Feldfjárrækt - skilgreiningar og áherslur

Ég finn mig knúinn til að biðja Bændablaðið fyrir grein um feldfé, ræktunarmarkmið og áherslur.

Fyrir 35 árum lenti íslensk sauð­fjárrækt í alvar­legum hremmingum þegar markaðir fyrir kjöt lokuðust, en sauðfjárfjöldi hafði náð hámarki, tæp 890 þúsund vetrarfóðraðar kindur 1978–´79.

 

Þáverandi formaður Stéttarsambands bænda, Gunnar Guðbjartsson, kom að máli við okkur sem störfuðum sem ráðunautar í sauðfjárrækt hjá Búnaðarfélagi Íslands. Við vorum beðnir að koma með tillögur um nýbreytni í sauðfjárrækt. Gera framleiðsluna fjölbreyttari, skjóta fleiri stoðum undir framleiðsluna og verðmætasköpun í greininni.  Ég skilaði stjórn Stéttarsambandsins tillögum um 6 atriði sem skoða mætti.

 

 

Slátrun utan hefðbundins sláturtíma, jólalömb, páskalömb, sumarslátrun.  Allt miðaðist þetta við að auka framboð á fersku kjöti, auka neysluna.
 

Útflutningur á lifandi fé

 

Stjórn stéttarsambandsins hvatti mig til að hrinda þessum hugmyndum í framkvæmd og styrkti mig til að kynna mér feldfjárrækt í Svíþjóð. Var ég sendur þangað og kynntist þar dómum á feldfé og feldræktun Svía. Þar var einkum um að ræða ræktun á gráa Gotlandsfénu.
 

Næsta haust fengum við hingað sænskan feldfjárdómara. Hann taldi góðar líkur á að unnt væri að bæta feldeiginleika fjárins á ákveðnum svæðum. Fljótt kom í ljós að feldeiginleikar voru einkum á tveimur svæðum. Á ákveðnum bæjum í Strandasýslu og í Meðallandi og víðar. Strandamenn voru ekki áhugasamir um að taka þátt í feldræktinni, en stofnað var til félags um ræktunina í Meðallandi, Feldfjárræktarfélag Leiðvallahrepps. Þar hefur starfsemin verið síðan en félögum hefur fækkað. Nú í haust fjölgaði verulega í félagsskapnum.
 

Markmið feldfjárræktar eru eftirfarandi:

 

Markmiðin eru því þau sömu og í öðru fé, en sérstök áhersla er á feldgæðum, meðan verið er að ná þeim eiginleika upp í þau gæði sem teljast viðunandi.  Við höfum þegar náð þessum gæðum í Meðallandi, en  allt of fáir einstaklingar eru í þeim gæðaflokki. Þeim þarf að fjölga.   Byggingarlag er hins vegar lakara en æskilegt væri. 

 

Ég bind miklar vonir við nýja einstaklinga sem hafa komið inn í ræktunina á síðustu árum. Ég vil í þessu sambandi vekja athygli á því að fyrir fimmtíu árum var rifist um það hvort hægt væri að sameina mjólkurlagni áa og góða byggingu, en Stefán Aðalsteinsson hélt því fram að lágfættar og holdþéttar ær væru ekki eins mjólkurlagnar. Ég benti á í grein í Búnaðarblaðinu 1968 að meðan valið væri sterkt fyrir byggingu, gæti það leitt til minni mjólkurlagni. Ekki vegna þess að ekki væri hægt að sameina þessa eiginleika, heldur vegna þess að meðan valið er sterkt fyrir ákveðnum eiginleika, hann settur í 1. sæti, eins og gert var með byggingarlagið á tímum Halldórs Pálssonar, verða aðrir eiginleikar útundan. Úrvalið fyrir þeim verður ekki eins sterkt.

 

Fyrir 45 árum kom ég á hrútasýningu í Reykjahverfi. Þar var mættur flekkóttur hrútur. Sá merki maður, Jón H. Þorbergsson, var mættur á sýninguna. Hann kom til mín og tjáði mér að þessum flekkótta hrút myndi hann vísa frá dómi. Jón var þarna að tjá mér þá stefnu sem hafði verið ríkjandi þegar hann lærði í Skotlandi. Það átti að rækta hrein kyn. Allar kindur hvítar og hafa svipað útlit.
 

Hrein kyn! - Sem betur fer vildi ég viðhalda öllum litum hjá íslenska fénu. Ég held að við hefðum ekki verið ánægð með að hafa útrýmt mislita fénu.
 

Það er afar bagalegt að sumir ráðunautar líta á feldræktina sömu augum og viðhald ferhyrnds fjár og forystufjár. Við erum að rækta alhliða stofn, þar sem kjötið er aðalatriðið, en ullin og gæran verðmæt aukaafurð. 
 

Ég ætla svo að láta það koma hér fram að lokum, að fyrir 60 árum fengu íslenskir bændur jafn mikið fyrir gráu gæruna eins og Svíar. Tuttugu árum seinna fengu sænskir bændur 4 sinnum hærra verð fyrir gráa gæru en íslensku bændurnir. Ástæðan; feldgæði voru vitlaust skilgreind í ræktun gráa fjárins. 
 

Meðan feldgæðin bötnuðu hjá Svíum hnignaði þeim hjá okkur. Feldgæði voru vitlaust skilgreind hjá okkur. Mér þykir slæmt að horfa upp á að mislita féð hefur ekki verið ræktað með tilliti til ullargæða, eða til að bæta liti t.d. svarta og mórauða fjárins. Gæði mórauða og svarta litarins hefur hnignað mikið síðustu áratugina, eins og feldgæðum gráa fjárins!