Úthlutun aflamarks
Nýverið fundaði stjórn Byggðastofnunar vegna fyrirhugaðrar úthlutunar sértæks byggðakvóta sem gengið hefur undir nafninu Aflamark Byggðastofnunar.
Stofnuninni barst 21 umsókn en um ræðir hluta svokallaðs 5,3% kerfis, sem einnig hefur verið kallað félagslegi hluti fiskveiðistjórnunarkerfisins. Aðrir hlutar þess eru almennur byggðakvóti, línuívilnun, rækju- og skelbætur, strandveiðar og frístundaveiðar.
Samkvæmt 10. gr. a í lögum um stjórn fiskveiða nr. 116/2006 kemur fram að:
Byggðastofnun hefur til ráðstöfunar aflaheimildir sem ráðherra ákvarðar samkvæmt heimild í 5. mgr. 8. gr. til að styðja byggðarlög í alvarlegum og bráðum vanda vegna samdráttar í sjávarútvegi. Byggðastofnun getur gert samninga við fiskvinnslur eða útgerðarfélög til allt að sex ára í senn.
Verkefni matvælaráðherra um nýtingu sjávarauðlinda
Kemur fram í skýrslu matvælaráðuneytisins, Auðlindin okkar, að lagðar hafi verið fram tillögur þess efnis að sértæka byggðakvótanum skuli ráðstafað til byggða þar sem veiðar og vinnsla eiga framtíð fyrir sér og efla þannig sjávarútveg til lengri tíma litið. Hins vegar ætti að nýta önnur úrræði til að styrkja brothættar byggðir þar sem veiðar og vinnsla eiga ekki framtíð fyrir sér og samkvæmt mati Byggðastofnunar.
Auðlindin okkar er heiti á opnu og gagnsæju verkefni sem matvælaráðherra setti af stað í maí 2022 með þátttöku fjölmargra sérfræðinga. Markmiðið er hagkvæm og sjálf- bær nýting sjávarauðlinda í sátt við umhverfi og samfélag og lagði starfshópur verkefnisins fram að mælikvarðar um árangur byggðakerfa verði settir í samvinnu við Byggðastofnun, Fiskistofu, Samband íslenskra sveitarfélaga og aðra hagaðila og verði hluti af aðgerðaráætlun um sjávarútveg.
Áætlað er að sértæki byggðakvótinn verði áfram hluti af svokallaðri byggðafestuleið, sem felur í sér að nýir og endurnýjaðir samningar um byggðakvóta Byggðastofnunar skuli vera gerðir til sex ára með aðild viðkomandi sveitarfélags. Í samningum komi fram markmið með úthlutuninni, mælikvarðar, samstarfsaðilar, útfærsla, fyrirkomulag umsýslu og eftirfylgni og annað skv. samkomulagi og heimilt verði að bjóða opinberum aðilum, samtökum sveitarfélaga, fyrirtækjum eða félagasamtökum aðild að slíkum samningum.
Samningagerð vegna nýtingu byggðakvótans
Í byggðarlögunum Þingeyri, Suðureyri, Drangsnesi, Hólmavík, Hrísey, Borgarfirði eystra, Breiðdalsvík og Djúpavogi barst ein umsókn frá hverjum stað, tvær umsóknir bárust vegna byggðarlaganna Raufarhafnar og Bakkafjarðar, þrjár vegna Tálknafjarðar og sex vegna Grímseyjar.
Á fundinum ákvað stjórn að fela forstjóra að ganga til samninga við umsækjendur um nýtingu byggðakvótans á Þingeyri, Suðureyri, Hólmavík, Hrísey, Breiðdalsvík, Raufarhöfn og Djúpavogi en úthlutun frestað til annarra byggðarlaga vegna frekari gagnaöflunar. Komið hefur fram að allmargir aðilar sem standa að útgerð og fiskveiðum telji þessa samningagerð tryggja styrkingu og framtíð samfélaga, þá eflingu byggðar, þjónustu og aukningu á fasteignamarkaðnum svo eitthvað sé nefnt.
Samræmist þetta áliti Reinhards Reynissonar, sérfræðings á þróunarsviði Byggða stofnunar, en telur hann ljóst að víða væri engin fiskvinnsla á þeim stöðum þar sem samningar hafa verið í gildi, nyti þeirra ekki við, auk þess sem verkefnið skapaði festu og fyrirsjáanleika í þeim samfélögum sem í hlut eiga.
Segir hann verkefnið hafa skilað tilætluðum árangri og framkvæmd þess skilvirk. „Það kemur m.a. skýrt fram í umfjöllun Auðlindarinnar okkar og eins í skýrslu Ríkisendurskoðunar þar sem í báðum tilfellum er lagt til að þessi hluti byggðatengdu aflaheimildanna verði aukinn og festur í sessi og Byggðastofnun falið aukið hlutverk varðandi umsýsluna.“
Samkvæmt starfsáætlun stjórnar er næsti fundur fyrirhugaður 29. ágúst 2024 en áætlað er að afgreiddar verði tillögur um úthlutun aflamarks Byggðastofnunar sem frestað var, fyrir þann tíma.
