Þakklátur fyrir þau forréttindi sem það eru að fá að veiða í íslenskri náttúru

„Góð veiðiferð á sér jafnan framhaldslíf í vel sögðum veiðisögum. Sumar þeirra verða ódauðlegar og ganga kynslóða á milli, æ betri í hvert sinn sem þær eru sagðar. Sögurnar eru stór hluti af veiðimenningunni og hafa bæði skemmti- og fræðslugildi,“ segir í upphafi bókar sem veiðimaðurinn Dúi J. Landmark ritar og kom út á dögunum.

Bókin Gengið til rjúpna verður án efa á náttborði íslenskra rjúpnaveiðimanna um næstu jól! Í bókinni eru frásagnir fjölda veiðikarla og -kvenna en þar er líka fjallað um undirbúning og útbúnað, hvernig best er að bera sig að á veiðislóð, líffræði og lifnaðarhætti rjúpunnar, skotvopn, skotfæri og veiðar með hundi. Í bókinni er einnig að finna sögu rjúpnaveiða og matarhefðir en í bókinni er að finna rjúpnauppskriftir frá Nönnu Rögnvaldar, Snædísi Jónsdóttur og Úlfari Finnbjörnssyni.

Höfundur bókarinnar, Dúi Land­mark, er rjúpnaveiðimaður og hefur um árafjöld framleitt og stýrt sjónvarpsþáttum um skotveiði víðs vegar um heiminn og var meðstjórnandi og formaður SKOTVÍS frá 2015–2018.

– Er þessi bók fyrst og fremst fyrir þá sem hafa gengið um árabil til rjúpna eða ertu líka að tala til þeirra sem eru að byrja sinn veiðiskap?

„Ég er að tala til beggja hópa. Þeir sem eru að stíga sín fyrstu skref á veiðislóð hafa kannski meiri áhuga á þeim köflum sem fjalla um útbúnað og undirbúning og hvernig skal bera sig að á veiðislóð en þeir reyndari sem gætu haft meiri áhuga á köflunum um sögu rjúpnaveiða, viðhorf og hefðir og fleiru forvitnilegu um rjúpnaveiðar sem ekki er á allra vitorði.“

Góður veiðidagur

– Hvað einkennir góðan veiðimann? Er það fjöldi rjúpna sem hann kemur með heim eða er það eitthvað allt annað?

„Stórt er spurt. En eftirfarandi skilgreining sem kemur frá SKOTVÍS nær vel utan um það sem veiðimaður þarf að huga að:

„Þá er veiðidagur góður þegar hóflega er veitt, með talsverðri líkamlegri áreynslu, vakandi náttúruskyni og sært dýr liggur ekki eftir að kveldi.“
Sjálfum þykir mér mikilvægt að njóta stundarinnar og vera þakklátur fyrir þau forréttindi sem það eru að fá að veiða í íslenskri náttúru.“

Bábyljan um rjúpu sem mat fátæklinga

– Hvenær er það sem rjúpan hættir að vera matur hins fátæka manns og verður hluti af veisluborði jólanna?

„Þetta er nefnilega ein af mörgum bábiljum sem til eru í kringum rjúpuna. Rjúpan var ekki algengur jólamatur hjá Íslendingum fyrr en í kringum aldamótin 1900 þegar þær fóru að verða eftirsóttar af nýrri og vaxandi borgarastétt sem vildi hafa rjúpur á jólum eins og tíðkaðist á betri heimilum í Kaupmannahöfn og víðar. Þangað til var hún borðuð eins og hver annar matur þegar hún veiddist, þá gjarnan soðin í súpu eins og svo margt á þeim tíma áður en eldavélar komu til sögunnar. En fátæklingar borðuðu hana ekki sem jólamat frekar en eitthvað annað.“

– Var rjúpan ekki mikilvæg í mataröflun forfeðra okkar?

„Rjúpa hefur verið veidd á Íslandi frá landnámi. Sagt er frá rjúpnaveiðum í Íslendingasögum og lög um rjúpnaát og veiðar er að finna í Grágás, elstu lögbók Íslendinga. Þar sem skotvopn voru sjaldgæf fram undir aldamótin 1900 var ekki mikið veitt af rjúpu nema það sem var snarað. Það var tímafrekur veiðiskapur sem krafðist sérstakra aðstæðna og ekki var alltaf hægt að stunda. Mér er til efs að rjúpan hafi spilað stærra hlutverk í fæðuöflun áður fyrr en aðrar fuglategundir gerðu, það var borðað sem veiddist og náðist í.“

– Manstu hvenær það var sem þú skaust þína fyrstu rjúpu?

„Ójá, og man eins og það hefði gerst rétt áðan þó að nokkrir áratugir séu liðnir síðan. Man staðinn, veðrið og spennuna. Og ekki síst hvað faðir minn varð glaður fyrir mína hönd. Ég held að allt veiðifólk muni sína fyrstu rjúpu, það er sterk minning.“

– Fyrir margt löngu kom fram í viðtali við mývetnskan veiðimann að hann hefði alltaf skotið rjúpuna með riffli og helst á milli augna. Líklega var hann að gera að gamni sínu en er það ekki svo að veiðimenn beita mismunandi aðferðum við að fella bráðina?

„Mývetningar hafa alltaf kunnað að orða hlutina og kunna enn. En það hefur alltaf verið eitthvað um að rjúpur væru veiddar með riffli þó að haglabyssan sé langalgengasta vopnið. Síðustu ár hefur verið vaxandi áhugi og notkun á riffli við rjúpnaveiðar, sérstaklega hjá yngra veiðifólki.“

Rjúpnaveiðin tengist undirbúningi jólanna

– Hvað er það sem dregur menn til fjalla? Varla er það eingöngu vonin að ná í rjúpu í jólamatinn.

„Rjúpnaveiðin tengist undir­búningi jólanna. Inn í það spila sterkt ýmsar fjölskylduhefðir. Mörg okkar sem göngum til rjúpna eigum minningar um veiðar með feðrum eða öðrum fjölskyldumeðlimum. Við heiðrum hefðina með því að endurtaka þessar ferðir árlega. Og að ganga til rjúpna á fallegum íslenskum vetrardegi í skammdeginu innifelur í sér galdur sem ekki er auðvelt að útskýra fyrir þeim sem ekki hafa reynt. Að ganga um í marrandi snjó í froststillum að leita rjúpna, einn með náttúrunni og sjálfum sér, er gefandi upplifun.“

– Rjúpunni hefur fækkað og yfirvöld hafa sett nokkuð ákveðnar reglur um það hvað veiðimenn mega gera. Eru yfirvöld veiðimála á réttri leið?

„Heilt yfir, já. Mér hefur þótt sumum umhverfisráðherrum hætt til að taka lítt ígrundaðar skyndiákvarðanir sem oft eru meira byggðar á tilfinningum en vísindum og faglegri veiðistjórnun. Mín ósk og ráðlegging til þeirra er að þeir fari eftir þeim tillögum sem koma frá þeirri stofnun sem hefur veiðistjórnun í landinu á sinni könnu, Umhverfisstofnun. Ef það er gert tryggjum við sjálfbærar veiðar til framtíðar.“

– Hvað viltu segja við þá sem eru að stíga sín fyrstu skref í rjúpnaveiðum?

„Farið varlega. Undirbúið ykkur vel, fylgist vel með veðurspá, verið með síma og GPS tæki. Kynnið ykkur landsvæðið vel. Sýnið náttúrunni tilhlýðilega virðingu. Njótið.“