Heyrt fyrir norðan

Höfundur: Kristján Gunnarsson

Það er ekki við hæfi að kvarta þegar sala mjólkurafurða er jafn góð og raun ber vitni.

Nú er jafn erfitt að fá keyptar kvígur með stutt í burð og að fá fund með páfanum, ekki svo að skilja að bændur þurfi syndafyrirgefningu, en sem sé nær engar kvígur á lausu og ef svo ótrúlega vill til að einhver vilji selja slíka skepnu og sé hún stór og falleg, komin að burði, júgur og spenar vel sett þá er líklegt að kaupandinn þurfi að punga út a.m.k. 250 þúsund krónur auk virðisaukaskatts og hef ég jafnvel heyrt tölu upp í 280 þúsund. Þetta er um það bil 70% hækkun frá gangverði áður og ljóst að kvígan þarf að mjólka vel og áríðandi að hún endist að minnsta kosti 2–3 mjaltaskeið og sleppi við júgurbólgu.

Framleiðendum fækkar

Framleiðendum mjólkur fer fækkandi og þeir sem eftir eru hafa aukið framleiðslu sína eins og hægt er með fjölgun kúa þar sem pláss leyfir, þá hafa margir hverjir aukið kjarnfóðurgjöf og dálítið hefur verið um að mjólkaðar séu áfram kýr sem orðnar eru eldri en vanalegt er og jafnvel að bændur hafi þráast við að farga þríspenntum kúm.

Sem sé, margir hanga á kúm sen áður hefðu verið felldar vegna júgursjúkdóma og er það að sumu leyti skiljanlegt enda kallar MS eftir meiri mjólk, meiri mjólk, feitari mjólk, próteinhærri mjólk en aðallega samt meiri mjólk. Það er þó bót í máli að nú liggur fyrir loforð um fulla afurðastöðvagreiðslu fyrir umframmjólk 2014 og næsta ári 2015 og einn ágætur bóndi sagði við mig: „það er mikil framför að ráðamenn í mjólkuriðnaði hafa nú loks lært þann jarðbundna og lífeðlisfræðilega vísdóm að það er ekki krani á kúnum til að auka eða minnka nyt þeirra svona eftir því hvernig landið liggur hjá þeim.“
Það var oftast svo að bændur voru beðnir að auka framleiðslu sína nánast fyrirvaralaust og svo var gjarnan sagt í kjölfarið: „Þetta er gott í bili“, og umframgreiðslan datt út.

Það er því ekki lengur sá tími að menn haldi að einfalt sé að auka framleiðsluna. Hafa menn líka áttað sig á því að kýrin þarf að bera kvígukálfi og hún, kvígan, að bera kálfi (lágmark 2–2,5 ár) og byrja mjaltaskeið, áður en það skilar varanlegri aukningu hjá viðkomandi bónda. Það er að segja ef hann er heppinn og fleiri kýr hafi komist til framleiðslu en þurft hefur að fella. Einnig að hlutfall lifandi borinna kvígukálfa sé a.m.k. 50%, helst mun meira.

Hægt er að ná fram auknum afurðum með aukinni kjarnfóðurgjöf, en gæta þarf þess þá að ekki sé gengið of langt í þeim efnum, því þá eykst hætta á veikindum og júgurbólgu vegna aukins álags á kúna.

Heyskapur hefur víðast gengið vel nyrðra

Hér fyrir norðan, a.m.k. í Eyjafirði og Suður-Þingeyjarsýslu hefur heyskapur víðast gengið vel og víðast halda menn magn og gæði góð.

Mig minnir að það hafi verið sá góði fyrrum héraðsdýralæknir, Ágúst Þorleifsson, sem sagði einhverju sinni við bónda sem var að stæra sig af góðum og kraftmiklum heyjum eftir sumarið: „Já, góði maður, það er bæði gott og slæmt að heyra, því kraftmikil hey er ávísun á verra heilsufar kúnna.“
Svo er bara að vona að mjólkurgæðin haldi sér þrátt fyrir að einhverjir séu hugsanlega að hirða mjólk í dag sem farið hefði í kálfana fyrir ári síðan.

Það er bara sæmilega gott mál meðan sala mjólkurafurða er jafn góð og raun ber vitni og allt að verða vitlaust úti í Skandinavíu svo ekki sé nú minnst á Ameríku vegna skyráts og eftirspurn eftir þessum frábæra íslenska spónamat er slík, að við gætum ekki annað eftirspurn. Jafnvel þótt við framleiddum ekkert annað en skyr og aftur skyr úr allri innveginni mjólk. Við höfum því miður orðið að gefa framleiðsluleyfi og þar með upplýsingar hvernig eigi að búa til skyr, en fáum nokkrar krónur af hverri framleiddri skyrdós sem er betra en að fá ekki neitt. Það gefur mjólkuriðnaðinum talsverðar tekjur þegar allt er talið.

Bara ein spurning svona fyrir forvitinn skyrgám, hvora uppskriftina fékk Kaninn, skyrlíkið Skyr.is eða ekta skyr hleypt með skyrhleypi, KEA skyrið? – Nú verður einhver í Flóanum súr við mig, bara stríðni!

Nýliðunarstyrkur

Nú hafa verið birtar reglur og ákvörðun tekin af Bændasamtökum Íslands að heimilt verði að veita svokallaðan nýliðunarstyrk til þeirra sem eru að hefja búskap og kaupa lögbýli til framleiðslu mjólkur. Þetta er gleðiefni því erfið staða nýliðunar í mjólkurframleiðslu hefur verið vandamál. Það hefur m.a. gert eldri bændum erfitt að hætta, nema svo til nær gefa einhverjum afkomenda sinna jörðina þannig að hugsjónin um að sonur eða dóttir taki við arfleifð sinni rætist. Þótt styrkurinn geti mest orðið fimm milljónir króna munar um hann en auðvitað dropi í hafið þar sem óskyldir aðilar, oft ungt dugnaðar fólk, eru að kaupa bújörð með allri áhöfn, vélum og framleiðslurétti fyrir 100–150 milljónir króna svo nefnd séu þekkt dæmi.

Ég dáist að unga duglega fólkinu okkar sem kemur fullt áhuga og dugnaðar til að kaupa jörð og viðhalda íslenskum búskap og standa þannig um leið vörð um fæðuöryggi landsmanna sem er vanmetið framlag til þjóðarinnar allrar. Það ætti því að finna leiðir til að styðja miklu betur við bakið á unga fólkinu sem oftast kemur með tvær hendur tómar en skuldbindur sig til efri ára í lánum misþægilegra fjármálastofnana.
Þetta er fólkið sem erfa á landið eins og oft er sagt en það kostar þetta unga hugaða fólk oftast skuldastöðu sem enginn nema áhugasamur ungur bóndi eða ung hjón sem yrkja landið eru tilbúin að axla.
Takk fyrir það, ungu bændur, og gangi ykkur allt í haginn.

Á ferð um uppsveitir Borgarfjarðar fyrir stuttu rakst ég á stórt og myndarlegt nýlega byggt fjós sem mér var tjáð að rúmaði 110 kýr en af einhverjum ástæðum sem ekki voru á lausu stendur fjósið tómt og er nú Bleik brugðið, það er allt fullt af fjósum sem eru á undanþágu en þessi glæsibygging stendur tóm?

Ný fjós og mjaltaþjónar

Það virðist vera að losna um fjármagn því nú er verið að byggja ný fjós víða og enn fleiri að breyta eldri byggingum. Það streyma líka inn mjaltaþjónar sem aldrei fyrr og nær hver einasti bóndi í framkvæmdum tekur nú mjaltaþjón, önnur mjaltakerfi hreinlega seljast ekki í ný og endurbyggð fjós.
Eftir þeim bændum sem ég hef heyrt frá er ekki óalgengt að nythæð kúa aukist um 15–20% með slíkri mjaltatækni og er skýringin sennilega sú að kýr í mjaltaþjónafjósum mjólkast oftar en í hefðbundnum fjósum, eða frá 2,3 mjöltum á sólarhring og upp í 2,9 m.á.s. og þær fá einnig meira kjarnfóður.

Hvort þessi nytjaaukning verður á kostnað endingar viðkomandi gripa er ekki ljóst enn þá eða hvort þetta er í stórum dráttum hreinn ávinningur, vonandi að svo sé.

Og það má fylgja með að mjólkurgæði í mjaltaþjónafjósum fer batnandi og er víðast orðin ágæt sem er að þakka betri tækni og nákvæmari spenaásetningu mjaltaþjónanna í bland við betri þrif og hreinni kýr í þessum nýju og breyttu fjósum þ.e. bændur þekkja nú betur til þolmarka mjaltaþjóna og vita um helstu atriði sem verða að vera í lagi svo þessi mjaltatækni gangi eðlilega, skili góðum mjólkurgæðum og heilbrigðum gripum.

Ekki meira að sinni,
Kristján Gunnarsson,
ráðgjafi hjá Bústólpa.