Fagþing nautgriparæktarinnar í Danmörku – þriðji hluti

Hið árlega og þekkta danska fagþing nautgriparæktarinnar var haldið á dögunum og venju samkvæmt voru þar flutt mörg áhugaverð og framsækin erindi og þó svo að mörg þeirra lúti sér í lagi að danskri nautgriparækt eru alltaf margir fyrirlestrar sem eiga ekki síður erindi við alla þá sem stunda nautgriparækt í Evrópu. Fer hér þriðji og síðasti hluti umfjöllunar um þetta þekkta fagþing sem innihélt 68 erindi í 10 ólíkum málstofum.

 

7. Vinna á kúabúum

 

Þessi málstofa er ný á danska fagþinginu en hún er sérstaklega ætluð erlendu starfsfólki á dönskum kúabúum. Hugmyndin með þessari málstofu er að þarna geti erlent starfsfólk sótt sér sérhæfðan fróðleik sem er sérstaklega sniðinn að hefðbundinni daglegri vinnu á kúabúum eins og t.d. umhirðu kálfa, mjöltum og eftirliti með júgurheilbrigði, beiðslisgreiningu og fleira mætti nefna. Í málstofunni var einnig gerður sérstakur gaumur að því hvernig best sé að samlagast dönsku samfélagi, hvað erlendir borgarar þurfi að læra og skilja varðandi danskt samfélag. Hvernig gott sé að standa að því að læra málið og þar fram eftir götunum. Virkilega gott skref sem þarna var tekið enda er erlent vinnuafl í dönskum landbúnaði afar mikilvægt og framlag þessa góða fólks eitt af því sem heldur þarlendum landbúnaði í fremstu röð.

 

8. Búrekstur

 

Í þessari málstofu voru haldin 7 erindi en flest þeirra sneru að málefnum sem sérstaklega varða danskan landbúnað. Það voru þó tvö erindi sem eiga einnig beint erindi til íslenskra bænda og sneri annað þeirra að þeirri staðreynd að rekstur kúabús og rekstur heimilis er oftar en ekki nátengt. Fyrir vikið er heimilið oft undir ef t.d. heilsan brestur eða ef alvarleg slys verða. 

 

Það var ráðgjafarfyrirtækið Centrovice sem fór yfir þessi málefni og var þar m.a. komið inn á það að kúabændur þurfi og eigi að velta því fyrir sér hvernig yrði séð fyrir búrekstrinum t.d. ef hjón skilja, alvarleg slys verða eða ef um jafn hörmulegan atburð og andlát væri að ræða. Þetta sögðu ráðgjafar Centrovice oft erfitt að ræða við bændur enda eru alvarleg áföll oft ansi fjarræn, en vissulega er möguleikinn til staðar og ábyrgðarfullir kúabændur þurfi að vera búnir að gera ráðstafanir sem tryggja bæði búskapinn og heimilið. Í Danmörku er t.d. frekar óalgengt að bændur geri erfðaskrár, nokkuð sem allir í rekstri ættu umsvifalaust að gera. Þá sýnir dönsk reynsla að ef eitthvað alvarlegt kemur upp á, þá fer reksturinn oft á hliðina af því að búrekstur-inn var í raun ekki búinn undir það að lenda í neinu áfalli. Það væru hins vegar til tilfelli þar sem bændurnir hafi gert áætlun sem yrði virkjuð ef eitthvað kæmi upp á og í þeim tilfellum sér mikinn mun á rekstrinum eins og t.d. við skilnað hjóna en ef kaupmáli hefur verið gerður reynist oftast mun auðveldara að halda áfram búrekstri svo dæmi sé tekið.

 

Hitt erindið var sérlega áhugavert en það sneri að því hvernig bæta megi rekstur kúabúa með því að horfa fyrst og fremst á allt sem flokkast undir sóun á búinu. Þetta getur t.d. verið sóun á tíma, þ.a. léleg nýting dagvinnunnar, sóun á fóðri, aðföngum og margt mætti taka til.

 

Þetta erindi var flutt af reynslumiklum héraðsráðunautum sem lögðu það til að ef kúabændur hafa raunverulegan áhuga á því að bæta reksturinn hjá sér þá þurfi þeir að horfa alvarlega á allt sviðið sem búreksturinn nær yfir og greina það hvar megi bæta úr. Sérlega gott sé að bera saman sambærileg bú og skoða þannig hvar aðrir eru að standa sig betur, það auðveldi leitina að sóuninni en auðvitað má finna hvar sóun verður líka með því einfaldlega að opna augun fyrir sóuninni.

 

Þau tóku sem dæmi um sóun mikinn fóðurslæðing eða mikið magn af moði sem sýndi fyrst og fremst að fóðrunin væri röng. Annað dæmi var um uppeldi á kvígum og fyrsta burðaraldur en sumir láta kvígurnar bera fyrsta sinni þegar þær eru 25 mánaða eða eldri. Þetta er hrein og klár sóun enda löngu þekkt að ef þær bera 23–24 mánaða þá skila þær meiri hagnaði á lífsleiðinni en hinar sem bera eldri. Þær þurfi þó að vera vel við vöxt og þroska og það beinir spjótunum að sóun á vaxtargetu kálfa og svona er lengi hægt að halda áfram.

 

Fleiri dæmi mætti nefna eins og sóun á framleiðslugetu kúa með því að láta þær standa og bíða eftir mjöltum, vinnu bænda við að sækja kýr í mjaltir í mjaltaþjónafjósum og þar fram eftir götunum. 

 

Í Danmörku hafa kúabændur sérlega gott aðgengi að gagnagrunni um eigin búrekstur og geta þeir borið saman ýmsa þætti við önnur kúabú eins og t.d. sæðingar- og burðaraldur, þroska á kvígum og ýmsa fleiri þætti sem hjálpa þeim að ná betri árangri. Í þessum sama gagnagrunni geta bændur séð afar skýrt hvað sóunin kostar þá í raun og veru en oft kemur það bændum á óvart hvað það er í rauninni dýrt að fá dauðfæddan kálf, hvað ótímabær slátrun er í raun kostnaðarsöm, hvað röng fóðrun er í raun dýr eða hvað það kostar í raun að láta kýr standa og bíða eftir einhverju í stað þess að nýta tímann í að éta eða framleiða mjólk. Þessi kostnaður er auðvitað misjafn á milli landa en t.d. í Danmörku er dauðfæddur kálfur metinn sem kostnaður upp á um 40 þúsund íslenskar krónur og hver klukkutími sem við látum kýrnar standa og bíða eftir t.d. mjöltum eða hverju öðru sem er þá tapast 1,5 lítrar af mjólk á hverja kú.

 

9. Heilbrigðismál

 

Málstofan um heilbrigðismál í dönskum kúabúskap sneri mikið til að sérstökum málum sem mest varða danska bændur en þó komu nokkur af hinum 7 erindum inn á atriði sem beint má heimfæra á íslenskar aðstæður. Þannig sneri eitt erindið að júgurbólu af völdum E. coli en sumir hafa verið að bólusetja kýrnar gegn þessari vá sem veldur skæðum tilfellum af júgurbólgu og jafnvel dauða. Reynslan frá Danmörku sýnir að bólusetning getur haft jákvæð áhrif og dregið úr áhrifum júgurbólgu vegna E. coli en þó ekki nema að hluta til. Þá mæla danskir dýralæknar með því að bólusetja einungis kýr í áhættuhópi og ekki sóa bólusetningunni á allar kýr.

 

Í raun er besta ráðið gegn þessu skæða júgurbólgusmiti að breyta vinnubrögðum og bæta þau. E. coli er baktería sem er víða í umhverfinu og það er ástæða fyrir því að sumir bændur ná að halda smitinu algjörlega niðri en aðrir ekki og skýringuna má finna í bústjórninni. Kýr eru t.d. viðkvæmar fyrir þessu smiti þegar afurðasemi þeirra er mest og þær sjálfar á ákveðnu aldursbili ef þær eru þá einnig á sama tíma í neikvæðu orkujafnvægi og jafnvel samhliða með slaka vítamína- og steinefnastöðu. Þá eru kýr í meiri áhættu ef þeirra nánasta umhverfi er óhreint, júgurhárum ekki haldið niðri né halahár klipt.

 

Afar mikilvæg er að vinnubrögðin séu kórrétt ef kýr veikjast af E. coli og þær á t.d. alltaf að setja í einangrun og þar sem þær missa oft lystina þarf að tryggja vatnsbúskap þeirra með því að dæla í þær vatni og í Danmörku er mælt með allt að 80 lítrum af orkubættu vatni á dag. Þá þarf að snúa kúnni á þriggja tíma fresti og tryggja að hún fái ferskt fóður mörgum sinnum á dag. Auk þess þarf að sjálfsögðu að kalla til dýralækni!

 

Annað erindi sneri að bættri mjólkurfóðrun smákálfa en þessa aðferð mætti etv. kalla þrepafóðrun og hún hefur nú verið til í rúman áratug. Hefðbundin aðferð í Danmörku, við mjólkurfóðrun Holstein kálfa, er að gefa þeim 5-6 lítra af mjólk í 50-60 daga og draga svo úr magninu niður í ekkert á fimm dögum. 

 

Þrepafóðrunin byggir hins vegar á því að gefa kálfunum frjálst aðgengi að mjólk fyrstu 25 dagana, en draga þá úr magninu um fjórðung á 6 dögum þannig að kálfar sem eru 31 daga gamlir myndu fá u.þ.b. 6 lítra og héldu því magni nokkurnveginn fram að 45 degi er þeir eru vandir af mjólk á fimm dögum. Kálfarnir fengu því einungis mjólk í 50 daga! Rannsókn á þrepafóðrun kálfa sýnir að þeir læra betur að éta og meta fóðurbæti, en hinir sem eru á föstu magni af mjólk, og skilar það sér beint í bættan vöxt. Í rannsókninni munaði meira en 10 kílóum að jafnaði á lífþunga 90 daga gamallra kálfa eftir því hvorri aðferðinni við mjólkurfóðrun var beitt.

 

10. Þverfagleg málefni

 

Þessi málstofa er ný af nálinni á danska fagþinginu en hugsunin á bak við hana er að vera með sérstakan vettvang fyrir efni sem gengur þvert á alla sérhæfingu í búrekstri kúabúa. Að þessu sinni hafði verið safnað saman 10 erindum sem öll sneru með einum eða öðrum hætti að framtíð kúabúskapar og voru umhverfismál ofarlega á baugi í flestum erindum. Að draga úr eða jafnvel eyða að fullu sótspori nautgriparæktar er eitthvað sem horft er til í nánast öllum vestrænum löndum og hafa margir þungar áhyggjur af mögulegum neikvæðum umhverfisáhrifum landbúnaðar. Það kom þó skýrt fram í málstofunni að búgreinin er á hraðleið í rétta átt og hefur verið í mörg ár. Sótspor greinarinnar minnkar nánast dag frá degi með bættri tækni, bættum rekstri, aukinni sérhæfingu og aukinni framleiðni vinnuafls og gripa.

 

Ein áhugaverð leið sem nefnd var til að draga úr sótspori mjólkurframleiðslunnar er að nota kyngreint sæði á betri kýrnar og kvígurnar og sæða svo aðrar kýr, sem ekki þarf að nota til áframhaldandi ræktkunar, með holdanautasæði. Með því fæðast miklu fleiri nautkálfar sem eru blendingar og henta því betur til kjötframleiðslu, eru hagkvæmari og hafa mun minni áhrif á umhverfið en nautkálfar af mjólkurkúakyni. Svo virðist sem þessi aðferð við ræktun hafi nú náð fótfestu í landinu en talið er að 15% allra búa landsins notist nú við aðferðina og eykst hlutfallið á hverju ári.

 

Í öðru erindi var fjallað um afurðavinnsluna en stærstu afurðastöðvar Danmerkur í bæði mjólkur- og kjötvinnslu hafa markað sér skýra stefnu um að draga úr umhverfisáhrifum framleiðslunnar. Þannig kom t.d. fram að mjólk sem seld er í dag á vegum afurða-félagsins Arla er mun umhverfisvænni en sambærileg mjólk var fyrir 30 árum. Því sé m.a. að þakka aukinni sérhæfingu kúabúanna sem gerir það að verkum að að á bak við hvert kíló mjólkur er nú 23% minna sótspor en árið 1990. Þá hafi umbúðir breyst mikið á einungis rúmlega 10 árum og áhrif þeirra í dag 18% minna en þau voru árið 2005. Bæði Danish Crown, sem er afurðafélag í slátrun og vinnslu, og Arla stefna að því að árið 2050 verði ekkert sótspor af framleiðslunni, hvorki við frumframleiðsluna hjá bændum landsins né við úrvinnslu eða sölu!

 

Í dag er gríðarlega mikill munur á milli landa þegar horft er til sótspors mjólkurfram-leiðslunnar og því meiri sem afurðasemin er því minni eru áhrifin á hvert framleitt kíló. Ekki þarf að koma á óvart að lægsta sótsporið, í löndum Evrópusambandsins, er í Danmörku og Svíþjóð enda eru kýrnar í þessum löndum að mjólka með því mesta sem gerist í heiminum. Þau lönd sem eru með hæsta sótsporið eru allt lönd þar sem meðalafurðir kúnna eru lágar og má þar nefna lönd eins og Pólland, Eistland og Búlgaríu.

 

Hægt er að skoða og hlaða niður öllum erindum af fagþinginu með því að fara inn á upplýsingasíðu danska landbúnaðarins www.landbrugsinfo.dk. Þar þarf svo að velja „Kvæg“ (þ.e. nautgriparækt) og þar undir „Kvægkongressen“.