Um ull og fleira

Í 21. tölublaði 2016 eru margar blaðsíður helgaðar ull og úrvinnslu hennar. Mest af þessu efni er gott, en ég finn mig samt knúinn til að hripa niður hugleiðingar mínar um þessi mál.

 

Ég byrja á að gleðjast yfir því að hvergi er þar hnjóðað í tvílitt fé sem lengi hefur verið siður. Það er reyndar hreinlega alls ekki minnst á það. Ég segi nú bara eins og máltækið gamla. Guð láti gott á vita.

Þetta vekur veika von um að Ístexmenn séu að byrja að átta sig á því að þetta er ágætis ull þótt hún sé ekki einlit. Ég hef sterkan grun um að einlita ullin sé lituð og hafi lengi verið, en það er nú svo með litunina að hún vill hafa mörg blæbrigði og í sjálfu sér er það hið besta mál. Það eykur bara fjölbreytnina. Spyrjið þið prjónakonurnar. Ég heyri þær fullyrða að ekki þýði að kaupa viðbót í peysuna ef lopinn klárast, því þótt hann heiti  vera úr sömu lotu, þá sjáist alltaf munur þegar í  flíkina er komið. Því þá ekki að auka fjölbreytnina enn? Íslenskar prjónavörur eru sífellt að verða vinsælli. Við verðum líka að varðveita litafjölbreytnina í sauðfénu okkar, eins og í kúm og hrossum. Þessi litafjölbreytni í íslenska búfénu er meira virði en fáeinar krónur. Mig grunar að þessi andúð á tvílitu séu gamlar leifar af hvítum draumum sem uppi voru um miðja síðustu öld, þegar verið var að stofna fjárræktarfélögin. Þá mátti engin kind vera í fjárræktarfélagi nema hún væri hvít. (en hún mátti þó vera kargul.)

 

Það má skilja klausuna um ullarverðið þannig að öll ull hækki í verði nema flokkurinn H2. Vitund neðar á blaðsíðunni er tafla sem sýnir verð í hverjum flokki. Þar kemur fram að flokkurinn M2 er langlægstur. Ef öll tvílita ullin er sett í hann sem mér var einhvern tímann sagt að væri er ekki að furða að hann sé stór. 

 

Tvílita fénu mun fjölga

 

Ég er þess fullvss að tvílita fénu mun fjölga, hvað sem ykkar gamaldags skoðunum líður. Því hluti af ánæjunni af sauðfénu er fólginn í því að eiga sem fjölbreyttasta liti í stofninum. Það væri stórslys ef þessu yrði útrýmt. Ég er nú reyndar ekki hræddur um það, því alllengi hafa bæði dökkleitir og tvílitir hrútar verið á sæðingarstöðvunum.

 

Minn ágæti vinur, Ari Teitsson, skrifar þarna pistil. Hann hefur þar áhyggjur af snoðkleprum í ullinni. Þetta kemur mér á óvart, því ég hélt að eftir að bændur fóru að rýja haustrúning þá tækju þeir svo snoðið aftur á vorin. Það þýðir ekki að taka það of snemma þá fá þeir bara nýtt snoð aftur. En að láta ærnar ganga í snoðinu allt sumarið er lítið betri meðferð heldur en að hafa þær í alull, því snoðið verður fljótt eins og gamla reyfið, ófært um að hrinda frá sér vatni. Annars hef ég reyndar oft sagt og get haldið því áfram, að ég hef ekki rúið fé ullarinnar vegna heldur vegna kindarinnar því það er ill meðferð að láta þær vera í ullinni inni í hlýjum húsum. Og  það er líka ill meðferð að hafa þær í þófinni ull á sumrin hvort  sem það er heilt reyfi eða snoð, því hvort tveggja skemmir möguleika ullarinnar til að hrinda frá sér bleytu eða hita, eins og hún er svo meistaralega sköpuð til. Hins vegar finnst mér ágætt að það sé einhver sem vill nýta þetta góða efni sem ullin er, og því látum við hana í poka og sendum til Ístex.

 

Ekki stærri poka en 30 kg

 

Nú kom það fram, ég held í fyrsta sinn, að æskilegt sé að pokarnir séu ekki meira en 30 kg. Máltæki er til sem segir; „batnandi manni er best að lifa“. Hér á það vel við, því þessir stóru pokar eru á allan hátt til leiðinda. Ég læt ullina í litla poka. Notaðir pokar undan heimtökukjöti henta prýðilega, þeir verða ekki  mikið yfir 10 kg og eru það litlir að öll meðferð þeirra er verulega auðveldari en á stóru sekkjunum.

 

Þá er það flokkunin. Nútíma rúningur sauðfjár er að langmestu leyti framkvæmdur af atvinnumönnum sem eru eldfljótir að rýja. Ef á að flokka reyfið beint af kindinni þá þarf að vera fjöldi aðstoðarmanna á skákinni, til að draga í sundur reyfið og koma því af vettvangi. Líka þarf mannskap í að færa rúningsmanninum kindina og leggja hana. Það getur orðið erfitt að ná saman vinnuflokki í þetta, ef hvergi má neitt skjöplast. 

 

Óvíða eru margir verkamenn tiltækir á sauðfjárbúum. Við nennum ekki að vesenast neitt með ullina, setjum hvern lit sér í poka, merkjum H2 á það hvíta, nema lambaullina merkjum við sem slíka. Ég hef alltaf haft lítinn áhuga á peningum, og mun senda ykkur ullina, hvað mikið sem þið lækkið verðið. En þó er ég að hvetja til þess að farið sé  að hugsa meira um gæði ullarinnar burt séð frá lit hennar! Og víst getur munað um fáeinar krónur þótt maður dýrki þær ekki. Hér á mínu svæði eru flestir sauðfjárbændur reyndar með stóran hluta af sínum tekjum af öðru en sauðfénu, en eiga kindur aðallega sér til ánægju. 

 

Maðurinn fremur en aðrar skepnur getur ekki lifað á einu saman brauði, þótt hann hafi æfinlega verið allra kvikinda gráðugastur. Svo þykist hann vera með eitthvað fram yfir aðrar dýrategundir. Ég er hræddur  um að það sé bara græðgin og grimmdin sem hann er fremstur í. 

 

Þá er ég nú kominn út úr ullinni, enda ætlaði ég líka að agnúast út í einar tvær klausur á þessum ullarsíðum, báðar sagðar teknar af erlendri netsíðu. Þar á að heita að verið sé að hæla kindinni fyrir greind. Sagt er að þær geti borið kennsl á andlit allt að 50 kinda! Í mínum huga er þetta ósköp bjánalegt hól, sem lýsir fyrst og fremst vanþekkingu þess sem lætur þetta frá sér fara. Ég hef umgengist sauðfé hátt í þrjá aldarfjórðunga og bjó sjálfur lengi með kringum 300 fjár. Ég fullyrði að þær þekktu allar hver aðra, og þar að auki annað fé úr nágrenninu sem þær kynntust. Auk þess þekkja þær það mannfólk sem þær umgangast, og gera sér verulegan mannamun. Þessi þekking þeirra er ekki nema að hluta til gegnum sjónina, því þær hafa bæði góða heyrn og afbragðs þefskyn. Svo er hitt atriðið sem ég ætla að finna að.

 

Þar er talað um kindur og lömb. Ég stend í þeirri meiningu að lömb séu líka kindur, alveg eins og börn eru líka fólk. Þetta er  eitthvað nýtt, komið af því að búið virðist að týna ánni. Mín málkunnátta segir um kindina. Hrútur, ær og lamb, í sömu röð og um fólk er sagt. Karl, kona og barn, eða svo maður haldi áfram með fleiri tegundir. Hani, hæna og ungi, og lengi mætti áfram telja, en mál er að linni.

Davíð Herbertsson.