„Það sem elítan skilur ekki enn“

Umræður um forsetakosningarnar í Bandaríkjunum (USA). líkt og mat á því sem verið hefur að gerast í íslenskri og evrópskri pólitík, virðist byggðar á miklu skilningsleysi ráðandi þjóðfélagshópa, eða svokallaðrar „elítu“.

 

Kosning Donalds Trump hefur aldrei snúist um sérstakan áhuga landsbyggðarbúa á þessari sérkennilegu persónu sem var tilbúin til að standa uppi í hárinu á ráðandi öflum í stærstu stjórnmálaflokkum landsins. Þess í stað snerist málið um óánægju með ríkjandi kerfi og þá elítu sem stýrt hefur kerfinu. Þetta kemur vel fram í fréttaskýringum fjölmiðla eins og politico.com, New York Post og fleiri.

 

Í svipaðan streng tók Financial Times í vikubyrjun varðandi alhæfingar hagfræðingaelítunnar um ástæður og afleiðingar af Brexit-kosningunum í Bretlandi. Bendir FT líka á að raunveruleg ástæða þess sem er að gerast í Bretlandi, Bandaríkjunum og einnig varðandi uppgang hægri öfgaafla í Frakklandi, sé óánægja almennings með stjórn þess kerfis sem er undirstaða að rekstri þessara þjóðfélaga. 

 

Sigur Donalds Trump er afleiðing af tilraun millistéttar sem missti mikið í efnahagshruninu, þ.e. fagmenntaðra iðnaðarmanna, verkafólks og bænda til að láta hlusta á sín sjónarmið. Þar var einfaldlega enginn til staðar og í framboði sem gat skipt sköpum nema Donald Trump. Þetta endurspeglaðist vel í ræðum frambjóðenda strax í september 2015. Allra síst var Hillary Clinton vænlegur kostur, en í upphafi kosningabaráttu sinnar stillti hún sér upp við hlið verðbréfaguttanna á Wall Street.

 

Ráðandi öfl sem fylktu sér að baki Clinton, þ.e. sjálfskipuð elíta í menntun, pólitík og í fjármálageiranum, talaði allan tímann niður til andstæðinga sinna og sakaði þá um kynþáttafordóma,  þröngsýni og heimsku. Þeir tóku þessu greinilega sem persónulegum árásum og dylgjum um þeirra kunnáttu og andlegu hæfni frá fólki sem var uppfullt af menntahroka. Þetta varð trúlega öðru fremur til að beina andstæðingunum beint í faðm Donalds Trump.   

 

Það sem elítan skilur ekki enn

 

New York Post fjallaði m.a. um þetta fyrir skömmu undir fyrirsögninni „Það sem elítan skilur ekki enn varðandi bandaríska pólitík“ (What the elites still don’t get about American politics).

 

„Firring Demókrataflokksins varðandi málefni verkafólks kann að vera ný af nálinni. Tilvera kjósenda úr verkalýðsstétt og spennan milli borgarbúa og íbúa í dreifbýlinu er það hins vegar ekki. Kosningarnar nú snerust því ekki um endurskipulagningu flokksins heldur endurfullyrðingu.

 

Erfiðisfólk gegn „gáfaða“ fólkinu

 

Dreifbýliskjósendur í Pennsylvaníu, Michigan, Ohio, Wisconsin, Iowa og fleiri ríkjum hafa alltaf verið til staðar. Þeir létu heyra í sér núna með því að kjósa Donald Trump. Þannig sýndu þeir innmúraðri elítunni hvað þeim finnst um að vera stjórnað úr fjarlægð og hundsuð á sama tíma. Pólitíska elítan er samt ekki að skilja sneiðina og fullyrðir að Trump sé aðeins afurð af sögulegri ókyrrð og nýrra tilburða í bandarískri pólitík eða svæðisbundinnar sérhagsmunahyggju. Hún stilli erfiðisfólkinu (backwoods rednecks) upp á móti heimsvana, gáfaða, háþróaða, menntaða og fágaða fólkinu í borgunum.“  

 

Síðan spyr greinarhöfundur  New York Post, „hefur þetta fólk aldrei lesið sögubækur?“ Þá fer hann  í smá upprifjun á sögu Bandaríkjanna og tilurð ríkjaskipunarinnar. Hvernig sundruð ríki með svæðisbundna sérhagsmuni sameinuðust gegn bresku valdi. Þrátt fyrir sameininguna hafi alltaf verið til staðar andstæð öfl með mismunandi hagsmuni. Ríkjandi elítan hafi bara ekki skilið almenning og geri ekki enn. Það hafi m.a. verið grunnurinn að hinni illa skipulögðu Whiskey uppreisn í Vestur-Pennsylvaníu 1791 í tíð Georg Washington forseta. Ætlunin hafi verið að neyða elítuöflin í borgunum við ströndina til að skilja þarfir fólkisn sem þá var að ryðja braut landnem­anna. Það snerist að miklu leyti um viðskiptahagsmuni og eins var það ákall um vernd gegn breskum agentum og árásum indíána. Á móti var elítan óánægð með að þurfa að greiða skatta til að leggja vegi inn í landið, til að koma upp nýjum skólum og til að halda úti her. Ráð elítunnar var að skella á sérstökum Whiskey-skatti sem bitnaði illa á framleiðendunum í innríkjunum. 

 

Bendir greinarhöfundur einnig á að þegar Andrew Jackson var kosinn forseti og nefndur „forseti fólksins“ þá hafi elítan litið á hann sem popúlista. Kosning hans hafi þó fyrst og fremst verið uppreisn fólksins í landinu gegn ráðandi öflum við ströndina. Hann heldur síðan áfram:

 

„Í landi sem er jafn stórt og fjölbreytt og Bandaríkin ætti engan að undra að sérhagsmunahyggja sé þar til staðar. Það sem vekur hins vegar undrun er hvað þetta kemur elítunni á óvart. Svo mjög, að hún flokkar þetta sem kynþáttafordóma (racism),  þröngsýni og eða heimsku og reynir ekki að skilja hvað um er að vera.  

 

Íbúar í dreifðum byggðum Bandaríkjanna vilja ekki að svæðisbundinn ágreiningur valdi klofningi. Þvert á móti líta þeir á slíkan ágreining sem styrkleika. Þeir vilja að ríkin standi saman. Viðbrögð borgarbúaelítunnar við sigri Trump mun síðan leiða í ljós hvort hún vilji það sama.“

 

Kolrangar og villandi spár sérfræðinga

 

Wolfgang Münchau, dálka­höfundur Financial Times, skrifaði einmitt um skilningsleysi eltítunnar á því hvað sé að gerast beggja vegna Atlantsála. Þar hafi spunameistarar úr stétt hagfræðinga og skriffinnar hins opinbera, m.a. innan veggja Evrópusambandsins, hvað eftir annað komið fram með spár sem voru hreinn uppspuni. Það var gert til að reyna að hafa áhrif á afstöðu almennings.

 

Kosningar í Bretlandi og Bandaríkjunum hafi svo staðfest hversu óáreiðanleg spálíkön þeirra eru. Þar hafi verið settar fram fullyrðingar um niðurstöðu sem reyndust svo kolrangar. Þetta var sett fram þrátt fyrir augljósa óvissu í aðdraganda kosninga þar sem eina tæknilega rétta svarið var „ég veit það ekki“.

Fyrir Brexit-kosningarnar var alið á ótta (Project Fear) við úrsögn úr ESB. Einnig að fólk ætti að hlusta á orð sérfræðinganna, sem voru reyndar dregnir fram hver af öðrum, meira að segja forseti Bandaríkjanna. Það hafi reynst kolröng nálgun og hrein heimska. Staðan er einfaldlega sú að fólkið sem vantreystir kerfinu var fyrir löngu farið að vantreysta öllum sérfræðingum kerfisins.

 

Vantraustið er líka á Íslandi

 

Þetta ættu menn líka að þekkja vel hér á Íslandi. Ríkisstjórnir hafa t.d. verið kolfelldar og flokkar nánast þurrkaðir út vegna vantrausts almennings. Traust almennings á sérfræðingum bankanna og annarra stofnana ríkisins er heldur vart til að hrópa húrra fyrir. Nýjasta dæmið um vantraust á stofnanasérfræðingum er brúneggjafárið sem upplýst var um í Kastljósi sl. mánudag. Það er kannski helst að lögreglan á Íslandi haldi enn haus gagnvart trausti almennings á kerfið. Lagning rafstrengs til Bretlands, sem enn og aftur hefur poppað upp í fréttum, er líka gott dæmi um hvernig slíkt stórmál er keyrt áfram á sömu blindu forsjárhyggju „stofnanasérfræðinga“.

 

Vantraust á fríverslunarsamninga

 

Dálkahöfundur Financial Times heldur áfram og bendir á það sem verið hefur að gerast varðandi fríverslunarsamninga landa á milli. Þar sé mikil andstaða meðal almennings sem treystir því ekki hvað embættis­menn og pólitíkusar séu þar að gera. Það eigi við nýgerðan fríverslun­arsamning ESB við Kanada og ófullgerðan TTIP-samning við Banda­ríkin. Fólk óttist að verið sé að ganga á snið við neytenda­vernd í þágu hremminga (grabbing) alþjóðlegra valdamikilla stór­fyrir­tækja á valdi þjóðríkja. 

Spinna upp pólitískar lagaflækjur 

 

„Hagfræðisérfræðingarnir héldu að enginn dirfðist að skora yfirvöld á hólm. Enda hafa ítalskir pólitíkusar leikið svona valdatafl alla tíð. Það er síðan hlutverk embættismanna ESB að finna snjallar leiðir til að spinna upp pólitískar lagaflækjur og samninga sem yfirtaka lög þjóð­ríkjanna sem aðild eiga að ESB. Kerfið heldur áfram þessum spuna þrátt fyrir að menn horfi á afleið­ingarnar með upp­gangi afla á borð við frú Marine Le Pen í Frakklandi, herra Beppe Grillo á Ítalíu og Geert Wilder í Þýskalandi.“ Dálka­höf­und­ur­inn heldur áfram og segir kerfið óhæft til að taka á þessum vanda.

 

Rétt viðbrögð hefðu verið að hætta að móðga kjósendur, og það sem meira er,  að komast undan áhrifum fjármálageirans. Taka á ójöfnuði í tekjum og stjórnlausu flæði fólks.

 

Á evrusvæðinu hafa pólitískir leiðtogar helst fundið sér það verk­efni að reyna að böðlast í gegnum bankakreppuna og dýpka um leið skuldakreppuna. Bara til að komast að því að skuldir Grykkja eru ekki sjálfbærar og að ítalska bankakerfið er í alvarlegum vanda. Eftir átta ára baráttu eru fjárfestar enn að veðja sínum peningum á hrun evrusvæðisins eins og við þekkjum það. 

 

Herra Matteo Renzi (forsætisráðherra Ítalíu) hefði getað notað sinn pólitíska tíma til að endurskipuleggja peningakerfi Ítalíu í stað þess að leggja allt í að styrkja sín pólitísku völd. Ímyndið ykkur svo hvað Angela Merkel, kanslari Þýskalands, hefði getað í mun stærra hagkerfi til að finna lausn á fjölþættum vanda evrusvæðisins eða draga úr óhóflegri offramleiðslu. 

 

Ef þú vilt berj­ast við öfga­öflin, leystu þá vandamálið sem að baki liggur.“ 

 

Síðan klykkir dálka­höf­undur Financial Times út með því að segja: 

„Varðhundar vestræns kapítalisma  hafa, eins og forverar þeirra, greinilega ekkert lært og engu gleymt.“