Eini íslenski garðyrkjubóndinn sem ræktar sellerí til sölu í stórmörkuðum

Á Hverabakka II á Flúðum reka þau Þorleifur Jóhannesson og Sjöfn Sigurðardóttir garðyrkjustöðina Gróður ehf. Í dag er aðalumfang ræktunarinnar ylrækt á tómatategund sem er á milli kirsuberjatómata og plómutómata – og þau kalla Sólskinstómata. Rætur ræktunarinnar á Hverabakka liggja hins vegar að mestu í útiræktun grænmetis og hafa þau alla tíð verið atkvæðamikil á þeim vettvangi með fjölbreytta ræktun. Þorleifur segir að útlit sé fyrir ágæta uppskeru þegar á heildina sé litið,  en mest ræktar hann af blómkáli á ökrum sínum.

„Megnið af okkar ylrækt er hins vegar í þessum tómötum okkar sem  eru af tegundinni „cherry-plum“ og við byrjuðum með fyrir svona sjö til átta árum. Við erum líka með kirsuberjatómata og hefðbundna tómata í smáum stíl,“ segir Þorleifur.

Þorleifur Jóhannesson, garðyrkjubóndi á Hverabakka II, hyggst selja stöðina.

Kennslan vék fyrir garðyrkjunni

„Forsagan að því að við gerumst garðyrkjubændur er nú sú að við komum hingað á Flúðir sem kennarar við grunnskólann,“ segir Þorleifur. „Pabbi Sjafnar, Sigurður Tómasson, stofnaði í rauninni þessa garðyrkjustöð árið 1944 ásamt nokkrum öðrum. Hún var reist hér á bakkanum fyrir ofan upphaflega. Hann starfaði sjálfur við stöðina, keypti hana síðan og fluttist hér niður á eyrina við Litlu-Laxá.

Við byrjuðum í útirækt á sumrin og fengum aðstöðu hjá Sigurði. Á endanum tók svo garðyrkjan alveg yfir hjá mér og ég hætti að kenna þegar ég hafði eignast stöðina og var kominn með fólk í vinnu. En það var í raun ekki grundvöllur fyrir því að helga sig þessu að fullu fyrr en það var hægt að rækta allt árið um kring við lýsingu.

Núna er þetta þannig – eftir að ég fór að draga aðeins saman – að þá er ég með tíu manns í vinnu seinnipart sumars en sex á veturna.“

Gott starf hjá SFG við nýtingu hráefnis

Þorleifur er stjórnarmaður í Sölu-félagi garðyrkjumanna (SFG) og leggur því stoltur sínar afurðir þar inn. Hann segir gott starf vera unnið þar um þessar mundir varðandi nýtingu á hráefni sem áður var bara hent. „Af ýmsum ástæðum líta afurðirnar ekki allar þannig út að hægt sé að selja þær sem fyrsta flokks í verslunum. Hér áður fyrr var útlitsgölluðu grænmeti einfaldlega hent, en nú er þetta miklu betur nýtt. Annars flokks grænmeti er nú líka lagt inn til SFG sem notar það í sína góðu framleiðslu. Innan vébanda þess er talsvert umfangsmikil matvælaframleiðsla; bæði hrá-efnis- og vöruframleiðsla fyrir eldamennsku en eins er þar rekið dótturfyrirtækið Matartíminn, sem sérhæfir sig í að útbúa tilbúnar máltíðir, til dæmis fyrir skólamötuneyti.“

Ylræktin utan dyra

Nokkuð var um hér áður fyrr að garðar voru hitaðir upp með hitaleiðslum en því var hætt þar sem farið var að færa ræktunarsvæðin reglulega til, meðal annars til að hvíla lönd og þurfa síður að nota illgresiseyði í slíkum löndum sem vanalega fyllast af arfa og illgresi eftir smá tíma. Þorleifur segir að þau njóti hins vegar góðs af því að hluti af ræktunarlandinu liggi á eins konar hitahellu sem geri það að verkum að hann er nokkuð á undan öðrum með ræktun sína. „Ég er alveg hálfum mánuði á undan öðrum að senda frá mér fyrstu uppskeru af þessum sökum.

Við sendum frá okkur fyrstu blómkálssendinguna um miðjan júlí og munum senda frá okkur alveg þangað til það fer að frysta,“ segir Þorleifur.

Nýuppskornir blómkálshausar á leið til neytenda.

Framlegðin valdi blómkálið

„Við erum einnig með dálítið af kínakáli, spergilkáli – og selleríi núna aftur. Við vorum með mun meira af kínakálinu hér áður fyrr, en þegar ég fór að rýna í framlegðina sem var af þessum tegundum þá var það auðvelt val að velja blómkálið sem aðaltegund fyrir útiræktunina.  Við erum líka með sellerí í sumar eftir tveggja ára pásu.

Selleríið er annars mjög hægvaxta tegund. Við verðum að planta því út eins snemma og hægt er, þó þannig að það sé víst að ekki verði næturfrost – oftast í kringum mánaðamótin maí-júní. Svo setjum við dúk yfir strax. Það er svo uppskorið í byrjun ágúst og fram í september. Selleríið okkar hefur verið mjög vinsælt og við í raun ekki haft undan að senda frá okkur í verslanir. En því fylgir dálítil vinna við snyrtingu og þvott.“ 

Með stöðina á sölu

„Núna verð ég með á bilinu 15–20 tonn af blómkáli, 7 tonn af kínakáli og sellerímagnið gæti verið um fimm tonn,“ reiknar Þorleifur snögglega út. „Þetta er svona það sem ég get ímyndað mér núna, en það veltur auðvitað dálítið á tíðarfarinu fram undan.“

Þegar hann er spurður hvort hann gæti hugsað sér að bæta í selleríframleiðsluna kemur hik á hann, en svo segir hann frá því að garðyrkjustöðin sé til sölu og hafi verið í rúmt ár. „Staðan hérna hjá okkur er þannig að við viljum fara að hætta þessu, börnin okkar eru á kafi í einhverju öðru og því ekki líkleg til að taka við af okkur. Ég verð 65 ára á þessu ári og ætla ekki að vera í þessu mikið lengur og tel rétt að selja meðan allt er í fullum rekstri. Ef maður er í svona útirækt þá fer sumarið alveg í að sinna henni – maður kemst lítið frá. En þetta er mjög gefandi og spennandi ræktun og ég held að það séu mörg tækifæri í greininni rétt handan við hornið,“ segir Þorleifur.

Erfið nýliðun í garðyrkjunni

Spurður um hvort tilboðin í stöðina komi frá fólki sem er fyrir í greininni segir Þorleifur að svo sé ekki endilega. „Að vísu tengist fólk á bak við einhver tilboðin inn í garðyrkjuna en ég held það megi segja samt að þetta séu allt nýliðar. Það er ánægjulegt samt að finna að áhugi er til staðar.

Það er reyndar allt annað en auðvelt fyrir ungt fólk að komast inn í garðyrkjuna eins og búskap almennt – þetta er svo gríðarlega mikil fjárfesting. Garðyrkjustöðvum, eins og bújörðum, hefur fækkað og þær stækkað og þar af leiðandi orðið dýrari.

Styrkja- og lánakerfið hefur ekki verið hagstætt fyrir nýliðun í greininni. En kannski er eitthvað að rofa til; mér skilst að Byggðastofnun ætli að fara að veita lán – jafnvel allt að 90 prósenta nýliðunarlán. Það myndi breyta miklu. Svo virðist líka vera að stjórnvöld séu að verða aðeins meira meðvituð um að þessi grein skipti einhverju máli og einhvers virði sé að framleitt sé grænmeti innanlands,“ segir Þorleifur. Hann vísar þar til nýlegrar endurskoðunar garðyrkjusamningsins – þar sem gert er ráð fyrir auknu fjárframlagi ríkisins til greinarinnar í því skyni að auka innlenda framleiðslu um 25 prósent á næstu þremur árum. „Það er gott og blessað að það sé verið að auka styrki og hvetja til aukinnar framleiðslu í greininni, en það verður jafnframt að huga að því að eðlileg endurnýjun verði þar og ungu fólki gert kleift að komast inn í greinina.

Við erum hér langflest á Flúða-svæðinu sem erum í útiræktun á Íslandi og eigum það flest sameiginlegt að vera á sjötugsaldri. Ég hef snarminnkað við mig að undanförnu í umfangi og það sama á við um fleiri hér,“ bætir hann við.

Sólskinstómatarnir frá Hverabakka eru vinsælir.

Góður meðbyr með íslensku grænmeti

Þorleifur telur að stjórnvöld þurfi að hjálpa áhugasömu fólki betur að komast inn í greinina. „Markaðurinn er fyrir hendi, góður meðbyr með íslenska grænmetinu og mikil jákvæðni í garð greinarinnar. Það eru örugglega einhverjir sem vilja fara í þetta – en það er nánast enginn möguleiki fyrir þann til dæmis sem er nýútskrifaður úr garðyrkjunámi en á ekki mikið fjármagn til að hefja eigin ræktun og rekstur. Núverandi nýliðunarstyrkir eru mjög takmarkaðir og gera stífar kröfur – eins og þetta blasir við mér hafa þeir engan veginn virkað og mér skilst að það sé afar sjaldgæft að fólk fái fulla nýliðunarstyrki.

Á landinu eru mjög miklir ónýttir möguleikar í útiræktun – og reyndar líka í inniræktuninni. Fólk er loksins farið að byggja og stækka við sig, en óvissan um framtíðina og stuðning ríkisins var of mikil til að fólk hætti sér út í miklar fjárfestingar.

Nýr samningur ríkisins við garðyrkjuna leysti úr læðingi uppsafnaða þörf til að byggja því það hafði lengi legið  ljóst fyrir að eftirspurnin var til staðar.

Vonandi mun það sama vera upp á teningnum með útiræktunina og hún muni aukast og dafna um ókomin ár.“