Nýjung á Íslandi – viðarperlur til húshitunar á köldum svæðum

Orðið viðarperlur en nýtt orð yfir vöru sem erlendis gengur undir nafninu „Wood Pellets“. Orðið er komið frá Óskari Bjarnasyni, skógarbónda í Snjóholti á Héraði, og var vísast til fyrst opinberað á aðalfundi Félags skógarbænda á Austurlandi í fyrravor.

 

En hvað er þetta fyrirbæri „viðarperlur“ og hvers vegna gæti þessi vara verið áhugaverð fyrir okkur Íslendinga? Hvernig nýtist þetta bændum, eða öðrum sem hafa búsetu á köldum svæðum, þar sem ekki er kostur á annarri húshitun en með rafmagni eða olíu?

 

Til þessa hafa viðarperlur verið fluttar inn í töluverðu magni, eða allt að 3.000 tonnum á ári, en notkunin er einungis sem undirburður fyrir ýmiss konar búfénað. Viðarperlur eru mjög góðar til slíks brúks vegna mikillar rakadrægni perlnanna. Einnig binda þær ryk úr andrúmsloftinu ef gæði vörunnar eru góð. 

 

En það er fleira en sem sýnist

 

Notkun á viðarperlum hefur aukist gríðarlega en framleiðsla og notkun á heimsvísu var um 2 milljónir tonna um aldamótin en á árinu 2018 var notkunin 26,1 milljón tonn,  og það einungis í löndum Evrópusambandsins. Á milli áranna 2017 og 2018 hafði notkunin aukist um 8%. (European Pellet Council.)

 

60 prósent af þessu magni fara í notkun hjá einstaklingum til húshitunar og 40 prósent til rafmagns og framleiðslu á varma í sérstökum orkuverum. 

 

Svíþjóð, það mikla skóg­ræktar­land, er ágætt dæmi um notkun til samanburðar við Ísland. Heildarmagn viðarperlna á sænskum markaði 2018 var um 1,8 milljón tonn. Þetta samsvarar um 8,6 TWh varmaorku sem er svipað og öll varmanotkun á Íslandi, til hitunar og raforkuframleiðslu samtals (nánar tiltekið 9,4 TWh á árinu 2018 skv. ársyfirliti Orkustofnunar). 

 

En hvað eru viðarperlur?

 

Viðarperlur eru pressaður trjáviður sem fellur til við úrvinnslu á timbri svo sem við viðarvinnslu eða sem grisjunarviður eða hver sá trjáviður sem ekki hefur verið meðhöndlaður á einhvern hátt. Skógarauðlind Íslands vex stöðugt og því má reikna með auknu framboði grisjunarviðar af öllum stærðum og gerðum. Ómeðhöndlað timbur, svo sem brotin vörubretti, geta einnig verið prýðilegt hráefni sem annars hefði verið urðað eða sett í jarðgerðarvinnslu.

 

Framleiðslan, hvernig eru viðarperlur búnar til?

 

Hráefnið er malað niður í sag sem síðan fer í meðferð þar sem steinar og aðrir hugsanlegir aðskotahlutir eru fjarlægðir. Sagið er síðan þurrkað niður í 10-12% rakastig.

 

Þá er það sett í sérstaka perlupressu, sem við núning myndar hita í saginu og pressar í gegnum gatastykki, ekki ólíkt hakkavél.  Við hitann sem myndast við þessa aðgerð losna úr læðingi eiginleikar í efni sem er í öllum trjávið, lignum, sem bindur perlurnar saman.  Þær koma mjög heitar úr pressunni og fara því í kælimeðferð til að harðna fyrir pökkun. 

 

Framleiðsla þessi virðist einföld. Hún er samt nokkur nákvæmnisvinna þar sem huga verður að mörgum atriðum sem verða að vera á réttu róli, samtímis. Svo sem kornastærð og rakastig efnisins verður að vera rétt til að út pressist perlur sem hanga saman. 

 

Reynsla á gerð viðarperlna á Íslandi er stutt en nokkrir hafa þó reynt það og náð á ágætis tökum. Tandrabretti ehf. í Fjarðabyggð hefur nýlega hafið framleiðslu á viðarperlum og notar til þess jafnt grisjunarvið af Héraði og úrgangs­við sem til fellur úr timburbrettaframleiðslu félagsins auk efnis sem berst frá Alcoa og fleirum á Austurlandi. Hafin er vinna við að fá Evrópuvottun á perlurnar sem framleiddar eru til bruna en undirburður mun verða seldur undir vörumerkinu Ilmur.

 

Sneiðmynd af perlubrennara. 

 

 Miðstövar – perluofnar

 

Tækni og tæki til að brenna perlur hafa þróast mjög mikið á síðustu árum. Notkun í Evrópu er orðin mjög algeng eins og sala á perlum þar gefur til kynna. Þessi almenna notkun væri ekki möguleg ef þægindastuðull hins almenna notenda væri ekki orðinn á svipuðu reki og hann var vanur við að nota gas eða olíubrennara til upphitunar heimilisins. Íslendingar á ákveðnum aldri, sem bjuggu utan höfuðborgarsvæðisins, muna sennilega flestir eftir olíukyndingu á sínum heimilum.

 

Bruna í perluofni er stýrt þannig að hann er mjög heitur og verður það til þess að mengun er sáralítil og notkun þessara ofna því leyfð innan þéttbýlis. Vegna hins háa hita við brunann og hreinleika hráefnisins verður svo til engin aska og er undir öllum mengunarstuðlum Evrópusambandsins hvað varðar útblástur.

Í húsum þar sem áður var kynt með gasi eða olíu hefur þeim brennurum verið skipt út og vatnið hitað með perlubrennara.

 

Einstakir ofnar eru minni og notaðir til að hita smærri rými.  Heitu lofti er blásið inn í rýmið í gegnum ristar ofarlega á ofninum.  Perlurnar eru settar í sérstakt hólf og er tækið algerlega sjálfvirkt og stjórnað með fjarstýringu.

 

 

Frekari möguleikar

 

Í Evrópu er þessi hitunarkostur einnig mikið notaður við að hita upp stærri byggingar svo sem íþróttaskemmur, sundlaugar og sýningarhallir. Knatthús á Íslandi gætu því vel nýtt sér þennan möguleika.  CHP (Combined Heat and Power) er svo annar möguleiki sem er farið að nota í auknum mæli en þá er hitinn fyrst notaður til að knýja túrbínu til raforkuframleiðslu en hitinn síðan notaður til húshitunar í fjarvarmaveitu.

 

Umhverfisáhrif

 

Notkun á viðarperlum hefur aukist svo mikið að undanförnu að notkun á jarðefnaeldsneyti hefur dregist saman. Mikið til er þar fyrir að þakka betri nýtingu og gæðum hráefnisins. Ólíkt bruna á jarðefnaeldsneyti og kola er bruni viðar kolefnishlutlaus.  

 

Notkun á hráefni úr skógum landsins er mikilvægt til að minnka kolefnisspor okkar. Á sama tíma getur þessi iðnaður orðið til þess að auka notkun á grisjunarvið úr skóginum á Íslandi. Þetta er aðferð sem nýtir allan tilfallandi við, hvort sem það eru smá tré úr snemmgrisjun eða stór tré sem ekki hentar til  flettingar. 

 

Hlynur Gauti Sigurðsson,

framkvæmdastjóri

Landssamtaka skógareigenda