verið unnt að gera út fiskiskipaflotann á Suðvesturlandi á þessum tíma. Færeyingar byrjuðu að flykkjast til Íslands árið 1952 og skiptu þeir strax hundruðum. Alls komu yfir 1.000 Færeyingar á vetrarvertíð árið 1956, þar á meðan fjöldi stúlkna til að vinna í frystihúsum á Suðurnesjum og í Vestmannaeyjum.
Íslendingar „dálítið spilltari“
Heima í Færeyjum voru ekki allir hrifnir af því að missa stúlkur úr landi í stórum stíl. Erlendur Patursson formaður Fiskimannafélags Færeyja sagði í viðtali við Morgunblaðið í janúar 1960 að ekkert atvinnuleysi væri hjá stúlkum í Færeyjum. „Ég er hálfhræddur um að það sé eitthvað annað sem vakir fyrir þeim en að vinna. Það er ævintýraþráin. En þið Íslendingar eruð dálítið spilltari en við og þess vegna koma stúlkurnar heim dálítið spilltari en þær fóru.“
Haldið heim á ný
„Innrásin“ frá Færeyjum náði hámarki árið 1957 þegar um 1.400 færeyskir sjómenn voru á íslenska fiskiskipaflotanum, ekki bara á bátum heldur einnig á togurum. Að auki unnu hundruð færeyskra karla og kvenna margvísleg störf í landi, því atvinnuþátttaka Færeyinga á Íslandi einskorðaðist ekki við sjávarútveg þótt sá þáttur sé gerður að sérstöku umfjöllunarefni í þessari grein.
Það var svo árið 1963 að Færeyingarnir byrjuðu að snúa aftur til síns heima þegar efnahagur eyjanna var endurreistur, fiskverð hækkaði og landsmenn eignuðust ný og öflug skip.
