Gjörbylting kynbótakerfisins

Höfundur: Guðrún Hulda Pálsdóttir

Erfðamengisúrval hefur verið innleitt í kynbótastarf íslensku mjólkurkýrinnar og markar það stór tímamót í íslenskri nautgriparækt.

Hið nýja skipulag gerir það að verkum að kynbótaframfarir verða örari með styttra ættliðabili og öruggara kynbótamati einstakra gripa. Í stuttu og mjög einfölduðu máli felur þetta í sér að greining á erfðamengi einstaklinga verði notað til að reikna út hversu efnilegir gripir eru til framræktunar á íslensku mjólkurkúnni.

Á þessu ári byrjuðu kúabændur að taka sjálfir sýni úr nýfæddum kvígukálfum um leið og þeir eru merktir. Þessir gripir hafa fengið arfgerðargreiningu.

Erfðamatið ljóst frá upphafi

Niðurstöður fyrstu keyrslu á erfðamati, það er nýju kynbóta- mati, hefur verið lesið inn í skýrsluhaldskerfið Huppu og geta þeir sem sendu sýni úr kvígum í arfgreiningu séð erfðamat gripa sinna. Með því geta bændur fengið mat á því hversu góður gripurinn getur orðið þegar hann er aðeins nokkurra mánaða gamall, í stað þess að fá slíkt mat eftir fyrsta burð.

Þeir gripir sem ekki hafa arfgerðargreiningu fá kynbótamat í hinu nýja erfðamengisúrvali.

Breytingarnar bera með sér að minna verður um tilviljanir og öryggi við val á kynbótagripum verður meira. Hægt verður að leggja betra mat á eiginleika sem erfitt hefur verið að mæla, s.s. endingu og skap.

Hákon 21007 frá Skeiðháholti 1 á Skeiðum, yngsta nautið sem nú kemur til notkunar.

Breytingar strax

Þó nokkrar breytingar munu verða á kynbótastarfi nautgriparæktarinnar með innleiðingu erfðamengisúrvals. Fyrir það fyrsta mun notkun óreyndra nauta heyra sögunni til. Þannig verður aðeins um að ræða naut í notkun sem verða þá allt niður í rúmlega ársgömul. Samhliða því verður tilnefningu sérstakra nautsfeðra hætt. Val nautsmæðra mun taka breytingum og verða öruggara og betra en áður.

„Það mun byggja á arfgreiningum og erfðamati þeirra sjálfra enda mun meirihluti kúa í framleiðslu verða arfgreindur innan þriggja ára. Þannig styrkja sýnatökur úr kvígum og arfgreiningar þeirra val nautsmæðranna í framtíðinni“, segir í tilkynningu frá RML.

Fleiri árgangar í boði

Þá tók Fagráð í nautgriparækt þá ákvörðun að hafa 22 naut í notkun á næstunni og er það val byggt á erfðamati. Munu nautin vera úr fleiri árgöngum en áður, enda hafa þær upplýsingar sem fyrir liggja geta metið gæði nauta til framtíðar.

Af nautum í notkun eru t.d. tvö fædd árið 2021 og það yngsta aðeins 19 mánaða gamalt. Fimm eru fædd árið 2020 og fjögur árið 2019. Nautin 22 eru undan fjórtán feðrum. „Rétt er taka skýrt fram að mat þessara gripa getur átt eftir að breytast og innbyrðis röð þeirra riðlast eftir því sem upplýsingar um dætur þeirra berast. Þannig er óvíst að það naut sem er með hæst erfðamat nú verði það eftir næstu keyrslu og svo koll af kolli. Hins vegar er ljóst að þessi hópur nauta er úr hópi þeirra bestu sem um ræðir,“ segir í frétt RML.

Gríðarlegur ávinningur

„Verkefnið um erfðamengisúrval hefur verið stærsta verkefni nautgriparæktarinnar síðustu ár. Þetta er kostnaðarsamt verkefni sem hefur verið unnið í nánu og góðu samstarfi allra aðila greinarinnar; LK, BÍ, RML, mjólkuriðnaðinum, Fagráði í nautgriparækt og síðast en ekki síst bændum sjálfum.

Ávinningur verkefnisins felst fyrst og fremst í auknum erfðaframförum sem sérfræðingar telja að geti numið um 85 milljónum króna á ári. Auk þess getur sparnaður vegna minna umfangs við nautahald og sæðistöku numið tugum milljóna króna á ári. Þegar heildardæmið er reiknað er talið að ávinningur af innleiðingu erfðamengisúrvals muni nema a.m.k. um 40 milljónum króna á ári í minnkuðum framleiðslukostnaði fyrir mjólkuriðnaðinn í heild.
Ég fagna þessum merkilegu tímamótum framfara nú á sama tíma og greinin stendur frammi fyrir gríðarlegum áskorunum í auknum aðfanga- og fjámagnskostnaði.

Aukin afköst og minni sóun leiða einnig af sér minni losun frá greininni og því má segja að innleiðing erfðamengisúrvals sé ein stærsta loftslagsaðgerð íslenskrar mjólkurframleiðslu,“ segir Herdís Magna Gunnarsdóttir formaður deildar nautgripabænda hjá Bændasamtökum Íslands.

Líklegt þykir að í náinni framtíð verði sett inn í reglugerð skylda kúabænda til að taka sýni úr nýfæddum kvígukálfum til að efla og styrkja erfðamengisúrvalið.