Heimsbyggðin hrópar eftir auknu fæðuöryggi þjóða í kjölfar heimsfaraldurs á COVID-19

Áhrif COVID-19 faraldursins á daglegt líf heimsbyggðarinnar er stöðugt að koma betur í ljós. Nú virðast áhyggjurnar fara vaxandi um allan heim um fæðuöryggi og að þjóðir hafi raunverulega getu til að brauðfæða sig sjálfar þegar lokast á aðflutningsleiðir og dregur úr miðlun á nauðsynjavörum á markaði.

Fjölmiðlar víða um lönd hafa mikið fjallað að undanförnu um áhrif veirufaraldursins á fæðuöryggi og vaxandi ótta við matarskort. Á vefsíðu Food Navigator var t.d. greint frá því að evrópskir neytendur fylltust kvíða vegna þess að hillur í verslunum hafi verið að tæmast þegar fólk fór að hamstra matvörur.

Forsvarsmenn stórverslana í Bret­landi og fleiri löndum, eins og á Íslandi, hafa reynt að róa fólk og segja nægar birgðir til fyrir alla. Benda þeir um leið á að þegar fólk fari að hamstra vörur sem það hafi jafnvel enga þörf fyrir, þá leiði það til þess að einhverjir aðrir grípi í tómt. Auðvelt sé að komast hjá þessu ef allir vinni saman og fólk hætti að hamstra og hugsa einungis um sjálft sig.

Fæðuöryggi er ekki sjálfgefið

Samkvæmt tölum Statista og Economist Intelligence Unit var mest fæðuöryggi á árinu 2019 talið vera í Singapúr og fékk það land 87,4 stig af 100 mögulegum. Þessi listi er mikil blekking því hann byggir á viðskiptaforsendum alþjóðahyggjunnar, en ekki á því hvaða þjóðir eru sjálfri sér nægar um matvæli. Íbúar Singapúr geta nefnilega alls ekki brauðfætt sig sjálfir, því yfir 90% af þeim matvælum sem þar er neytt eru innflutt. Án efa mun hrun í flugsamgöngum hafa meiri neikvæð áhrif á fæðuöryggi þessarar ríku þjóðar en margra annarra. Samt er talað um á vef Statista hversu mikilvægt fæðuöryggi er í ljósi útbreiðslu COVID-19 faraldursins. Fólk sem hafi talið sig í góðum málum með aðgengi af gnægð matar sé að vakna við þann vonda draum að öryggið nái ekki lengra en að tómum hillum verslana.

Fjárglæframenn og bankar voru látnir ganga fyrir hag almennings

Fjölmörg lönd og ríkisstjórnir hafa haft fæðuöryggi að markmiði árum og áratugum saman og má þar t.d. nefna Noreg. Samt hefur alþjóðahyggjan, eða svonefndur „globalismi“, róið að því öllum árum að þurrka út þessa viðleitni og treysta alfarið á að frjáls viðskipti um allan heim leysi þetta vandamál. Sú viðleitni skilaði því að fæðu-óöryggi fór mjög vaxandi í Evrópu í kjölfar bankakreppunnar, eða eftir 2009 samkvæmt tölum í The Lancet. Ástæðan er að allt kapp var lagt á að bjarga evrópskum bönkum, öðrum peningastofnunum og fjárglæframönnum. Til þess var varið billjónum evra af fjármunum almennings í þeim ríkjum í stað þess að byggja upp innviði á borð við matvælaframleiðslu. Það hefur komið í bakið á almenningi í þessum löndum.

Óttinn við fæðuskort í kjölfar heimsfaraldurs COVID-19 er víða áþreifanlegur í verslunum.

Óvissa í matvælaframleiðslu í Evrópu

Hópur bænda í Þýskalandi hefur bent á að vegna stöðunnar sem upp er komin kunni langtímaáhrifin að verða þau að evrópskir bændur geti ekki annað eftirspurn. Það þýðir væntanlega líka að útflutningur á ýmsum landbúnaðarafurðum frá Þýskalandi verður mögulega úr sögunni. Það getur haft töluverðar afleiðingar fyrir þjóðir sem treysta á matvælainnflutning frá ESB-ríkjunum.

Hagnýting ódýrs vinnuafls í uppnámi

Annar angi af þessu er að ekki gengur lengur upp sú hagfræði að íbúar í velmegunarríkjum geti treyst á að fá ódýr matvæli sem framleidd eru með hagnýtingu á ódýru vinnuafli í fátækum ríkjum og með óhóflegri notkun eiturefna. Slíkri framleiðslu hefur um langt árabil verið flogið heimshorna á milli og til þess m.a. nýtt aukaflutningsgetu í farþegaflugi. Með hruni í farþegaflugi er þetta ekki lengur mögulegt með sama hætti og áður og þarf því að slást um laust pláss í flutningavélum. Aðgengi að slíkri ódýrri landbúnaðarframleiðslu hefur hins vegar verið beitt óspart til að stilla bændum á Íslandi og víðar á Vesturlöndum upp við vegg af postulum hömlulausrar alþjóðahyggju í viðskiptum.

Ekkert erlent vinnuafl í Þýskalandi í ávaxta- og grænmetisrækt

Bændasamtök Þýskalands, (Deutscher Bauernverband – DBV) segja í bréfi til yfirvalda að útbreiðsla COVID-19 muni hafa bein áhrif á matvælaframleiðsluna og gera þurfi sérstakar ráðstafanir til að halda framleiðslukeðjunni gangandi. Strax þurfi að bregðast við varðandi ávaxta- og grænmetisframleiðsluna enda að fara að vora og undirbúningur við ræktunarstörf víða að hefjast. Þessar greinar í Þýskalandi hafi reitt sig mjög á tímabundið aðkeypt erlent vinnuafl sem nú sé ekki hægt að óbreyttu vegna lokunar landamæra.  

COPA-COGECA vil að tryggð verði snurðulaus starfsemi

Samtök evrópskra bænda, COPA-COGECA, fóru fram á það við framkvæmdastjórn Evrópu­sambandsins á dögunum að tryggð verði snurðulaus starfsemi landbúnaðarvöruframleiðslunnar. Undir þetta taka samtök ungra bænda, „Conseil Européen des Jeunes Agriculteurs (CEJA)“. Segir í erindi samtakanna að hröð atburðarás vegna útbreiðslu COVID-19 geti fljótt haft neikvæð áhrif á framleiðslu og dreifingu landbúnaðarafurða. Þar segir einnig að útbreiðsla veikinnar hafi þegar haft afdrifaríkar afleiðingar fyrir þær dreifðu byggðir þar sem smit hafi verið mikið. Það eigi bæði við hefðbundin landbúnað sem og skógariðnað. Þetta muni hafa alvarlegar afleiðingar til lengri tíma litið ef ekkert verði að gert. Fagna samtökin jafnframt yfirlýsingu frá Matvælaöryggisstofnun Evr­ópu (EFSA) um að engar stað­festingar hafi komið fram um að kórónavírusinn dreifist með matvælum. Bendir Marta Hugas, yfirmaður vísindasviðs EFSA, á að við útbreiðslu annarra kórónavírussjúkdóma, eins og SARS-CoV og MERS-CoV, hafi ekki orðið vart við smit í gegnum neyslu á matvælum.

Nauðsynlegt að tryggja fæðuöryggi þjóða

Bandarísku landbúnaðarsamtökin, American Farm Bureau Federation, segja stöðuna langt frá því að vera eðlilega þar sem milljónir manna eru hvattir til að halda sig heima. Bændur hafi þó ekki um annað að velja en að halda sínu striki þó þeir reyni að forðast fjölmennið. Þar er líka bent á að bændur þurfi að reiða sig á vinnuafl til að halda hlutunum gangandi.

Á vefsíðu samtakanna segir einnig að fólk hafi blessunarlega getað gengið að nauðsynjavörum til þessa, þótt tómar hillur verslana kunni að líta ógnvænlega út vegna hamsturs. Það sé þó ekkert miðað við hvað geti gerst ef landbúnaðarframleiðslan stöðvast.

„Tímar eins og þessir ættu að minna okkur á nauðsyn þess að tryggja fæðuöryggi þjóða.“

Landbúnaður skilgreindur sem lykilatvinnugrein

Í Bandaríkjunum er landbúnaðar­framleiðsla skilgreind sem einn af lykilinnviðum samfélagsins. Það tekur til bænda, úrvinnsluiðnaðar, dreifingar, smásölu og tengdra greina. Starfsfólk þessara greina er kallað; nauðsynlegir starfsmenn í mikilvægum innviðagreinum, eða  „essential critical infrastructure workers“. 

Óttinn við skort á nauðsynjavörum hefur víða leitt til þess að fólk hefur hamstrað vörur svo eftir standa tómar hillur. 

Ekki enn matvælaskortur en brestir gætu komið upp í framleiðslukeðjum

Þó ekki sé talinn verða neinn skortur á matvælum í Bandaríkjunum á næstunni er rætt um að brestir geti orðið í keðjunni þannig að truflun geti orðið á dreifingu matvæla til neytenda. Þar er samt ekki mælt með að framleiðsla verði stöðvuð né að vörur verði innkallaðar þótt starfsmenn sem vinna við framleiðslulínur veikist af COVID-19. Staðan á Íslandi er um margt sambærileg þó nálægðin sé oft meiri og dreifileiðir einfaldari. 

Veruleikinn afhjúpar lýðskrum háðsmeistaranna

Það er kaldhæðnislegt í ljósi þessa að samtök verslunar víða um heim, ekki síst á Íslandi, hafa gengið hart fram í því á liðnum árum að reka áróður fyrir alþjóðavæðingu viðskipta með landbúnaðarvörur. Hefur þar lítið verið gert úr áhyggjum sumra um að það kunni að hafa neikvæð áhrif á landbúnað í ríkjum eins og á Íslandi, sjúkdómavarnir, fæðuöryggi og sjálfsbjargarmöguleika þjóða.

Hæðst hefur verið opinberlega að slíkum áhyggjum, m.a. í greinaskrifum fólks sem aðhyllist aukna alþjóðavæðingu og ekki síst þeirra sem hafa verið hallir undir að Ísland gengi í Evrópu­sambandið. Hefur fólk sem talið er málsmetandi og hliðhollt þeim stjórnmálahreyfingum sem helst hafa rekið áróður fyrir inngöngu Íslands í ESB, ekki legið á liði sínu varðandi háðsglósur um fæðuöryggið, m.a. í greinaskrifum í Bændablaðinu. Lítið heyrist hins vegar úr þeim ranni í dag eftir eftir að í ljós hefur komið að í neyð hugsa þjóðarleiðtogar fyrst og síðast um hag eigin þegna, líka hjá ríkjum ESB. Það gera menn án þess að hika, jafnvel þótt það brjóti í grundvallaratriðum meginstoðir milliríkjasamninga sem gerðir hafa verið eins og EES-samningsins. 

Grunnstoðum ESB hent út um gluggann

Einna fyrst til að grípa til lokunar landamæra voru einmitt ríki innan Evrópusambandsins sem þar með brutu allar formlegar reglur um fjórfrelsið sem þar hefur svo mjög verið gumað að sem grunnstoðum ESB. Ríki eins og Frakkland og  Þýskaland hafa harð­lokað sínum landamærum og um tíma var líka skellt í lás af hálfu ESB hvað varðar sölu á neyðarbúnaði eins og á sýnatökupinnum til Íslands. Það var ekki fyrr en utanríkisráðherra og forsætisráðherra Íslands bentu á að þar með væri verið að brjóta viðskiptasamninga milli EFTA og ESB að skriffinnar í ESB gáfu eftir.

Þrátt fyrir þetta er sagt í leið­beiningum framkvæmdastjórnar Evrópusambandsins varðandi vöruflutninga og þjónustu í þessu ástandi að mikilvægt sé að halda öllum flutningaleiðum opnum. Ekki síst er varðar matvæli, flutninga á dýrum og mikilvægum lyfjum.

COPA-COGECA og Celvaa hafa áhyggjur

Samtök evrópskra bænda, COPA-COGECA, sem og Celvaa, sem er Evrópunefnd um viðskipti með landbúnaðarafurðir, hafa í sameiginlegu áliti sagt að það sé mjög líklegt að lokun landamæra muni trufla landbúnaðarframleiðslu og viðskipti með slíkar vörur milli ríkja ESB. Er framkvæmdastjórn ESB hvött til að gera allt sem í hennar valdi stendur til að koma í veg fyrir truflanir á landbúnaðarframleiðslu og flæði matvæla, drykkjarvöru og umbúða á milli landa. 

Lagt að Schengen-ríkjum að lúta vilja ESB

Þjóðverjar lokuðu landamærum sínum að Frakklandi, Austurríki og Sviss mánudaginn 16. mars. Þann 17. mars sagði Angela Merkel, kanslari Þýskalands, að 26 Evrópusambandsríki myndu loka ytri landamærum sínum í 30 daga samkvæmt samkomulagi þjóðarleiðtoga ESB-ríkjanna. Írland hafði þá ekki tekið afstöðu til lokunar sinna landamæra. Var þetta líka sagt gilda varðandi EFTA-ríkin Ísland, Liechtenstein og Noreg, sem eru aðilar að Schengen-samstarfinu.

Janusz Wojciechowski, fram­kvæmda­stjóri landbúnaðar­mála hjá ESB, sendi bréf til landbúnaðarráðherra Evrópu­sambandsins þann 19. mars þar sem hann sagði hreint út að lokun landamæra margra aðildarríkja muni leiða til mjög mikilla erfiðleika í fjölmörgum greinum, þar á meðal í landbúnaði. Ráðherrarnir verði því að vinna að samræmdum að­gerðum til að styðja við bændur og landbúnaðarframleiðsluna og tryggja öruggt flæði matvæla.

Útbreiðsla COVID-19 hefur leitt til þess að gjörbreyta hefur þurft vinnulagi í nær öllum atvinnu­­greinum. Landbúnaður og matvælaiðnaður er þar ekki undan­skilinn. Taka þarf tillit til þeirra sem veikjast eða þurfa af öðrum ástæðum að fara í sóttkví. Því hefur víða verið tekinn upp sveigjanlegur vinnutími og vinnumiðlun til að halda hlutunum gangandi. 

Fjárhagsstaða evrópskra banka er afar slæm

Það er alveg ljóst að COVID-19 mun hafa veruleg áhrif á hugmyndafræðina sem lögð hefur verið til grundvallar Evrópu­sambandinu. Hver fram­vindan verður er ekki gott að spá um, en nær útilokað má telja að staðan verði óbreytt. Nægir þar að nefna efnahagslegu hliðina, sem er að leika þetta samband afar illa, sem upphaflega var byggt á óheftum viðskiptum með stál milli landa.

Þýskaland hefur staðið fjárhags­lega tiltölulega traustum fótum í þessu ríkja­sambandi, en fjárhagur Ítalíu og Spánar er nú afar bágborinn. Þrátt fyrir inndælingu á milljörðum evra í viðleitni við að halda efnahagslífinu í Evrópu á lífi, þá eru samt margir sem efast. Seðlabanki Evrópu dældi þannig 750 milljörðum evra inn í efnahagskerfið þann 18. mars síðastliðinn.

Þetta felur í sér gríðarlega peninga­­prentun innistæðulausra seðla þar sem ríki Evrópu og bankar eru margir hverjir þegar skuldsettir upp fyrir rjáfur. Þessi björgunaraðgerð var kölluð „Big Bazooka“ í New York Times á dögunum, eða stóra sprengju­varpan og peningaregnið nefnt þyrlu­peningar, eða „Helicopter Money“. Þá er skuldabréfaútgáfa seðlabanka Evrópu nefnd „Corona Bonds“.

Vísitölustuðull evrópskra banka hafði verið örlítið að lagast frá hruninu 2008, en er nú að versna aftur. Þannig er staðan á banka­vísitölunni 70% verri en hún var í mars 2008. Eru fréttaskýrendur farnir að tala um að annað bankahrun geti verið yfirvofandi. 

Samkvæmt Financial Times stóðu margir evrópskir bankar frammi fyrir því á síðasta ári að þurfa að leita eftir gríðarlegri endurfjármögnun vegna skulda og vafasamrar skuldabréfaeignar og fjármálavafninga. Þá var sagt í frétt blaðsins 17. mars að fjárfestar væru farnir að flýja evrópska banka vegna skuldastöðu þeirra. Þá hafði verið mikið fall á verði bréfa í bönkum eins og Deutsche Bank sem reyndar hefur líka verið að glíma við afleiðingar af peningamisferli.

Staða fæðuöryggis á heimsvísu

Staða fæðuöryggis á heimsvísu er æði misjöfn eftir löndum. Þar er t.d. ekki hægt að setja samnefnara yfir öll Evrópulönd um að þau njóti mikils fæðuöryggis. Þá er það enn svo árið 2020 að um 822 milljónir jarðarbúa lifa við sult og vannæringu.

Heimsfaraldur COVID-19 sýnir það enn og sannar að allir jarðarbúar ættu að búa við öruggt fæðuframboð úr sínu nærumhverfi. Annað er í raun glapræði þegar samskipti og samgöngur leggjast niður í stórum stíl eins og raunin er nú. Fjölmörg lönd og ríkisstjórnir hafa haft fæðuöryggi að markmiði árum og áratugum saman, þó svonefndur „globalismi“ hafi róið að því öllum árum að þurrka út þessa viðleitni og treysta alfarið á að frjáls viðskipti um allan heim leysi þetta vandamál. 

Það er nóg að gera hjá Cargolux á 50 ára afmælinu í kjölfar hruns í farþegaflugi.
Mynd / Cargolux/Shrisian van Heijst

Uppgrip hjá fragtflugfélögum þegar farþegaflugið leggst af

Stöðvun farþegaflugs um allan heim hefur þegar haft gríðarleg áhrif á vöruflutninga. Lestarrými í þúsundum farþegaflugvéla sem nýtt var til vöruflutninga, m.a. á matvælum, er ekki lengur fyrir hendi. Um leið skapar það tækifæri hjá fragtflug­félög­un­um.

Hefur eftirspurn eftir flutninga­rými hjá fragtflutninga­fyrirtækjum eins og Cargolux því stóraukist. Samfara verulegri lækkun á eldsneytisverði þýðir það mikil uppgrip hjá slíkum félögum.

67,2% verðlækkun á þotueldsneyti

Samkvæmt tölum IATA hefur þotueldsneyti (steinolía) lækkað um 55,2% á einum mánuði og 67,2% á einu ári miðað við stöðuna 24. mars síðastliðinn. Áhrifin á rekstur flugvéla er gríðarlegur. Þannig hefur eldsneytiskostnaður flugfélaga á heimsvísu lækkað um 31,4 milljarða dollara á árinu 2020.

Cargolux 50 ára

Cargolux, sem hefur mjög verið samofið íslenskri flugsögu, fagnaði 50 ára afmæli 4. mars síðastliðinn. Félagið var stofnað af Loftleiðum, Luxair og sænska flutningafyrirtækinu Salén og nokkrum fjárfestum. Slagorð félagsins; „Nefndu það og við fljúgum því“ [You name it, we fly it’], er enn í fullu gildi.

Hjá félaginu starfa í dag yfir 2.000 manns og í þeim hópi má finna marga Íslendinga. Þá rekur félagið 14 Boeing 747-8 flutningavélar og 16 vélar af gerðinni Boeing 747-400. Félagið er með áætlunarflug á 75 staði um allan heim og er með skrifstofur í yfir 50 löndum. Einnig rekur félagið flota flutningatrukka víða um heim.

Bluebird Nordic.

Íslensk félög líka öflug í fragtflugi

Á Íslandi hafa starfað nokkur flugfélög sem sérhæfa sig í vöru­flutningum. Þar má nefna Bláfugl ehf. eða Bluebird Cargo sem stofnað var árið 1999 og Icelandair yfirtók 2005 og var í eigu Icelandair Group til 2010. Haru Holding keypti félagið 2014 og síðan BB Holding. Nú er búið að selja það til Avia Solution Group sem er með starfsemi í Mið- og Austur Evrópu. Blubird  er með fimm Boeing 737-400 þotur í notkun og þrjár Boeing 737-300. Árið 2017 var nafni félagsins breytt úr Bluebird Cargo í Bluebird Nordic.

Þá er það Icelandair sem auk flutningarýmis í farþegavélum hefur rekið tvær B757-200 flutningavélar.
Flugfélagið Loftleiðir Icelandic, sem er hluti af Icelandair Group hefur rekið samtals 11 vélar. Það eru fimm 5 B727-200 þotur, tvær B767-300, eina B737-700 og þrjár B737-800 þotur.