Íslensk jólatrjáaræktun og -sala á framtíð fyrir sér

Höfundur: smh

Talið er að fyrir jólin muni seljast ríflega 40 þúsund jólatré á Íslandi. Undanfarin ár hefur aðeins um fjórðungur seldra jólatrjáa hér á landi verið úr íslenskri skógrækt.

Nokkuð hávær umræða hefur verið um það á undanförnum árum að stórlega þurfi að auka þetta innlenda hlutfall og hníga að því ýmis rök; aðallega umhverfisleg og efnahagsleg.

Margir munu kannast við jólaskógana, en ríflega 20 skógræktarfélög víða um land hafa á undanförnum árum selt grenitré úr sínum skógum fyrir jólin.

Það ætti að vera flestum hagur í því að velja ferskt íslenskt jólatré fyrir jólin og styrkja með því skógræktarstarfið í landinu. Talið er að fyrir hvert selt jólatré úr jólaskógi geti skógræktarfélögin gróðursett 30–40 ný tré.

Frá 2011 hefur svo átaksverkefni í akurræktun jólatrjáa verið í gangi og nú eru fyrstu þátttakendurnir í því verkefni farnir að selja tré úr sinni ræktun. Skjólleysi og samkeppni við annan gróður er helsta vandamálið. Ólíkt nágrönnum okkar í Danmörku er hins vegar lítið notað af eiturefnum í slíkri akurræktun á Íslandi en frekar gróðursett í plast, jarðvegsdúk eða annað þekjandi efni notað til að hefta illgresi. Við njótum þess líka hér á landi að minna er um óværu sem herjar á trjágróðurinn hér miðað við það sem gerist í heitari löndum.

Hrönn Guðmundsdóttir er verkefnisstjóri átaksverkefnis í jólatrjáarækt:
Jólatré fjöldaframleidd á akri

Landssamtök skógareigenda (LSE) fóru árið 2011 af stað með fimmtán ára átak í akurræktun jólatrjáa að danskri fyrirmynd.

Skipaðir voru starfshópar vítt og breitt um landið með bændum sem áhuga höfðu á ræktun jólatrjáa.

Vandamál með skjólleysi, illgresi og grasvöxt

Að sögn Hrannar Guðmundsdóttur, verkefnisstjóra átaksverkefnisins, héldu hópstjórar utan um hópana til að byrja með og landshlutaverkefnin í skógrækt (LHV) sáu um ráðgjöf til þátttakenda.

„Þrír hópar, einn í hverjum landshluta, alls um 35 manns, tóku þátt frá upphafi. Ráðlagt var að byrja á að byggja upp skjól, svokallaða skjólskápa sem jólatrjánum yrði svo plantað í síðar. Skjólleysi er helsta vandamál ræktunar jólatrjáa ásamt illgresi og miklum grasvexti. Jólatrjáaræktun á ökrum kallar á töluverða ráðgjöf, en þessi ræktun er með öðru sniði en önnur nytjaskógrækt, líkist í raun meira garðyrkju,“ segir Hrönn.

LSE tók þátt í verkefninu Kraftmeiri skógur sem var samstarfsverkefni fimm aðila innan þriggja landa. „Þetta var yfirfærsluverkefni í menntaáætlun Evrópusambandsins sem heitir „Leonardo“. Verkefninu var ætlað að ná til sem flestra skógareigenda með fræðslu á ýmsum sviðum – og var fræðsla og ráðgjöf í jólatrjáaræktun einn liður í því verkefni.

Samið var við Else Möller skógfræðing um að sinna ráðgjöf til jólatrjáaræktenda. Hún og sérfræðingur frá Danmörku, sem var einn af þátttakendum í verkefninu Kraftmeiri skógur, fóru í heimsóknir til allra þátttakenda í verkefninu árin 2013 og 2014. Þar var farið yfir alla þætti sem þarf að hafa í huga við ræktun jólatrjáa á akri, staðarval, fjar- og nærskjól, tegundaval og margt fleira. Else hefur heimsótt jólatrjáaræktendur aftur á Norður- og Austurlandi og mun heimsækja ræktendur á Suðurlandi 2016. Mikilvægt er að halda vel utan um hópana með góðri ráðgjöf og hvatningu, leita tilboða í réttar plöntur og fleira sem upp kemur,“ segir Hrönn.

Jarðvegurinn betur undirbúinn

Hrönn segir að um vorið 2013 hafi Else Möller lokið meistararitgerð við Landbúnaðarháskóla Íslands um akurræktun jólatrjáa við íslenskar aðstæður. „Þar kom í ljós að eiginleg akurræktun að danskri fyrirmynd þarfnast meiri undirbúnings og rannsókna. Því höfum við farið hægt af stað á meðan verið er að þróa verkefnið. Við hvetjum þátttakendur til þess að koma upp skjólbeltum, en mikilvægt er að rækta í góðu skjóli með góðu aðgengi til að auðvelda alla vinnu við umhirðu jólatrjáa.“

Lítill áhugi á eiturefnanotkun

„Misjafnar aðferðir eru notaðar við að halda niðri illgresi, en ekki er mikill áhugi fyrir mikilli notkun eiturefna,“ segir Hrönn, en Danir, sem eru stórtækir ræktendur á þessu sviði, hafa legið undir ámæli fyrir mikla notkun á eiturefnum. „Ræktendur reyna að nota aðrar leiðir, eins og að þekja akurinn með plasti eða þykkum jarðvegsdúk, setja kurl eða pappa í kringum plönturnar, slá á milli raða og fleira.

Þetta kallar á mikla frumkvöðlavinnu og hefur sýnt sig að öll þessi vinna skilar árangri. Markmiðið er að hækka nýtingarhlutfall söluhæfra trjáa úr hverjum reit.“

Það er, að sögn Hrannar, löng reynsla fyrir því hjá Skógrækt ríkisins og skógræktarfélögunum að rækta jólatré í skjóli birkiskóga og annarra skóga. „Á meðan verið er að ná tökum á akurræktuninni hefur LSE hvatt þátttakendur til að nýta auð svæði inn í ungskógum sínum því árangur er betri þar sem jarðvegur er rýr og minni samkeppni við gras og illgresi auk þess að nýta það skjól sem skógurinn gefur.“

Hrönn leggur áherslu á að Íslendingar verði að auka hlutdeild sína í seldum jólatrjám hér á landi svo um muni. „Íslendingar flytja inn 30–40 þúsund jólatré á ári með mörgum neikvæðum áhrifum á umhverfið; ýmsum meindýrum, sjúkdómum og koltvísýringsútblæstri við flutningana. Það er því kappsmál fyrir okkur að vera sjálfbær með jólatré. Markmið LSE er að eftir þessi fimmtán ár verði ræktun jólatrjáa markviss atvinnugrein skógarbænda í öllum landshlutum.“

Sólveig Pálsdóttir, akurræktandi jólatrjáa:

Sannfærð um að þetta er hægt

Hjónin í Prestsbakkakoti, rétt austan við Kirkjubæjarklaustur, hafa verið með í verkefninu um akurræktun jólatrjáa frá byrjun.

„Við vorum reyndar byrjuð áður að gróðursetja jólatré í akurræktun, eða árið 2001,“ segir Sólveig Pálsdóttir.

Eingöngu stunduð skógrækt á jörðinni

„Við búum á jörð þar sem eingöngu skógrækt er nú stunduð. Við tókum gömlu túnin frá fyrir ræktunina og eigum því talsvert landrými sem við eigum eftir að nýta.

Smám saman höfum við verið að skipta þeim niður í um 25 metra breiðar spildur með skjólbelti á milli. Það er í raun það fyrsta sem maður gerir þegar maður ætlar út í svona ræktun – að koma sér upp skjólbeltum,“ segir Sólveig.

Kynntist ræktuninni í Danmörku

„Mér bauðst til að fara til Danmerkur og skoða aðstæður hjá þarlendum jólatrjáaræktendum og það var til þess að áhuginn vaknaði. Við höfum líka verið þátttakendur í Suðurlandsskógum frá byrjun og fengum hjálp þaðan til að skipuleggja landið okkar með tilliti til akurræktunar á því.

Við svosem fórum ekki alveg sömu leiðir og Danir fara; við unnum landið fyrst, plægðum og tættum og settum svo plast yfir – til að halda illgresi í lágmarki. Við höfum varla þurft að nota nokkurt Roundup-eitur hjá okkur – bara einu sinni, held ég. En einstaka sinnum höfum við þurft að nota skordýraeitur þegar upp koma lúsafaraldrar eða þegar fiðrildalifrur eru óvenju skæðar. Það er einfaldlega ekki sami fjöldi meindýra sem herjar á gróður hér á landi og í Danmörku, þannig að því leytinu til er þessi ræktun skaplegri hér á landi. Annars er þetta bara val, ef þú eitrar ekki þarftu bara að reyta og þá aðferð höfum við valið – en það er alveg gríðarleg vinna. En hún er skemmtileg. Ef þú vilt fá fallegt jólatré þá verður þú að hugsa um hvern einasta einstakling.

Íslenskir ræktendur eru auðvitað ennþá bara að prófa sig áfram með það sem virkar. Við erum núna til dæmis að skoða hvernig kemur út að nota svokallaða platta, sem er pappi og er settur utan um stofninn við jörðina.

Við erum með blágreni og fjallaþin í okkar ræktun. Fjallaþinur er alveg afskaplega falleg tegund, en hann er erfiður í ræktun og lætur hafa fyrir sér – hann myndar til dæmis marga toppa í byrjun. Raunar held ég að fólk geri sér almennt ekki grein fyrir vinnunni sem maður þarf að inna af hendi í kringum þessa ræktun. En þetta val hjá okkur á tegundum helgast eiginlega aðallega af því af þetta eru barrheldin tré – og svo eru þau auðvitað mjög falleg. Fjallaþinurinn er mjög líkur normannsþini, sem Íslendingar þekkja vel og er fluttur inn frá Danmörku.“

Sannfærð um að þetta sé hægt

„Núna er ég orðin sannfærð um að þetta sé hægt hér á Íslandi, þar sem ég er farin að uppskera úr ræktuninni og selja. Á tímabili var mér þó um það bil að fallast hendur, en svo rofaði til og nú sé ég til sólar. Þetta tekur bara tíma. Það eru fjögur ár síðan við fórum að selja úr okkar ræktun og almennt má reikna með tíu til tólf árum frá gróðursetningu og þangað til hægt er að fara að selja. Mest höfum við selt hér í kringum okkur; nágrönnum og ættingjum. Það má segja að við séum ennþá bara beint frá býli, enda voru þetta einungis 15 tré í fyrr en gætu jafnvel orðið 30 í ár. Við kaupum okkar plöntur í samstarfi við aðra þátttakendur í verkefninu og leitum þá hagstæðustu tilboða. Við erum nú að skoða möguleikann á því að ala þær aðeins lengur upp í vermireitum svo við getum farið að planta þeim aðeins seinna út – þegar þær eru orðnar aðeins stærri og öflugri,“ segir Sólveig.

5 myndir: