Nauðsynlegt að stjórnvöld móti sérstaka stefnu

Aðalfundur VOR, Verndun og ræktun – félags framleiðenda í lífrænum búskap, var haldinn á Reykjum í Ölfusi þann 6. apríl síðastliðinn. Eygló Björk Ólafsdóttir tók í kjölfarið við sem nýr formaður félagsins af Gunnþóri Guðfinnssyni. Hún segir nauðsynlegt fyrir framþróun lífræns landbúnaðar að stjórnvöld móti sérstaka stefnu fyrir hann. 

 

Aðrir í stjórn eru Guðfinnur Jakobsson, Guðmundur Ólafsson ritari, Kristján Oddsson gjaldkeri og Þórður G. Halldórsson.

 

Erum með lægstu hlutdeildina í Evrópu

 

Óhætt er að segja að Íslendingar hafi dregist enn meira aftur úr mörgum evrópskum nágrannalöndum sínum á undanförnum árum, þegar borin er saman þróun á hlutdeild lífrænt vottaðra afurða í heildar búvöruframleiðslunni. Hér ríkir í besta falli stöðnun en markviss framþróun hefur orðið í mörgum Evrópulöndum – hjá þeim sem við berum okkur gjarnan saman við. 

 

Eygló segir lífrænt vottaða matvælaframleiðslu fara vaxandi í flestum löndum. „Evrópusambandið veitir til dæmis hlutfallslega meiri stuðning til lífræns landbúnaðar en hefðbundins. Áherslur þess munu vaxa á næstu árum, flest lönd eru nú með vottað land á bilinu 5–17 prósent þó eru dæmi um nær 30 prósent eins og í Austurríki. Danir leggja allt kapp á að auka hlutdeild lífræns landbúnaðar í kjölfar mengunarmála sem þar hafa komið upp og tengjast þaulræktun og efnanotkun í landbúnaði auk þess sem eftirspurn frá neytendahliðinni er að aukast. Í Evrópu standa framleiðendur ekki undir eftirspurn og því er mikill innflutningur á vottuðu lífrænu hráefni annars staðar frá.  

 

Eymundur Magnússon og Eygló Björk Ólafsdóttir eru með lífrænt vottaðan landbúnað í Vallanesi á Fljótsdalshéraði. 

 

 

Á Íslandi erum við enn föst með í kringum 30 framleiðendur og annað eins í fullvinnslu – og í kringum  1,5 prósent af ræktunarlandi er vottað lífrænt sem gerir það að verkum að við erum líklega á botni lista Evrópulanda í útbreiðslu vottaðs lífræns ræktunarlands. Þetta er afleitt í ljósi þess að lífræn vottun er eitt strangasta gæða- og umhverfismerki á matvælum í dag – og Ísland ætti að geta skipað stóran sess sökum þess hvað kringumstæður eru góðar hér til að stunda lífrænan landbúnað,“ segir Eygló.  

 

Dræmur áhugi á aðlögunarstuðningi

 

Einungis ein gild umsókn barst Búnaðarstofu síðasta haust um stuðning við aðlögun að lífrænum landbúnaði, þrátt fyrir að heildarstuðningur hafi í síðustu búvörusamningum verið aukinn úr 3,5 milljónum króna árlega í 35 milljónir króna. Í reglum um aðlögunarstyrkina er gert ráð fyrir að hægt sé að styrkja hvern umsækjanda að hámarki um helming af áætluðum kostnaði við aðlögunina. 

 

Að sögn Eyglóar var um mikilvægt skref að ræða því stuðningurinn sé stór þáttur í því að lífrænt vottaður landbúnaður geti breiðst út. „Ef til vill var það óraunhæft að þetta hefði áhrif strax á fyrsta ári. Fólk verður að átta sig á því að þetta er langhlaup og við erum nú þegar áratugum á eftir öðrum þjóðum í að efla þessa atvinnugrein. Það þarf einnig að móta stefnu fyrir lífrænan landbúnað en í slíkri stefnu þarf að taka á öllum þáttum svo sem rannsóknum, hlutverki stofnana eins og Landbúnaðarháskóla Íslands og það þarf að upplýsa neytendur um gildi lífrænnar ræktunar. Það hlutverk taka stjórnvöld iðulega að sér í þeim löndum sem hafa sett sér stefnu og hjálpa þannig til við að styrkja markaðinn. Einnig þarf að skoða hvernig megi skapa almenna framleiðsluhvata undir formerkjum búvörusamnings.“

 

Varðandi það hvort vottunar- og aðlögunarferlið geti latt bændur til að sækja um, segir Eygló að það sé auðvitað ákveðið vesen sem fylgi því og pappírsvinna. „Ég held samt að menn séu að mikla þetta fyrir sér og í landbúnaði hljóta menn að vera ýmsu vanir nú þegar í skýrslugerð og pappírsstússi í atvinnugrein sem er að verða sífellt tæknivæddari – og miklar kröfur eru gerðar til líkt og á við um alla matvælaframleiðslu.  Það er verst fyrst en venst og verður auðveldara þegar búið er að tileinka sér vinnubrögðin. Ég held að við séum með góðar og skilvirkar stofnanir og ekki tilefni til að halda að það sé erfiðara hér að ganga inn í kerfið en annars staðar.  

 

En með því að sækja um vottun þá eru menn auðvitað að skuldbinda sig til að standast kröfur í alþjóðlegu kerfi, lífræn vottun er ein strangasta og heildstæðasta gæðavottun sem til er í dag og því fylgir auðvitað dálítil vinna.“  

 

Innganga í Bændasamtök Íslands mun hjálpa

 

Á Búnaðarþingi 2018 var samþykkt aðildarumsókn frá félaginu og segir Eygló að það muni án efa hjálpa til við að móta félagið betur. „Félagið er opið að því leyti að þar eru aðalfélagar þeir sem eru með vottun, en aukafélagar geta þeir orðið sem vilja tilheyra lífrænu hreyfingunni og leggja málefnum hennar lið. 

 

Ég myndi vilja sjá VOR þróast á þá leið að það yrði vettvangur ekki síður fyrir þá sem stunda fullvinnslu með lífrænt vottað hráefni. Fullvinnslan er mjög mikilvæg til verðmætasköpunar og þar með að skapa eftirspurn fyrir lífrænan landbúnað og mjög mikilvægt að fólk tengist og eigi samtal. Það þarf að hleypa meira lífi í nýsköpun og þróun neytendavara sem byggja á hráefni sem ræktað er hér á landi og þar geta falist tækifæri til útflutnings.  Endurreisn fagráðs er í burðarliðnum sem vonandi eykur möguleika á rannsóknum og fræðslustarfi, það þarf til dæmis að leysa áburðarmálin á stórum skala – finna áburð sem stenst kröfur til að auka útbreiðsluna enda ekki raunhæft að ætla öllum að finna upp hjólið. Það gæti verið gaman ef það tækist að ná því að stöðva urðun og aðra sóun á lífrænum úrgangi og framleiða í staðin verðmætan áburð fyrir lífræna ræktun. Eitt af meginverkefnum lífrænnar ræktunar er einmitt að stuðla að hringrás efnanna.

 

VOR er auk þess að taka að sér verkefni í samvinnu við atvinnu- og nýsköpunarráðuneytið og BÍ um ráðstöfun á eftirstöðvum fjármuna sem átti að veita til aðlögunar í lífrænum landbúnaði á árinu 2017.  Með þessu verkefni mun VOR taka virkan þátt í að kynna möguleika í þessari atvinnugrein fyrir bændum og eiga í samtali við þá til að greina hvar tækifærin liggja og deila reynslu þeirra sem nú þegar eru í kerfinu.“  

 

Eftirspurn eykst eftir lífrænt vottuðum vörum

 

Þrátt fyrir að íslenskum bændum í lífrænt vottuðum búskap hafi ekki fjölgað á síðustu árum, virðist aldrei hafa verið meiri eftirspurn á Íslandi eftir vörum með lífræna vottun. Vöruframboð á innfluttum vörum ber vott um það. „Markaðurinn er að stækka og hann mun halda áfram að stækka.  Ný reglugerð mun færa framleiðendum aðgang að vottunarmerki Evrópusambandsins og skapa tækifæri til útflutnings,“ segir Eygló.  

 

„Á Íslandi eru að þróast fullvinnslugreinar sem eiga að geta skapað aukna eftirspurn eftir lífrænt vottuðu hráefni og þá er það eiginlega skylda okkar að rækta það eða framleiða hér á landi ef við getum í stað þess að flytja það inn. Það er tilefni til að skoða þetta allt og ræða hvernig við getum búið til þessi tækifæri í framtíðinni. Samvinna er örugglega lykilatriði en mótun stefnu fyrir lífrænan landbúnað er frumskilyrði til að skapa hvata á öllum stigum. Ekki má gleyma þeirri staðreynd að lífrænt ræktaður jarðvegur bindur mun meira kolefni til lengri tíma og gegnir því hlutverki í að uppfylla alþjóðlegar skuldbindingar í loftslagsmálum. Ég held að það njóti allir góðs af því að hlutdeild lífrænnar ræktunar aukist á Ísland og VOR ætlar að leggja sitt af mörkum til þess,“ segir Eygló.  

 

Heimsóknir sjálfboðaliða verði viðurkenndar

 

Á aðalfundinum var ályktun um sjálfboðaliðaheimsóknir í lífrænum landbúnaði samþykkt. Þar er því beint til yfirvalda að heimsóknir á vegum slíkra formlegra samtaka verði viðurkenndar hér á landi enda gegni þær hlutverki í útbreiðslu lífrænna ræktunaraðferða. VOR undirstriki með henni mikilvægi þess að Ísland taki þátt í þessu félagslega kerfi lífrænu hreyfingarinnar. 

 

Í ályktuninni kemur fram að slík samtök hafi mörg hver starfað um árabil með velþóknun yfirvalda og almennings; meðal annars á Norðurlöndum og meginlandi Evrópu. 

 

„Með þessum ferðamáta gefst fólki færi á að fá innsýn í starfsemi sem grundvallast á lífrænni ræktun og atvinnutækifærum sem í henni felast. Þetta er mikilvægt til að laða starfsfólk að greininni og veita bændum framtíðarinnar innsýn og þekkingu á ræktun og matvælaframleiðslu sem hefur sjálfbærni að leiðarljósi. Þetta er einnig kallað „óformleg menntun“ en þessi ferðamáti er leið til að miðla þekkingu, hljóta endurmenntun og stunda rannsóknir. Hefð er fyrir því hérlendis sem og í flestum löndum Evrópu, að slíkar skammtíma heim-sóknir og þátttaka séu leyfilegar á 3 mánaða dvalartíma sem gildir um ferðamenn, enda er ekki um vinnu-samband eða launagreiðslur að ræða,“ segir í ályktuninni.